Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 328]

Cap. XXVI.

Van een ghebodt bij schepenen te Ghendt uutgheleijt; van sommighe, die te Ghendt berooft ende ghequetst werden; vanden predicant van Lathem; van veelderande fausse maren; wat Lievin De Smet ghelast was, ende vele ander propoosten hier niet weert te recapituleren.

Up den voornoemden dach was, bij voorghebode, van sHoofsweghe uutgheleijt, als dat elc zijn kinderen zoude brijnghen ter keercken om ghedoopt te werden, binnen xxiiij hueren naer dat zij gheboren waren; ende indient vader ende moeder zulcx niet en deden, dat de vroedevrauwen ende andere, diet weten, daer af de kennesse te schepenen waerts overbrijnghen zouden, up lijvelic ghecorregiert te zijne; dat men ooc gheen eijmelicke vergharinghen hauden en zoude om predicatien ofte doopen, trauwen ende dierghelijcke dijnghen te administreren, up dlijf; ende meer ander pointen, tenderende ten ghelijcken fijne. Dit hoorende sommich onghevroeschapt volck, spraken, dat Hannen Vanderhaghen daer weder te weercke gheweest hadde, als oft uut hem ghecommen hadde. Dit was tAndtweerpen ende eldere ooc ghepublieert; ende twas ghedaen om datter alomme zoo veel herdoopers waren, die haer kinderen niet en wilden ten christendom brijnghen, eensdeels om hare jonghde, om dat zij tgheloove niet en hebben (zoo zijt causeren), ende anderdeels om dat zijse zouden moeten brijnghen tot die manniere van doene van die helighe Roomsche keercke, die zij die vervloucte hoere van Babilon noumen. Up dit laetste point insisteren (maer valschelic) ooc die Calvinisten, Martinisten ende Libertinen, zegghende: zij en

[p. 329]

willen met den Roomschen hoop niet te doen hebben; want al haer dinghen meest up ghiericheijt ende supersticien stonden, maer wilden wel haer kinderen laten christen doen bij ghetrauwe ministers, willende leeraers naer haren zin ende condicie verkiesen. Die heretijcquen zijn ghelijck zijlieden, die men nemmermeer niet te passe ghedoen en can; ende ooc deen secte staet ofte strijt jeghen dandere, ghelijc men ziet vande Calvinisten ende Anabaptisten,hoe zij melcanderen in den baert vlieghen ende elc tzijne voor tbeste pluchten¹ wilt. Jeghen zulcke ongheruste gheesten, diet al duerpueren willen, spreect Paulus curt af: wij en hebben zulcke ghewoonte niet, noch ooc die keercke Godts. Hoort ghij wel hier, dat Paulus spreect van zeker ghewoonten ende husancien oft tradicien, die van zijnen tijde waren?

Up den voornoemden dach, tsavonts ten xj hueren of daer ontrent, alzoo duer de Ketelpoorte quam ghaende een constich schildere, wonende in Sente Gillis straetkin, tusschen die Baghatte ende Savaenstrate, zoo was hem van zeker Walen soldaten rigourueselic zijn cappe ghenomen; ende, om dat hij niet roupen en zoude, eenen hau in zijn aenzichte ghegheven, dat tkinnebacken af hijnck, zoo dat ment toe duwen moeste; ghaven hem boven dien noch iij of iiij wonden, zoo dat hij tot up de doot ghequetst was. Tbloet lach int beghinsel vande Savaenstrate, als ofter een rent² ghesleghen hadde gheweest. Den man quam uut een feeste, ende was vroom ghenouch voor tlijf, hadde hij gheweere ghehadt als zijlieden.

Die Walen hadden noch up een ander tijt, een ander ghespoelgiert, ende een schamel deerne, wat bij drancke

1 Doen doorgaan.

2 Rund.

[p. 330]

zijnde, haren rock doen uutdoen ende ghenomen. Ooc zecht men van een wasterigghe, die, vander maneschijn bedroghen wesende, te vrouch upghestaen was, ende ooc van zulck volck anreest was, die zij servietten ghenomen hebben, die zij onder haren aerm hadde, haer burse ghesneden ende ander dijnck noch ghenomen. Den noot vanden honghere moghelic heeftet haer duer haer quaetwillicheijt, inpaciencie ende rouckeloosheijt doen doen.

