Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 15]

Cap. III.

Hoe de Spaengiaerts haer monsteringhe deden te Ghendt in Sente Jans Baptisten keercke, ende wat zij te Ghijseghem bedreven hadden; hoe zij te Ghendt der lieden bedden namen daer zij up sliepen; hoe zij haer wachte hilden up oorcussens ende hooftpueluwen; van eenen Spaengiaert die ghehanghen was; ende waerom Willem De Loors zone ghevanghen was, ende ander dijnck.

Up den voornoumden ij^en septembris slouch men dertien Spaensche trommelen over hoop, in sommighe wijcken der stadt, ende daer ghijnck een voren met eenen stock in de handt, ende men dede uutroupinghen, dat men tsanderdaechs monsteren zoude. Dese monsteringhe gheschiede in Sente Janskeercke, die de hooftkeercke ende die eerlicste keercke (mits der canesije¹ ende der schoonheijt der nieuwer edificien) der stadt es, ende duerde verre al den dach, zoo dat die keercke vul crijschvolcx was, ende die priesters ende canonicken moesten haer diensten ghaen doen in den crocht. Hier in was menich meinsche verwondert ende verabuseert, ja, ooc zeer ontsticht, dat die Spaengiolen (die catolijck willen heeten) hebben up een zulcke eerlicke ghewijde plaetse (wesende den tempel Godts ende de hooftkeercke vander stadt) haer monsterijnghe ghedaen. Waert (spraken veel lieden) dat wij mannen van Ghendt dat ghedaen hadden, men zout ons niet weten hoe af nemen ende ons boose heretijcquen ende ketters schelden, welcx mare terstont over de hondert mijlen zoude loopen. Zij braken ooc een ghat in een glaesveinstere, daer zij de wapenen duer ghaven;

1 Kanonikdij.

[p. 16]

dus waren zij ooc keercbrekers te achten: al en quamt niet uut een ghelijcke intencie, zij waren nochtans beede quaet tghene dat de ghuesen ghedaen hadden ende de Spaengiaerden hier deden, die doch vul supersticien zijn.

Daer quamen noch alle daghe maren ende clachten hoe qualic zij buten te lande gheleeft hadden; hoe zij te Ghijseghem een casteel oft huus van plaijsancen met een waghenleere beclommen, ende hadden daer uut ghenomen eenen couffer met ghelde ende baghen wel weerdich vij^c ponden grooten, maer den heere, diet toebehoorde, die woonde te Aelst, ende hem was de wete ghedaen, die quam terstont daerwaert ghereden met ander ghedeputeerde van Aelst, ende straften den capiteijn, dat hij zulck ghewelt niet en belette, die nam zes culpable ghevanghen.

In veel plaetsen namen zij der lieden lijnwaet ende ander ghoet, ende zochten in alle houcken in husen, schueren en stallen ofter ijet verborghen was, ja, in messinghen, boghaerden, lochtijnghen, haghen, struucken, wallen grachten, ende daer zij eenighe gheroerde eerde vonden, dolven daer ofter ijet verborghen gheleghen hadde.

Te Ghendt quamen ooc groote clachten over haer, (ende dwelc schande was voor hemlien ende qualic ghedaen): zij namen der lieden bedden van onder haer in eenighe husen, zoo dat man ende wijf moesten al den nacht duere in haer stoelen ofte zetels zitten slapen oft waken. Dit ghebuerde ooc sommighe, die al te catolijck wilden zijn, die daer bij zoo quaet ende fueriues van hoofde waren, dat zij die ghuesen zonder onderscheet al wilden ghebraden hebben; waerom sommighe zeijden, dattet wel besteet was dat zij nu zulcx leden; namen ooc der lieden bedden, bijsonder up den Coorenaert, schoon nieu bedden, ende leijdense voor de husen up de kelsije ende laghen daer up, bij ghe-

[p. 17]

buerten, als zij snachts wakende waren. Zij droughen ooc der lieden hooftpueluwen, ghefluwijnde hoorcussenen ende dierghelijcke in haer huusen, daer zij ter nachtwake ghijnghen, om bij nachte, bij ghebuerten¹, daer up te rusten, slepende somtijts up de straten die hooftpueluwen ende dierghelijcke, dwelc veel lieden jammerde dat zij se zoo vuul maecten ende bedorven, ende moestent nochtans lijden; maer dit was een gheckelicke schande voor die Spaensche crijschlieden, dat zij zoo teer ende weeck haer ghelieten, dat zij in haer nachtwachte up cussens ende bedden moesten ligghen, die nochtans voor elc persoon niet boven eens ter weke omme en quam. In sommigher lieden huusen wilden zij alle acht daghen schoon slapelakens hebben ende schoon servietten, als dander niet alf vuul en waren. Eenighe wilden noene ende avont schoon servietten hebben. Ooc waren alzoo qualic om paeijen die ghuten ende schudden, die haer volchden ende dienden, die omme noch an en hadden ende zaten in de zonne ende vijnghen haer vijncken², waeromme die lieden van Ghendt ende daer ontrent deerlic ghecruust waren. Haer ghueserie, nieu predicatie, breken ende ander rudessen quamen haer diere uppe, hoewel dat alzoo wel becochten, diets niet beroct en hadden, als dandere.

Up den iiij^en septembris (zoo ic emmer meene), creech Sentkin Salomon (die men heet Zeecxkin) sentencie bij den heeren Sente Pieters, ende wart ghegheeselt, ende met een schroo voor zijn ooghen ghebonden ende ghebannen up de eerlichede van Sente Pieters te wonen eenen zekeren tijt van jaren, ende meer ander verbanden ende interdictien.

