Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 9]

Cap. II.

Hoe de Spaengiaerts te Ghendt een ghebodt lieten uutghaen; hoe zij die van Ghendt inponeerden ende vertasseerden; ende hoe bevreest dat zij waren voor die Ghendtenaers, ende hoe sommighe up haer insivile redenen antwoorden ende haer den mont stopten; hoe oneerlic zij leefden metten Raetsheeren te Ghendt; ende hoe zij uut waren om tnieu casteel te crijghen.

Om te tooghen dat zij ooc mannen van redene ende van bescheede waren, zoo waren up dees tijt tallen vierweeschscheeden zes Spaensche trommelen ghesleghen, ende daer wart ghepublieert, dat niemant van hemlieden meer buten up den boer oft landtman loopen en zoude, up ghepugniert te zijne metten stroppe, datter de doot naer volghe.

Men hoorde nochtans alle daghe groote rudesse, die zij bedreven in der lieden huusen, sonderlinghe daer zij wisten dat ghues woonden, die zij Lutheranos noumden, niet wetende vanden name der Ghuesen, Calvinisten, Anabaptisten oft Libertinen, zegghende ende wijsende dat men de Lutheranen al verbernen zoude, ende dat men se zoude doen ter keercken commen ende christen werden, waer up de sommighe andtwoorden, dat vele diet doen zouden, gheveinsdelic doen zouden, als daer toe bedwonghen zijnde.

Veel volcx hadden te voren haer huusen gheruumt, ende waren tot haren vrienden in ghetrocken, ja, somtijts ij of iij partijen van huusghezinnen daer de huusen ende logijsten groot ghenouch waren ende diet alzoo beliefde te doene, ende sloten haer ijdel huusen uppe. Ander vloden wech uut

[p. 10]

der stadt, men zeijde wel tot iiij^c, die bij nachte ende bij daghe gheruumt waren.

Men zach int eerste, bij avonde, der lieden ghoet ende huus cateijlen up waghenen haerwaert ende ghinswaert voeren ende slepen, als oft de vijanden in de stadt gheweest hadden; want zij vielen veel lieden overlastich, willende in sommighe huusen int eerste tsnoenens ende tsavonts schoon servietten hebben, smactense alst anders was up den vloer, smeten sommighe lieden uut haer huusen. Ander zijn haer huusen van zelfs gheruumt, niet connende tonghelijck ghelijden, dat men haer dede, abandonerende alle haren huusraet ende cateijlen, ooc boter, vleesch, haut, turf, cooren, zulcx als zij bij mochten hebben, hemlien latende daer toe ende afghaen zoo zij wilden, ende die daer jeghen ijet bedrijven oft spertelen wilden, die bonden zij met coorden ende leeddense met haer ghevanghen; waer af eene was joncheer Philips Van Overbeque, daer af oom was joncheer Pieter Van Overbeque, den onderbaliu van Ghendt, om dat zij vonden een pistolet gheladen ende ghespannen in zijn camere, ende om dat hij, bij drancke zijnde, haerlier overwillicheijt rudelicker toesprack dan zijt hooren wilden.

Pieter Van der Schaven, droochscheerer, creech eenen poengiaert up zijn kele ende rapier up zijn burst, ende wilden hem doen de schotelen wasschen. Meester Lievin Van Deijnse loochende met zijnen wijve ende joncwijve zijn huus, ende liet hemlien int eerste al hebben. Den brauwer in den Blenden Esele wilden zij duersteken, die loochende ooc eenen tijt zijn huus, ghaf hemlien eenen cappoen ende den wijn te voren, om dat zij te beter met hem leven zouden. Zoo hadde ooc Pieter Van der Schaven ghedaen, die ghaf hemlien twee cannen rijns wijns te voren, maer ten beterde niet. Dit es

[p. 11]

alleene up de Nieustrate bij der Veemaerct gheschiet waer uut men considereren mach wat elder ooc gheschiet mach zijn al Ghendt duere.

In sommigher lieden cameren wilden zij haer peerden stellen. Dat quam ooc daer bij, dat veel lieden haer stallijnghe, logijsten ende bedden voor haer verborghen ende weijgherden, duer de groote vreese, die haer te voren aenghejaecht was. Zij conden som wel zegghen, dat die van Ghendt alle lijf en ghoet verbuert hadden: deene omdat zij ghebroken ende ter predicatie der ghuesen gheghaen hadden ende dierghelijcke dijnghen doende, ende dander omdat zijt ghedoocht hadden; waer up haer gheandtwoort was van deghene, die jeghen haer een lettel spreken conden, menighe treffelicke andtwoorde, daer zij niet mede duer en conden, als te weten, dat men de predicatie wel zou belet hebben, haddent de Heeren te Hove eens gheweest; maer wat men daer zant om advijs, qualic conde men expedicie ghecrijghen. Deen reijse wast scheerpelic verboden, dander reijse toeghelaten, ende ghijnghen de vremde predicanten voor de voeten vande catholijcque, ja voor den magistraet; ghijnghen binnen in schepenen camere, ooc ongheroupen, ende men mesdede haer niet; ja, de mare liep dat mer niet ancommen en mochte. Tes wel waer, dat de Gouvernante een edict liet uutghaen, dat men de brekers ende tempelschenders, waer mense vonde in zulck weerck, zoude moghen dootslaen ende prijs ende lof daer an behalen; maer dat was naer dat de ruwijne al ghedaen was. Zoude dan ijemant, zonder last vanden Hove oft Magistraet, zijnen evenen meinsche dootslaen, (daer men niemants hondt, coe of peert, zonder mesdoen, niet en vermach ter doot te brijnghen, jeghen den wille van diese toebehooren) tzoude voor comocie gheacht zijn gheweest, ende men hadder om moghen leelic ghestraeft

