Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 48]

Cap. IX.

Van twee placcaten vanden Hove ghezonden, ende bij den heeren vanden Rade ghepublieert, deene anghaende de afghedancte knechten ende dander toetchierende de vluchtighe lieden, wel ende scheerpelic elc bijsonder interdicerende daer jeghens niet te mesdoene, up te vallen in de penen daer inne begrepen.

Up den xxij^en septembris xv^c lxvij, wart ghepublieert in de consistorie vanden rade in Vlaenderen, een oordinancie sConincx, ons gheduchts Heeren, nopende den afghedancten crijschknechten, waer af inhauden hier naer volcht:

Copie.

Bij den Conick.

Onsen lieven ende ghetrauwen, die president ende lieden van onsen Rade in Vlaenderen, saluijt ende dilectie.

Alzoo wij behoorlicken onderrecht zijn, dat vele ende verscheeden afghedancte knechten oft soldaden, die ten tijde vande voorleden troublen ende beroerten in onsen dienst gheweest hebben, hem up tplat landt onthaudende zijn, ende tzelfde uut teeren, tot grooten last ende quetse vanden huijsman ende van onse schamele onderzaten, dwelc wij gheensins en dijncken te lijden onder dissimulacie; zoo eijst dat wij willende daer inne voorzien, tot verlictinghe ende soulaigemente van onsen ghoeden onderzaten, u ontbieden ende bevelen wel eernstelicken, dat ghij terstont ende zonder vertreck doet uutroupen ende publiceren, alomme binnen de steden ende plaetsen van onsen lande ende graefschepe van Vlaenderen, daer men ghewoonlic es uutrou-

[p. 49]

pinghen ende publicacien te doene, ende van onsen weghe scheerpelic ghebieden ende bevelen allen afghedancte knechten oft soldaden, dat zij van stonden an ende metter vliet hem vertrecken elck int zijne, te weten de ghene die men uut de frontiersteden oft steercten ghenomen heeft, ter plaetsen van hueren ghaernisoene, ende dander, in onsen dienst niet meer wesende, zullen hem stellen ende begheven om haer handtweercken, ambachten ende neeringhen te doene, up pene, indien de zelve bevonden werden meer achter lande haerwaerts ende daerwaerts te loopen, dat zij daer van als vagabonde ende ledichghanghers ghestraft ende ghecorreghiert zullen werden; verbiedende ende interdicerende allen knechten, soldaden ende ander crijschvolck, voortan eenighe wapenen ten platten lande oft achter velde te draghen, dan alleenlic hare ordinarisse wapenen, als rapiere ende poingiaert, up pene van confiscatie ende verbuerte der zelver wapenen ende van arbitralen straf of pugnicie.

Voorts, alzoo wij gheïnformeert zijn, dat vele vande voorseijde afghedancte knechten oft soldaten ende andere, hem daghelicx in Vrancrijck ende elders vertrecken, om hem aldaer in besoldijnghe ende crijschdienst te begheven ende laten anscrijven, dwelck van zeer quader consequencien es ende gheensins te lijden en staet, zoo verbieden ende interdiceren wij insghelijcx wel scheerpelic, dat niemant vanden zelven knechten, noch eenighe andere, hem en vervoorderen te trecken, ergheven oft stellen in den dienst van eenighe vremde princen, vorsten, heeren, steden oft landen, hoedanich die wesen moghen, zonder onsen oorlof ende consent, willende ende oordinerende, dat deghene die alreede vertrocken zijn, binnen viertien daghen naer de publicacie van desen in onse landen van haerwaertsovere, wederom

[p. 50]