Men zeijde, dat up den xxvij^en deser maent, van een jonck priester, pastuer van Lathem, audt ontrent xxij jaren (die men lettel wijsheijt toescrijven mocht, mits den cleenen auderdom) ghepreect was ghenonch naer de manniere der Calvinisten. Ende mits dat dees prochie maer een mijle van Ghendt en es, zoo esser ooc sommighe volc vander stadt ghecommen, dat nieuloopich es ende gheerne met zulcke dijnghen te ghader hauden, niet te vreden zijnde met taude gheloove der H. Keercke. Zij en quamen in de keercke niet, of ter plaetsen daer hij predicte, dan terstont als hij in den stoel ghijnck staen, omdat mense niet ghewaer werden en zoude; maer hilden haer te voren bedect. Tsermoen ghehent zijnde, mits dat zij niet messelic en waren, en lieten hem gheen misse doen, daer hij wel in te vreden was. Ende zijn alzoo achtereen in de heerbeerghe gheghaen ende droncken den wijn, zoo dat den voornoemden pastuer al droncken was. Ende daer waren ij of drij balius ghereet om hem ende sommighe ander te vanghen, ende hadden hem ghegrepen; maer, ziende zijn dronckenschap, lieten hem up een peert wechrijden.

Men zeijde ooc, dat meester Jan Micheus neffens Andtweerpen weder predicte, ende dat men ooc ontrent dees tijt neffens Brugghe ghepreect hadde. Noch zeijden de ghuesen, dat den jonghen grave van Overhemden een groot deel

[p. 331]

crijschknechten upghenomen hadde; maer elck dede zijn weerck ende en hadden noch gheen ghaijge, tot anderstont dat mense te bezighen hebben zoude. Van ghelijcken zoude ooc de hertoghe van Cleven volck in veerden¹ hebben.

Item die van Oosten, ofte de Oosterlinghen, met die van Denemarcken zouden haer ooc mede ghereet maken, ooc mede die conninghinne van Inghelandt, ende hadde alree daer toe een groot ghedeel schepen up de zee ligghende, wel tot xxiiij of meer. Maer dit schenen al ghuesche dreeghementen ende blasoenen, doende haren aert zoo zij vanden eersten ghedaen hebben, veel staute lueghenen zaeijende.

Die catolijcque ghaven uute, hoe dat, vanden Duijtschen Keijsers weghen, den jonghen hertoghe van Sassen zoude ghevanghen ghenomen zijn ende ghevoert, boven Weenen in Oostenrijck, in een stadt ghenaemt Nieustadt. Dese zoude met sommighe andere gheconspireert hebben, om eenen voet in dees landen te crijghen ofte de religie te helpen veranderen, in wederwraken van dat de K. M^t Carolus de V^e, saligher ghedachtenesse, zijn vader zoo langhe ghevanghen ghehauden hadde, ende dlandt van Sassen metten viere ende zweerde bedorven, ende meer ander landen daer ontrent. Hier uut zoude ghesproten zijn tghene dat in die stadt Gotha gheschiede, welcx hijstorie int curte in drucke uutgheghaen es. Meer ander princen zouden een lige ghemaect hebben, om in dees landen te deelen; maer tes, metten anderen, te hauden voor fabelen.

Den xxix^en in hoijmaent was mij (met groot leetwesen mijns herten ende verscricken) te kennen ghegheven, hoe dat broeder Lievinus Van den Bossche, Dominicaen, open-

1 Gereed.

[p. 332]

baerlic ghepredict ende den volcke te kennen ghegheven hadde, hoe dat die pastuers ende costers vande vier principale prochiekeercken van Ghendt, als Sente Jans, Sente Jacobs, Sente Nicolaus ende Sente Michiels, haer commen beclaghen hadden in haer convent, zegghende hoe dat elc van hemlien plochten te hebben jaerlicx tusschen de vier ende vijf duijsent communicanten, die ten minsten eens jaers ten Helighen Sacramente ghijnghen, ende nu, sindert dees nieuwe predicatie, zoo en bevonden zij nauwelic datter quamen tusschen de viere ende de vijf hondert. Zoo dat tduijsent up hondert, thondert up tiene, ende de tiene up een ghecommnen zoude zijn; te weten dat nauwelic den x^en persoon alsnu ten Helighen Sacramente quam, naer die aude lovelicke ghewoonte der H. Roomscher Keercke.