[p. 12]

zijn ende een leelicke vlecke ende cnaghende consciencie voor Godt draghen, te meer want vele diet deden en wisten niet dat zij quaet deden, maer meenden Godt eenen dienst daer mede te doene. Anghaende de weerlicke macht, zoo waenden zij, dat haer toeghelaten was, ende dat men alzoo de abusen ende afgoderie (alzoo zijt noumden) weeren moeste. Ooc waren veel kinderen ende onghevroeschapte knechten daer onder ghemijnghelt, die cleen verstandt daer af hadden, haer onderwindende dat zij niet en verstonden, ghelijck tjonck ghemeen volck altijts loopt met cudden alsser ijwers ijet nieus te doen es. Dus al mochten daer ooc quaetwillighe onder ghemijnghelt zijn, die liever hadden te stelen ende te rooven dan ijet beters te doene, den meesten deel en waren maer schapen die vande nieu predicanten alzoo verleet waren, hoe wel datter ooc vele waren, ende lettel andere, (of ten waren knechten of kinderen) die een specie van heresije van over lanck ghehadt hadden, ende oft alzoo ghecommen hadde, dat ijemant hem upghestelt hadde met een zweert, hallebaerge oft valckenbeck¹ om de zulcke te becampen, zoo hadde hij moghen singulier ende alleene zijn jeghen eenen grooten hoop, die den zodt met hem zouden ghehauden, ende int hende de kele afghebeten hebben, hadde hem niet eerghers gheschiet.

Up den i^en septembris, waecten die Spaengiaerts an die poorten der stadt; want zij vreesden van buten of binnen, oft van alle beede bespronghen te zijne. Daer was oock een wachte van haer bestelt int sGraven Casteel; ende alzoo up, den ij^en septembris, disendach zijnde, sommighe raetsheeren quamen naer die consistorie vanden zelven Casteele, daer zij haer hof van rechte hilden, zoo waren

1 Legerhamer.

[p. 13]

daer eenighe hooveerdighe zotten der Spaengiaerden, die daer de wachte hilden, moghelic in haer landt brootbidders gheweest hebbende, die hebben tot twee raetsheeren toe, deen voren ende dander naer, als meester Franchoijs Cortewille ende meester Claeijs Van Lauwe ende mijn heere den greffier meester Germeijn De Bevere, de bonetten vanden hoofde ghesmeten, ende die weder up haer hoofden ghestelt, wijsende hemlieden spottelic dat zij haer hoofschede doen zouden oft moesten, die dicwils veel deghelicker cnapen ghehauden hadden. Zij namen veel lieden haer sluetels, sonderlinghe vande voordueren, oft zij begheerden se int vriendelicke van haer; ende wilden vele an de straten ende beneden slapen, up avontuere watter snachts te doene ware om aest ghereet ende up haer hoede te zijne, mits dat zij gheen ghoet betrauwen in die vander stadt en hadden; ten eersten, om dat zij zaghen dat die stadt veel meerder was dan haer macht bestrecken mochte, indien tvolck qualic ghewilt hadde; ten anderen (spraken sommighe), om haer eijghen boosheijt ende natuere, wilden zij eens anders ghoede natuere daer bij afmeten, meenende dat zij ter avontueren zouden moeten prouven, dat zij wel ander zouden ghedaen hebben, hadden zij in die ghesteltenesse gheweest; ende ten derden eijst tambacht ende de manniere dat die gharnisoenen moeten die wachten hauden, anders en waert niet weert dat zij crijschlieden waren, ende moeten alzoo haren saut¹ verdienen up dese manniere was haer wachte te accepteren, maer andersins noodeloos.

Up den zelven ij^en septembris, liep de mare, dat die Spaengiaerts up den zelven nacht tnieu casteel beloopen zouden; want den capiteijn vanden nieuwen casteele en

1 Solde.

[p. 14]

wilde hemlien zijn slotelen vanden casteele niet gheven ende tcasteel niet openen, zoo zij begheert hadden, hoe wel dat een schijn was dattet alzoo curts zoude moeten gheschien; want daer was een deel gharnisoens uutghetrocken, meenende ooc als die benden van oordinancien oorlof ende uutghedient te hebben, ofte hadden alvelijnghe oorlof; maer den capiteijn hadtser weder in doen commen ende was ghereijst naer tHof te Bruessele, ende men zeijde dat den grave van Egmont ghezeijt hadde, dat zij haren dienst niet laten en zouden voor anderstont dat hij se zelve verliete of dede verlaten diese daer ghestelt hadde, dat was den Coninc.

Die soldaten vanden voornoumden nieuwen casteele hilden ooc scheerp de wachte jeghen de Spaengiaerts, ende en lieten haer bij daghe daer niet incommen dan met eene of twee smaels; wasser daer meer, die moesten voor de poorte staen tot anderstont dat dander weder uutghecommen waren. Alzoo ghaven zij haer wijn ende ander dijnck voor haer ghelt.

Up den zelven avont was ooc ghezeijt, dat een secretaris van een bevelsman, die thuus lach tot Michiel Dolins, zoude ghezeijt hebben, dat de lieden van Ghendt zouden moeten al haer slotels overlegghen van al haer cameren vanden huuse, ende niet eijghens behauden, dwelck vele lieden zeer qualic in den mont smalt; maer moesten, boven den overlast ende de gheduerighe vreese, die zij leden, noch dees quade lueghen mare hooren.