keeren, up verbuerte van lijf ende ghoet, indien zij ter contrarien deden. Ende tot onderhaudenesse ende observacie van onse jeghenwoordighe oordinancie ende verbodt, procedeert ende doet procederen jeghens den overtreders ende ongheoorsame, bij executie vanden penen voorscreven, lastende ende bevelende particulierlicken allen rechteren, justicieren, officieren ende amptlieden, zoo wel den onsen als dien van onsen vassalen, dat zij rigorueselicken procederen jeghens den ghenen die hem vervoorderen zouden daer jeghens te doene, bij executie vande penen voorscreven, zonder eenighe jonste, dissimulacie oft verdrach, up pene dat men tzelve an hem verhalen zal .Des te doene met diesser ancleeft, gheven wij u ende den voorseijden rechteren, justicieren, officieren ende amptlieden, vulcommen macht, auctoriteijt ende sonderlinghe bevel, ontbieden ende bevelen allen ende eenen ijeghelicken, dat zij u ende hem zulcx doende eernstelic verstaen ende obedieren; want ons alzoo ghelieft. Ghegheven in onser stadt van Bruessele, onder onsen contrezeghel hier up ghedruct in placcate, den xiiij^en dach van septembrij xv^c zeven en tsestich. Onder stont gheschreven: Bij den Coninc ni zijnen Rade, ende gheteekent: d'Overloepe.

Ghepublieert in consistorie vanden Raede in Vlaenderen, den xxij^en septembris 1567. P. Bevere¹

Daer naer up den xxiij^en septembris was noch een placcaet uutghelesen bij den heeren vanden Rade te Ghent, waer af tinhauden hier naer volcht van woorde te woorde:

1 Ordinantie sConincs..... waer by verboden ende gheinterdiceert wert, allen afghedanckte knechten of soldaden, ende ander crijchsvolck, voirtaen eenighe wapenen ten platten lande, oft achter velde te draghen... Te Ghendt, by Jan van den Steene..... 1567. (Typis Manilij.) - Bibliogr. gantoise, I, bl. 188, n^o 228.

[p. 51]

Copie:

Bij den Coninck.

Onsen lieven ende ghetrauwen, die president ende lieden van onsen Rade in Vlaenderen, saluut ende dilectie.

Alzoo wij bij verscheeden brieven verclaert ende te kennen ghegheven hebben, dat onse meeninghe was niet te willen ghebruucken van strancheijt ende riguer, met ofte jeghens onse onderzaten, die gheduerende de voorleden troublen ende beroerten jeghens ons mesdaen oft gheoffendeert zouden moghen hebben, maer ter contrarien, van alle zoeticheijt ende ghenade, naer onse natuerlicke gheneghentheijt, sonderlinghe met den ghenen, die hem der zelver ghenaden niet onweerdich en zouden maken, zoo principalicken tschamel simpel volck es, ambachtslieden ende andere verleet, bedroghen ende verdoolt wesende, metten welcken wij tmeeste medelijden ende compassie hebben; ende al eijst zoo, dat de zelve onse onderzaten zouden behoort hebben hem up ons te betrauwen ende onse voorseijde ghenade te verwachten, des niet te min, zijn wij onderricht, dat vele van dien van alle staten, condicien ende qualiteijt, namentlicken de voorseijde schamele ambachtslieden ende simpel volck, dwelc duer de quaetheijt van andere ervaren ende duertrocken zijnde, die van alle dese alteracien ende comotien, zoo wel in de religie als andersins, hoofden ende authuers gheweest hebben, zoo voorseijt es, hem mestrauwen van onse voorseijde gracie ende ghoedertierenheijt, daghelicx verloopen ende hem voorvluchtich maken, haer ghoet ende huijsghezin uutvoerende ende transporterende, verlatende haer landt, ende bij consequente hem zelven bedeervende ende ruijnerende, ghelijck zij ooc diveersche haer creditueren daer duere defrauderen ende ontruijmen; zoo eijst, dat be-

[p. 52]

