Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 1]

[Derde deel]

Dat zeste boeck.

Cap. I.

Hoe datter neghentien veendelen Spaengiaerden te Ghendt inghecommen zijn, ende wat van vele haer meeninghe was; wat overlast zij up tlandtvolck ghedaen hadden, ende hoe zij, bij nachte, ten huuse van mijn heere den voorschepen van Ghendt rudesse bedreven, die slotelen vander stadt creghen ende tvolc verdructen.

Up den xxx^en augustij, smorghens, (mits dat men up den zelven dach te Ghendt verwachte de Spaensche crijschknechten) zoo was vander stadt weghe, met trompetslaghe anderwaerf gheboden, naer dat men hier zoude die benden ende gharnisoenen van Napels, Malta, etc., dat men hemlieden alle etelicke ware niet dierder vercoopen en zoude dan tvolck vander stadt, up zeker boete van zeker ponden parisis. Ende up den zelven dach, ontrent den een hueren naer noene, zaterdach wesende, quamen ter Keijserpoorte inne xix veendelen crijschknechten, Spaengiaerts, die met den duuck Dalve afghecommen waren, ende hadden wel viij of ix maenden tijts (zoo men zeijde) up de reijse gheweest; want zij waren ghecommen van Neapolis, van Poelgien, Calabren, Secilien ende van dat eijlandt Malta in de Mediterranische zee gheleghen, daer zij jeghen den Turck ghescheermutst hadden, ende met ander gharnisoenen, als Italiaensche ende Duijtsche, zeer ridderlic

[p. 2]

jeghen ghehauden, ende die Turcken groote schade ende verlies van volcke anghedaen, zoo voorseijt es.

Als dit gharnisoen in quam, zoo hadde die stadt van Ghendt vier daghen ende vier nachten zonder eenighe wachte oft wake gheweest, ende was al tvolck stille ende paijsivel, zoo dat niemant eens anders hondt gram en maecte; zoo dat den stedehauder vanden hoochbaliu, den souverain van Vlaenderen, Mosscheron, ghezeijt hadde, dat hij nieuwers zoo vreedtsaem ende van als pacientich volck ghevonden en hadde als hier te Ghendt, niet jeghenstaende dat hij een Brugghelijnck was; maer hadde langhen tijt de plaetse vanden voornoemden hoochbaliu bewaert ende bij dien des volcx condicien leeren kennen.

Aldus dan int eerste ende voorste ghelet, quamen mannen ende jonghers met ronde blijnckende schilden, als oft zij van stale gheweest hadden, gheboort rontomme met fringien, hebbende pijcxkins oft daergikins in de handt. Daer naer volchden x hallebaergiers van Lucerne in Zwitserlandt ende som van daer ontrent als Zwaven van Olms; dese hadden ghestrijpte wambaeijsen ende lossen an, lanck ghetrost, up zijn duijtsche; daer onder reet den upper capiteijn oft voerder ghenaemt meester del campo. Daer naer volchde een groot ghedeel busgheschut, al vijf dicke, dat duerde al bij een alf huere lanck, ende schoten zeer bijster. Daer naer quamen, met groote halve haken, die clooten voerden, als okernoten, ende droughen vurcxkins in haer handen, die onder an den stock pinnekins hadden, die staken zij in deerde, als zij die ghebruucken wilden, ende leijden dan haer roers in de voornoemde vurcken om tghewichte vande roers te draghen ende viseije te schieten. Dese alle ghepasseert zijnde, quamen veel fraeije mannen, ooc al vijf dicke, met spijssen up de schauderen, lichte veel knechten

