Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XXVIII.

Van zes Anabaptisten, die tAndtweerpen ghevanghen waren; ende hoe die Anabaptisten jeghen die Calvinisten goooten twist hadden; hoe die Artoijsienen met haren capiteijn, mons^r Montembrugis, uut Ghendt vertrocken, ende van hare rudessen up dlandtvolck; ende van tgroote overlast, dat die Spaengiaerts up dlandtvolck deden.

Up den xx^en augustij, woonsdach wesende, was te Ghendt ghezeijt, hoe dat zondach dat leet viij daghen, dat was up den voornoemden x^en augustij, tot Andtweerpen ghevanghen waren zes Herdoopers ofte Anabaptisten, die, zij xiij^e, in een camer verghadert waren. Den Marcgrave leijde haer te laste, dat zij ghepredict ofte gheleert hadden. Zij zeijden daer up dat neen. Hij wildet haer doen zweeren, wel wetende dat die Herdoopers niet zweeren en willen. Ende tvant hem alzoo; want zij en wilden gheenen heet doen. In somma, werden zeer ghepijnt, ende men hiesch haer dlijf, om dat zij contrarie den ghebode ghedaen hadden, dat onlancx vande

[p. 342]

Gouvernante doen publieren was. Daer waren ander Herdoopers, die hadden ghezeijt, dat zij om gheen predicatie verghadert en waren, maer alleen om sommighe, die desolutelic gheleeft hadden, uut haer ghemeente te bannen; ende oft zij sommighe andere, die onder haer begheerden te commen, ontfanghen zouden willen of niet, of zij haer daertoe bequame anzaghen. Maer men mocht hemlien vraghen, van wie zij dees auctoriteijt hadden zulcx te doene; wat oorspronck dat haer ghemeente hadde, dat nu maer onlancx upgheresen en es; waer den Helighen Gheest al dien tijt gheslapen heeft, ende contrarie Christus belofte ghedaen heeft altijts de gheloovighe Keercke bij te stane, zoo langhe als de weerelt staet. Rustet tgheloove up eenen Menno¹, up Adam pastor, up Dierick Phelips, up Thomaes Muntser, up Hans Bokel, ende meer ander dierghelijcke beroerlickegheesten, die alle meest heresiarchen der Doopers waren, ende nochtans al meest met melcanderen dweers in den zack laghen? Zoo eijst wel een wonder, dat zij nu maer den Helighen Gheest ontfaen en hebben, ende dat alle die eerlicke mannen, over duijsent jaren ende meer, daer af berooft gheweest hebben. Ten es voorwaer niet andtwoordens weert, alzoot ooc van vele ander sectarussen es in veel van haren pointen; hoewel dat zij in sommighe, de abusen der Roomscher Keercke anghaende, moghen ghelijck hebben, eijlacen! in der waerheijt, maer niet in hare onstichtijnghe; mits dat zij in zulcx te openbaren meer meinschen onstichten dan verbeteren.

Men zecht, dat alsnu die Anabaptisten hebben een boucxkin laten uutghaen, dat heeten zij vanden helighen ghezanghe. Ten zijn gheen psalmen Davidts, maer nochtans (zoo

1 Menno Simons.

[p. 343]

ic ghehoort hebbe) vul tecxt der Scrift ghesteken, daer zeer grooten aerbeijt up ghedaen zoude zijn; ende zijn ooc veel liedekins van hare voor justicie ghestorvene broeders ende zusters, zoo zijse noumen, die haer offeranden ghedaen hebben, wat zij spraken in hare examen ende uuterste, ende wat men tot hemlieden zoude ghezeijt hebben. Dit boucxkin ghecommen zijnde onder die handen der Calvinisten, zoo hebben zijt ghevisiteert ende tzelve laten herdrucken, daerin stekende sommighe dijnghen vanden haren ende uutlatende sommighe proposten vande Doopers ghezinde. Dit wederomme ziende de Herdoopers, hebben haer zeer daeromme gheholghen up de Calvinisten, zegghende ende vraghende, wie hemlieden zoo clouck ghemaect hadde in haer dijnghen alzoo te tueteren¹; wilden zij zelve eenighe weercken uut laten ghaen, dat mochten zij doen, maer niet eens anders weerck corrumperen ende voor thare uutgheven. Aldus, ghelijck onder de weerclieden des torrens Babel, die confuzie bediet, alzoo es onder die sectmakers, altijts twist, tweedracht ende confuzie.

Up den xxv^en augustij vertrocken uut Ghendt al de soldaten Artoijsienen ende dierghelijcke, onder mons^e Montembrugis. Ende commende duer de Peterceliepoorte eenen hoop, zoo quammer een vleeschauwersknecht, die een coe voor hem dreef; die spraken zij an, ende hij bottelic sprekende, sloughen hem de schenen open, en dreven zelve de coe met haer, zoo men zecht. Ende commende te Lathem, daer deden zij den boerman overlast, die verghaerden ende stelden haer daer jeghen, zoo datter daer sommighe doot bleven. Men zecht van zes boeren ende drij Walen, die daer doot bleven; ander zegghen van min. Die Walen haddent

1 Veranderen.

[p. 344]

schoonst, mits dat zij busgheschut ende ander lanck gheweere hadden, ende de boeren niet dan stocken, vurcken oft clippels; want haer gheweere was haer al ghenomen ende doen aflegghen, ten tijden als men tvolck haer gheweere nam.