gheerende, zoo veel als in ons es, onse verdoolde onderzaten up den rechten wech te brijnghen ende wederom roupen, up dat de zelve in de devocie vande aude catholijcsche religie ende in onsen dienst ende onderdanicheijt zouden continueren ende blijven, onderhaudende hare coopmanschappen, neeringhen, ambachten ende handtweercken, naer huere vocatie ende qualiteijt, willende ooc oordine stellen, dat zij bij onwetenheijt hem zelven zoo vele quaets ende onghelijcx niet en doen, als zij duer haer vlucht ende willighen ban doende zijn: wij om dese ende ander redenen ons daertoe beweghende, hebben bij advijse ende deliberacie van onse zeer lieve ende zeer beminde zustere, die hertoghinne van Parma ende van Plaisance, voor ons Regente ende Gouvernante in onsen landen van haerwaerts overe, ende van onsen zeer lieven ende ghetrauwen die lieden van onsen Rade van state ende secreten, neffens haer wesende, verboden ende gheïnterdiceert, verbieden ende interdiceren allen onsen onderzaten, zoo wel den ghenen die in onse voorseijden landen van haerwaertsovere gheboren zijn, als andere, die aldaer vaste woonstede ghehauden hebben, van wat state, qualiteijt oft condicie die moghen wesen, uut den zelven lande te trecken, tzij alleene oft met haer huijsghezin ende familie, int eijmelic ofte openbaer, noch ooc haren huijsraet, mueblen, catheijlen, ghoeden, waren oft coopmanschappen uut te voeren oft transporteren, te water oft te lande, in meeninghe van hem te absenteren, ende uut de voorseijde landen te trecken, up pene van ghehauden te werden voor culpabel, emmers ten minsten voor suspect vanden voorleden beroerten ende ongheregheltheden aldaer ghebuert, ende overzulcx anghetast ende vervolcht te werden, mitsghaders van confiscatie vande uutghevoerde ghoeden oft gheladen zijnde om uutghevoert te werden; verbie-

[p. 53]

dende insghelijcx allen schippers, veerlieden, waghenlieden, voerlieden ende andere, de voorseijde vluchten ende uutvoeringhen te helpen doen ofte daer toe te assisteren, maer bevelen ende oordineren den zelven, dat indien zij eenighe vernemen ofte ghewaer worden, die zouden willen vluchten ende vertrecken ofte haer ghoet ende mueblen uutvoeren, zij daervan terstont de wete doen an den officier vander plaetse, om de zelve up te hauden, arresteren ende daer jeghens te procederen, zoo voorseijt es, up pene van zelfs ghehauden te worden voor suspect vande voorseijde mesdaden ende criem, ende overzulcx ghestraeft naer de circumstancien, qualiteijt ende gheleghntheijt, vande zelve mesdaet, mitsghaders van confiscatie vande schepen, schuijten, waghenen, kerren ende peerden, daermede tuutvoeren ghedaen zoude worden.

‘Ende ten hende, dat men niet dijncken en zoude, dat wij onder tdecxel van dit verbodt (dwelc ghedaen wort om de welvaert ende zalicheijt van onse voorseijde onderzaten) den zelven oft anderen zouden willen benemen de vrijheijt ende lijbertheijt van hare woonstede te moghen veranderen, als hem tzelfde ghelieft, om eerlicke ende wettighe redene, zoo statueren ende oordineren wij, up dat men in desen beroerlicken tijt zoude moghen weten de oorzake van een ijeghelicx vertreck, ende dat de uprechte credituers van hare schulden ende crediten niet ghedefraudeert en zouden werden, dat zoo wanneer ijemant om eenighe apparente redenen hem uut eenighe stede, plaetse oft ooc uut onse voorseijde landen van haerwaertsovere zoude willen vertrecken, zulcke ghehauden zal wesen tzelfde een maent te voren te kennen te gheven den officier ende wethauders vander stadt daer uut hij zoude willen vertrecken; ende in ghevalle hij up tdorp oft plat landt woonachtich es, zal daer van de wete moeten

[p. 54]

doen zes weken te voren an den gouvernuer oft stedehauder, drossaet, baliu, meijer, schautet oft principalen officier, onder wiens jurisdictie hij ghezeten es, ende daer van bringhen ende tooghen ghoet ende duechdelic bewijs, onder den zeghel vander stadt, plaetse oft jurisdictie, daer uut hij trect, up de pene als boven; lastende ende bevelende voorts allen onsen rechteren, justicieren, officieren, amptlieden, capiteijnen, hooptlieden, crijschlieden ende onderzaten, dat zij een ijeghelic, zoo hem behouven zal, scheerpe visitacie doen ende neerstighe toezicht nemen, dat niemant uut de steden, vlecken, durpen ende plaetsen van zijn woonstede oft residencie en vertrecke; bevelende insghelijcx allen wachten vanden frontieren, havenen, ponten, veeren, passaigen, brugghen ende uutghanghen van onse voorseijde landen, tzij ter zee, te lande oft up zoete wateren ende rivieren, daertoe zurchfuldighe toezicht te nemen, om de zelve up te hauden, arresteren, ende jeghen den overtreders van onse jeghenwoordighe oordinancie ende verbodt te procederen, in der voeghen ende mannieren boven verclaert, zonder eenighe jonste, discimulacie oft verdrach, up pene van tzelfde up hem te verhalen als fautuers ende medeplichtighe; ordinerende ende ghebiedende oock allen onsen tollenaren, pachters ende collectuers van onse tolrechten ende andere dient behooren zal, dat zij gheen schepen, schuijten, waghenen oft peerden, gheladen wesende, laten duervaren, lijden oft passeren, zonder de zelfde eerst neerstelic te visiteren ende weten wat dat die voeren oft gheladen hebben; verbiedende dies ghelijcx den voorseijdene schippers, veerlieden, waghenlieden oft voerlieden, uut onse avenen¹, frontiersteden oft palen van onsen landen te varen oft rijden, ten ware dat