[p. 3]

wel ende lustich ghewapent, al met ghegraveerde hernasschen met loveren ende bloumen zeer nobel, commende som de wapene tot up haer handen; haer sturmhoeden waren boven met scheerpe pinnekins ende niet ghecamt, als de Walsche sturmhoeden, ende was dit hernasch al meest ghemaect te Melanen in Longobardien, ende was al meest rustich ghegraveert, zoo wel die voornoemde sturmhoeden als dander hernasschen. De trommelen quamen tot iii stonden, zes of zeven dicke, up eenen hoop, slaende eenen Spaenschen slach, ende hier en daer was eenen feijfeleere, die speelden als schaepherders, ende waren dees speellieden pover int abijt, dwelck qualic vouchde. De veendelen droughen zij oock over hoop, eens tiene up eenen hoop ende noch eens neghene, ende waren som zeer gheschuert, maer al van zijde: niet min de schueren es de principale decoracie van die veendelen, om dat men daer duere mach presumeren, dattet in den crijch gheluwert heeft gheweest ende de vijanden voor ooghen ghebrocht, alst niet van auderdom en gheschiet. Achter volchde wederom veel busgheschut, ende daer naer (dwelc abuselic om zien was) veel cortisanen up cleen peerdekins, vremt gheaccoutreert up zijn Spaensche ende Italiaensche, ende vermomt voor taenzichte met doucken daer weerck up was van root ende ander colueren gheboort, zoo oock de rocken waren ghestrijpt ende gheboort. Sommighe zegghen, datter waren wel vijf hondert lichte vraukins, maer dat dijnct mij te vele; ende daer neffens voren ende achtere volchden een groote menichte van fielten ende rabauwen, al meest te peerde ende up waghenen, die met bagghaige gheladen waren. Dese ghuijten ende jonghe leckerkins waren vele baervoets ende blootshoofts, en met

[p. 4]

cleeren als vuulzacken ghecleet, zoo dat niet vi grooten weert en was dat zij som an dlijf hadden. Dees ghuijten waren den legher ghevolcht in Piemont, Savoijen, Bourgoingien, etc., meenende in Nederlandt ende sonderlinghe in de stadt van Ghendt eenen ghoeden roof te doene; want de mare liep aldaer, dat hier de mans al wech gheloopen waren, ende dat zij de priesters ende monicken al doot ghesmeten hadden, de keercken ende cloosters om leeghe gheleijt ende dierghelijcke groote lueghenen. Met dat zij up de Vrindachmaerct ghecommen waren, maecten zeer aestelic al loopende eenen rijnck ende schoten macht zeere, makende zeer groot gheruchte; ende dat ghedaen zijnde, trocken met hoopen ende veendelen in haer logijmenten daer groote ruse ende erruer af gheschiede, zoo gheweldigh als zij in der lieden husen vielen ende zoo onbeleefdelic zij die tracteerden min noch meer als of den huijsman de vremste van zijnen huuse gheweest hadde; dwelc groote droufheijt ende vreese in de stadt maecte, te meer want men hadde alle daghe ghehoort welck een jamerlic overlast dat zij buten te lande bedreven hadden, hoe dat zij de lieden al ghenomen ende ontweldicht hadden, dat zij ghewilt hadden, ende sommighe ghesleghen, ghequetst ende ghewont, ende schade ghedaen in eenen dach of twee tot eens pachters huuse, wel om x of xij ponden grooten, staken schapen, calveren, ende coijen den hals af ende deden groote autraige ende exces.

Zij hadden ooc onder ander een manniere van cooken, dat zij tschapenbloet ontfijnghen in een teele of pot ende namen xx eijeren of meer, sloughen die al cleene ende ghotense daer in, namen cruut, sailge ende anders, captent ooc al cleene ende dedent ooc int bloet ende eijeren; doe namen zij baecvleesch, en sneden dat in sticxkins ende worpent ooc