Up den zelven dach beghonde men te foerieren de Spaengiaerts te Ghendt, ende beghonden eerst up dHoochpoort ende Langhemunte, int herte vander stadt; ende daer ghijnck mede den voorschepen ende mijnheeren vander Wet. Ende men zeijde, dat zijt, te Dendermonde ende daer ontrent (daert alsdoe keermesse was), al verbuert maecten; ende dat zij eenen boer onghelijc doende, van hem gherecontreert zijn, zoo dat hij hem zoo clouckelic zou ghehadt hebben, dat hij zes Spaengiaerts van cante zou ghespeelt hebben. Maer dit en was maer een vlieghende mare onder tvolck. Men zeijde dat zij, als zij noch ontrent Lueven waren, vraechden oft zij noch verre waren van tlutheraens landt. Zij meenden dat haer die stadt van Ghendt tot eenen roof ghegheven was, zoo zij som haer ghelieten, en dat haer gheconsenteert was te stelen ende te rooven; waerom menich bedruct ende beancxt herte in die stadt van Ghendt was, die menighen zwaren zucht naer den hemel zonden. Veel lieden ruumden ende vluchten uut haer eijghen huusen, quamen met haer auders in wonen, lieten haer de husen gheheel hebben. Som ruumden zij teeneghaer uut die stadt, min noch meer dan of die vijanden voor die stadt gheweest hadden; want daer quamen zoo veel quade maren datter gheen hende af en was. Deen zeijde: zij zouden daer een jaer, dander zeijden twee jaer, ligghen; ander zeijden: wij en zouden nemmermeer, noch die ander steden, zonder gharnisoen zijn, ende dat zelve moeten betalen. Up dees tijt was die stadt zonder eenighe wachte

[p. 345]

oft guarde, en daer en was niet een meinsche, die eenighe beroerte maecte; maer waren alle als lammeren paijsivel. Veel lieden verdroot macht zeere, als dat men wederom up haren hals leijde dit volck, die te voren dander gharnisoenen tharen huuse ghehadt hadden; ende te meer, om dattet nu up den winter was, als men vier moet maken ende keerssen huseren; want den winter es veel een benauder ende costelicker ghast dan den zomer. Maer de foeriers en anzaghen niemant, ende wilden foerieren daert hemlien ghoet dochte, die schoonste ende beste husen eerst. Men meende, dat mijn heere den president Viglius ooc in de stadt commen was, ende dat mij vrauwe de Gouvernante curts volghen zoude, ende verwachten te Ghendt die Coninclicke Maiesteijt uut Spaingnen, die men meende, dat ter Ghendtscher nieuwer vaert eerst ancommen zoude; maer daer en es niet afghecommen.

Up den xxvj^en in ougste was bij voorghebode ghetrompt ende te kennen ghegheven, als dat in die zouden commen ligghen die gharnisoenen van Napels ende daer ontrent, Spaensch volck wesende; ende mits dat zij hier de manniere niet en wisten, dat men daerom hemlien broot, olije, boter, caes, vleesch, etc. ende ander etelicke ende drijnckelicke ware, noch ooc schoen, abijten, cleeren, niet dierder vercoopen en zoude dan men doet die inwonende vander stadt; dat men hemlien ooc dit ghelt, dat zij niet en kennen, niet hoogher begheven en zoude dant ghanckelic es, up datter gheenen twist ende gheschil uut rijsen en zoude; dat men ooc gheen ander prumen ijemant vercoopen en zoude dan prumen van Damast, up datter gheen heete ziecten uut rijsen en zouden, daermede dat die stadt mocht gheïnficieert werden.

Up den zelven dach quam de mare alghemeene Ghendt,

[p. 346]

als dat die Spaengiaerden, in grooter menichte, waren ghecommen te Wettere, te Scheldebelle ende in ander prochien daer ontrent, daer zij den landtman groote schade deden. Zij sneden tcooren ende de evene, die zij in de schueren vonden, de haren af; ende worpent voor haer peerden, om dat zij eten zouden dat zij liefts hadden; deden de landtlieden uutrijden ende loopen om wittebroot ende om wijn. Als zij dat niet ghecrijghen en conden ende wederom ijdel quamen, zoo sloughen zij hemlieden ofte deden stroppen an haer halsen, haer dreeghende te verwurghen; zij namen ooc, in sommighe, pachthoven, de schapen ende calveren, en stakense de kele af; en dolven een gracht in deerde, daer maecten zij vier, ende brieden tvleesch aldaer. Alomme ghebuerde groote rudesse. Eenen boer zouder drije of viere doot ghesmeten hebben met eenen vleghele, om dat zij zijn wijf ende kinderen mesbruucten in zijn presentie, ende zoude naer tHof ghevanghen ghevoert gheweest hebben; maer, hoorende de oorzake, zoude weder vrij onsleghen zijn.

Up den zelven dach werden te Ghendt te waghen inghebrocht vier Spaengiaerts ende twee Bourgondioenen, gheboeijt; ende werden in den Ghauden Appel gheleet, ende daernaer in tsausselet. Men leijde haer te laste, dat zij, ijwers buten te lande waerts, hadden een vrauwe (ligghende in haer craem ofte kinderbedde, maer vijf of zes daghen gheleghen zijnde) zoo mesbruuct hadden, dat zij daeraf ghestorven es; ghelijc men leest vande overdadighe wulpscheijt der Gabaoniten, die de huijsvrauwe vanden levijt oock zoo mesbruucten dat zij daeraf starf, waeruut zulck een oorloghe rees, dat al bij tgheheel gheslachte der Benjaminiten daerom versleghen wart. Ander zeijden: zij hadden den man ghebonden, ende, in zijn presentie, zijn huijsvrauwe ende kinders, dat jonghe meijskins waren, ghebesicht, ende boven-

[p. 347]

dien tvier in thuus ghesteken. Dit gheleeck een nijdighe lueghene; maer deerste was zekerst.

Die den hoop ende legher ghezien hadden passeren, zeijden dat zij, ghaende vijf dicke, verdeden in haren ghanck, eer men den laetsten zach, wel vijf hueren tijts.