1 Havenen.

[p. 55]

zij den voorseijden officieren, wachten oft ghecommiteerde vande voorseijde passaigen alvoren hadden laten weten, tghene dat zij gheladen hebben oft wech voeren, up ghelijcke confiscacie als boven, zonder dat de zelve officieren, wachten oft ghecommitteerde voor de voorseijde visitacie eenighen loon oft salaris zullen moghen nemen; alle de voorscreven penen ende confiscacien te bekeeren ende appliceren, deen derdendeel tot proffijte vanden anbrijnghere, tweede derdendeel tot proffijte vanden officier, die de executie daer van doen zal, zoo verre de zelve penen ende confiscatien niet en excederen de somme van zes hondert carolus ghuldenen van xxstuvers tstick eens, ende in ghevalle die meer bedraghen, zullen de rechters oft wethauders den voorseijden officiers ende anbrijnghers eenighe recompensie moghen taxeren ende anwijsen, ende tsurpluus van zulcke penen ende confiscatien zal bekeert ende gheappliceert worden tonsen proffijte. Ende ten hende, dat van dese onse jeghenwoordighe oordinancie, verbodt ende statuut niemant ignorancie en zoude moghen pretenderen, zoo ontbieden ende bevelen wij u wel eernstelicken, dat ghij tinhauden van dese terstont ende zonder vertreck doet uutroupen ende publiceren alomme binnen den steden ende plaetsen van onse lande ende ghraefschepe van Vlaenderen, daer men ghewoonlic es uutroupinghen ende publicacien te doene; ende tot onderhaudenesse ende observacien vande puncten ende artijclen voorscreven, procedeert ende doet procederen jeghens den overtreders ende ongheoorsame, in der voughen ende mannieren boven verhaelt. Des te doene met diesser ancleeft gheven wij u ende den voorseijden officiers, capiteijnen ende tollenaren, volcommen macht, auctoriteijt ende sonderlinch bevel; ontbieden ende bevelen allen ende een ijeghelicken, dat zij u ende hem tzelfde doende eernstelic verstaen ende obedieren;

[p. 56]

want ons alzoo ghelieft. Ghegheven in onser stadt van Bruessele, onder onsen contrezeghel hier up ghedruct in placcate, den xviij^en dach van sepitembrij xv^c lxvij. Onder stont ghescreven: bij den Coninc in zijnen Rade, ende gheteekent: d'Overloepe.

‘Gheprononchiert int consistorie van mijnen heeren vanden Rade in Vlaenderen, present den hove ende diveersche advocaten, procuruers ende ander persoonen daer over gheroepen ende ghecompareert, den xxiij^en septembris 1567.

P. Bevere.

Dese voornoemde placcaten werden beede ghedruct, te Ghendt, bij Gleijn Manilius, filius Cornelis, ende vercocht bij Jan Van den Steene, d'aude, boucvercoopere up Sente Pharahilden plaetse, zoo datse elc hebben mochte, diet beliefde, om een cleen ghelt. Onder stont vanden drucker zijn devijse ende was ooc zijns vaders devijse te weten: Typis Manilij¹.

1 Ordinantie sConincs.... nopende de personele vlucht ende wtuoeren te waters oft te lande, van de goedijnghen van zijne ondersaten, vut den lande van herwaertsouere, etc. - Bibliogr. gantoise, I, bl. 188, n^o 229.