[p. 5]

daer in; dan namen zij de maghe vanden schape ende ghotent daer al inne, bondense toe ende zodent alzoo in eenen ketel; dan dedent zijt uut ende sneden daer sticken af ende hatent alzoo. Niewers en boden zij ghelt, tscheen al roof ende buet zijnde, dat zij daer vonden; brochten ooc veel hespen, rentvleesch, hinnen, duven, eijeren, hoij ende foeraige, met meer ander gherooft ghoet, in die stadt van Ghendt. Zij waren ghepasseert ontrent Vrancrijck duer Piedmont, eenen ghoeden wech oft pat, ende den hertoghe van Savoijen stack wel xx duijsent mannen int hernasch; maer bleven in haer huusen ghereet te zijne alle hueren als mense van doene hebben zoude; ende dede den duuck Dalve met zijnen volcke een ghoede convoije. Die Spaengiaerts en wisten anders niet: men zoudtse up Geneven bringhen, om die te straffen van Calvinus leeringhe weghen, die zij in haer stadt ghehauden ende bewaert hadden, ende hoopten eenen ghoeden buet aldaer te crijghen, ende die stadt, die zeer steerck uuter natueren ende gheleghentheijt es, te water up zeker schepen ende vloten met groot gheschut te crancken, of daer voren doot te blijven, hoopende curts rijcke ofte doot te zijne. Dees mare ghijnc ooc in de Nederlanden. Die van Geneven en wisten ooc anders niet: zij maecten haer ghereet om den storm te wederstane, zonden haer vrauwen ende kinderen uut ende haer aude caduucke lieden, ende hilden al dat weerachtigh was in haer stadt, haer quamen ooc ter hulpen veel Zwitsermannen ende Duijtschen, zoo dat men vreesde voor een hert ghemoet. Ende den Duuck met den Spaenschen legher ontrent iij mijlen van dees stadt passerende, quam hem anghereden een groot meester van Geneven, hem presenterende victuaille om over den wech te passeren: den Duuck bedancte hem ende en begheerde niet. Die Spaengiaerden zeijden:

[p. 6]

hadde hij ijet ghenomen men zoudtse niet duerghelaten hebben, hoe wel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .¹ Aldus mijdden zij de Zwitsersche landtpalen, ende ooc de groote ende vaste steden, ende quamen duer cleen vlecken ende durpen die zij machtich waren, ende teerden alzoo up den boer, slachtende de coppespinne (zoo Anacharsis zecht), de welcke groote stralen ende fel ghewormte laet duer haer nette passeren, zonder ijet te mesdoene, maer die cleene crancke vlieghen die vancse, die moetent becoopen. Maer zijnde ghecommen in die stadt van Ghendt, ende ziende hoe groot, wijt ende gheweldich dat zij was, werden bevreest ende zeer bezurcht, dat mense bespronghen zoude hebben; daerom bestonden zij terstont een wachte dach ende nacht, (in tsGraven Casteel, in de Meerseniershuus up de Vrindachmaerct, ende in de Olijslaghershuus up den Coorenaert ende elder), te bestellen.

Daer naer, in den nacht vanden eersten septembris, maendach wesende, zijn zij eerst, t'savonts ontrent den neghen hueren, ten huuse van mijn heere den voorschepen joncheere Jan Damman, heere van Oombeerghe, gheghaen, ende wilden van hem die slotelen vander stadtpoorten hebben. Dese zeer beroert zijnde, om dat zij hem bij avonde alzoo quamen bestoken, heeft ghezeijt, dat hij haer daerinne wel wilde ghelieven, behaudens ende bij aldien dat hij daerinne niet en mesdede; wantet hem vander Coninclicker Majesteijt weghe, anghaende zijnder officie, toestont van die stadt ghoet toeghezicht ende zurghe te draghen, ende van zulck last ontsleghen zijnde vander voornomder Majesteijt, wilde gheerne obediëren ende afstaen. Maer weder die Spaengiaerts hem verstonden of niet, zij en waren met