1 Bij beurten.

2 In het Hs.: haer vijncken ende vijnghen.

[p. 18]

De mare ghijnck, dat hij onder ander delicten (som hier voren verhaelt) ooc zoude helpen breken ende tghelt uut de keercblocken helpen rooven hebben, dwelc zwaer ghenouch scheen om de doot te smaken, maer voor zeker en willicx niet scrijven. Van hem staet voren ghezeijt, lib. 5., cap. 24.

Daer naer, tsanderdaechs, vrindach wesende, rechts voor den xij hueren, wart een Spaensch jonck ghezelle an de galghe up den Coorenaert ghehanghen, om dat hij zijnen meester ontdreghen hadde zeker juweelen, rijnghen, ghauden ketenen ende ghelt, een groote somme weert zijnde, ende wasser mede ghevlucht ontrent S^te Denijs, daer hij hem over dwater doen stellen hadde, ende alzoo voort vluchtende, wart nochtans bespiet ende achterhaelt, ende moeste (eijlacen!) om tghoet vander weerelt, an een dweershaut verwernen ende zijn leven laten, als een dief ende schellem; maer de Spaengiaerts haer de zake schamende, deden de mare ghaen, dattet gheen Spaengiaert maer een Borgongion was.

Den vj^en septembris, zaterdach wesende, quam een zeer blijde nieumare te Ghendt (daer terstont al die stadt vul af was), als dat die Coninclicke Majesteijt, onzen ghenadighen Heere, ontrent Inghelandt met zijn schepen ghezien was, een machtighe groote vlote; want daer waren zeejachten in Zeelandt anghecommen ende ooc Bertoenen¹, die zulcx zouden verclaert hebben. Daer waren ooc posten daer af te Ghendt commen, zoo men zeijde. Die Spaensche soldaten zeijden ooc van ghelijcken, ende dat zij zouden moeten rumen ende des Conincx volck plaetse maken, die

1 Bretanjers, Bretons.

[p. 19]

ooc met een groote macht van crijschvolcke quam, ende die ander zouden moeten vertrecken naer Valenchiene, dwelck haer niet wel en behaechde; want zij hadden liever ghehadt te Ghendt te blijven, daer zij nu wel ghetest ende ghezeten waren.

Up dees tijt was den zone van Willem De Loor, cock in den Quatam, vande Spaengiaerts ghevanghen ende ghebonden brocht in de Meersseniershuus, daer zij haer wachte hilden, ende wart van daer gheleet vande dienaers van Ghendt, int sausselet. Dit was een schoon jonck ghezelle. Zij leijden hem te laste, dat hij de Spaengiaerts, die tzijnent thuus laghen, hadde willen vermoorden; ten anderen zeijde men, dat hij zijnen hondt een crune gheschoren hadde, ende als hij hem riep, zoo zoude hij hem papist gheheeten hebben. Dese gheckijnghe was quaet ende eerch, indient alzoo waerachtich was; maer ander zegghen dat neen; want men behoort met niemant te schimpen ende veel min met den gheestelicken staet. Men zecht dat dees questie bijquam, om dat zij zijns moeders bedde namen daer zij up sliep, dwelck hij uut natuerlicker compassie beletten wilde, ende liep met een spit naer hemlien, zoo dat zij de vlucht namen tot boven up de zolders, ende riepen ter veinster uut (niet jeghenstaende dat zij zij drije oft viere waren) om hulpe ende bijstant, zoo dat die ander Spaengiaerts beghonden te cudden ende zouden de trommels alaerme ghaen slaen hebben, haddent sommighe ghoede lieden vander stadt niet belet. Zoo vervaert als die van Ghendt vande Spaengiaerts waren (vreesende zoo den roup ghijnck van haer gherooft te zijne, want men zeijde, dat die stadt van Ghendt hemlien teenen roof ende pilaige ghegheven was), zoo vervaert ende beancxt, over dander zijde, waren de Spaengiaerts van die van Ghendt, vreesende indien zij te ghader ghespannen hadden, van haer gheclopt

[p. 20]

te zijne; zij vermaecten bij nachte haer cameren; zij ghijnghen met lanteernen achter straten, al en wast maer alf donckere; zij hilden haer bij melcanderen, ende en wilden over gheen brugghen foerieren, tot dat zij wat beghonden te verstauten; want zij vonden tvolck gheheel paijsivel, vreetsaem ende pacientich, zoo dat zij haer verwonderden ende haer zelven befoijden ende vervloucten, dat zij zoo verde weechs ghecommen waren om zoo cleen een zake, die nu al ghemiddelt ende ter neder was, zoo zij zelve bekenden. Men hadde haer wijs ghemaect, dat hier in Nederlandt die keercken ende cloosters totten gronde toe afgheworpen waren, ende die priesters met die cullen (zoo zij zeijden) upwaert ghehanghen; hadden ooc ghehoort, dat die mannen van Ghendt ende ander ghuessche steden al wech gheloopen waren, niet verbeijdende haer comste, zoo hier voren ghezeijt es. Uut dien hadden de sommighe al haer huuscateijlen in Spaengien ende elder vercocht, meenende hier huusen ende huusraet om niet ghevonden te hebben, maer ziende ter contrarien, weenden som van impacientien; ooc ziende zoo veel manshoofden in de stadt, werden zeer verbaest ende voor haer hoofden ghesleghen. Men zeijde ooc, dat duuck Dalve voor gheen stadt zoo zeer en vreesde oft bezurcht en was, als voor die stadt van Ghendt.