1 Onderkant der bladzijde gedeeltelijk afgesneden.

[p. 7]

deser andtwoorde niet wel te vreden, nochtans zoo zijn zij up dat pas uut zijnen huuse ghescheeden, maer zijn ontrent der middernacht anderwaerf met ghevierde bussen in veel meerderen ghetale, met eenen capiteijn ende rotmeesters, zeer gheweldelic up zijn huus ghecommen, cloppende ende clijnckende, dreeghende (indien men se niet terstont in ghelaten en hadde) de poorte met zeker boomen ( die daer ontrent laghen) open te loopen. Dit hoorende, mijn heere ende zijn huusghenooten, zijn zeer verscrict gheweest duer dit gheruchte ende de eenlicheijt vander nacht, ende hebben haer aest te beene ghemaect ende de poorte ontsloten. Daer zijn zij terstont met spijssen ende bussen in ghedruust, ende hebben mijn heere den Voorschepen voornoemd voren ende achter ghesloten in de spijssen, zoo dat hij van zijn plaetse (daer hij met eenen langhen rau mantel over zijn hemde stont) in zijn eijghen huus niet en conde gheraken, ende ziende dat hij aldus vermant was, ende dat hijts niet voorbij en mochte, heeft hemlien de voornoemde slotelen overghelevert, ghelijc men zecht dat die Duijtschen, die tAndtweerpen ligghen, ooc die slotelen vander stadt, in haer handen hebben ghecreghen, maer daer toe commende met meerder civiliteijt ende redelicheijt. Dit en quam anders niet dan uut causen dat zij zoo bevreest waren, vreesende oft men eenighe macht van volcke van buten in ghelaten hadde; want haer docht dat zij onder een volck ghecommen waren, die contrarie hare opinie waren, in vele pointen der gheesstelicheijt ofte der ceremonien anghaende.

Up den zelven dach was weder een ghebodt te Ghendt vander stede weghe uutgheleijt, dat men die Spaengiaerden oft gharnisoenen van Napels oft van Malta, die hier ghecommen waren, niet dierder en zoude vercoopen etelicke ware, noch eenich groen eerdeghewas, als comcommeren,

[p. 8]

radijsen, cruut, etc., dan dander inzetenen, up ghestraft te zijne metter gheesselinghe ende den ban; want sommigher lieden herte overloopen zijnde vander ghiericheijt, en hilden niet af van haer ware den Spaengiaerts dierder te vercoopen dan den inzetenen, bestierende ende overschattende alzoo de vremdelijnghen, die de manniere niet en wisten; maer naermaels leerden zij al te nauwe dijnghen ende veronghelijcten zelve tvolck vander stadt, te weten eenighe van hemlieden, namen den visch uut de burde manden ende ghaven dat zij wilden; en wilden ooc int vleeschhuus niet meer dan eenen stuver van een pont rentvleesch gheven, hoe ghoet dat vleesch was, sneden ooc die beenen uut ende en wildense niet mede gheweghen hebben, ende al quamer een alf pont ofte meer over, dat en wilden zij niet betalen; maer ghebrack haer wat tot haer ghetal van ponden, dat wilden zij wel hebben, ende snedent zelve van ander vleesch, dat daer hijnck vanden schoonsten ende vanden besten. Hierom loochenden sommighe vleeschhauwers haer stallen, als zij ghoet vleesch te coope hadden, om vande Spaengiaerts niet ghequelt te zijne. Niet min daer wasser ooc zeer vele die eerlic ende redelic daer mede leefden. Dwerenvleesch en zochten zij niet vele, weder om dat haer te diere was, weder om dat zijts niet ghewone en waren, en weet ic niet; maer dat weet ic, datter vele lieden zeer groot proffijt an deden, als zijden laken vercoopers, meerssenierswijnckels: die hadden al den dach duere thuus vul Spaengiaerts, ende cochten veel stoffe, ooc wulle ende lijnen lakenen. Daer an wonnen ooc cleermakers, causmakers, schoenmakers ende menich ander meinschen, mits dat zij wel bij ghelde waren ende zeer gheerne triumpheren ende frisch ende moij ghaen.