Ten anderen was mij noch ghezeijt als dat, up den voornoemden dach, een man een kindt gheboren was, waertoe hij ghijnck beden ghevaren¹, ende was gheghaen tot an xij persoonen, diet hem altemale ontzeijden, uut gheen ander oorzake dan dat zij in onse keercken niet commen en wilden, ende dat die manniere van doene, die de Helighe Keercke tot noch toe ghehuseert heeft, haer niet an en stont. Maer ander, hier jeghen strijdende, zeijden dat zulcx niet waer en was, ende dat ghuesche verzieringhen waren; ende dat hem tvolck beter vouchde totten Helighen Sacramente te ghane ende tot ander aude ghewonelicke godtsdiensten, dan men ghehoopt hadde. Men zeijde ooc, dat tot Valenchiene die doode lichamen van Michiel Herlijn ende zijn zone weder ontgraven zijn gheweest, ende die lichamen met die kisten op tonghewijde gheworpen, ander zegghen up de

1 Peter en meter.

[p. 333]

ghalghe ghestelt. Men zeijde ooc, dat in Vrancrijcke wederom ooc een roere uprees, als dat die prince van Condé wederom volc upscrijven zoude, al dat hij crijghen conde, om met den Hughenoysen (welcx tijt, die hemlien ghepermitteert was om haer religie te moghen onderhauden, ten hende ghecommen was) te velde te stane jeghen die macht der gheestelicke metten Coninc, die hemlien daer af wilden doen afstaen; maer die ander zouden zelve in tijts up gheweest hebben, ende tzoude ghepaijsiert zijn; ende zouden een nieu atterminacie van tijde vercreghen hebben, wel van xij jaren of meer.

Eenighe zeijden ooc (maer ic achtet voor ghuesche woorden), dat die roode rocx, uut Ghendt ghetrocken zijnde, in Vrancrijck upghenomen ende anghescreven waren, ende zouden gheroupen hebben: vijve le ghues, als zij passeerden voor tFremenueren clooster te Ghendt; dat ooc die Artoijsienen, die te Ghendt van daghe te daghe afghedanct ende ghemindert werden, ooc daerwaert zouden ghetrocken zijn om dienst. Maer die catolijcque die zeijden, dat den coninc van Vrancrijck, met zijnen raet, zelve volc upnam om de Hughenoijsen te vermeesteren ende haer vimmen te curten. De mare quam ooc alsdoe vande Spaengiaerts comste, daer men zoo vele af ghezeijt hadde, dat zij beghonden al uut te steerven in haren legher, al even eens, ghelijck een lueghen versteerft uut der lieden monden.

Up den voornoemden xxix^en in hoijmaent was de Ghendtsche nieuwevaert oft tSjas an den zoeten ende zauten zeedijck duerghesteken, present joncheer Jan Damman, heere Van Oombeerghe, voorschepen van Ghendt, ende meer ander nobilisten ende ghoede mannen van Ghendt, met muzijckspel ende triumphe.

Up den xxx^en der zelver maent was Lievin De Smet

[p. 334]

anderwaerf bij schepenen ontboden, ende was in schepenen camere tot naer den xij hueren; alwaer hem van schepenen ghewesen was vanghenesse te hauden in zijn huus, met ij dienaers bewaert zijnde; ende, indien hij vanghenessebrake dede, dat ware up de boete van duijsent carolus ghuldens, daer hij zeker voren stellen moeste, om, binnen middelen tijde, tanhoren alzulcken heesch als hem mijn heere den hoochbaliu anlegghen zoude, uut den name vander Coninclicker M^t. Die dienaers moesten ooc tzijnen coste zijn van ate, van drancke ende van huere, zoo men zeijde¹.

De ghues die ketelden haer zelven, dat zij loughen, ende spraken onder dume: ziet, men beghint die steden met Duijtschen te mannen; men zalder in alle groote steden legghen, ende de Walen uutmonsteren; ende dan zoudent die Duijtsche vorsten hier al naer haer handt (anghaende der religie) stellen, naer de confessie van Ausburch, die hemlien den keijser Carolus overlanck consenteerde in zijn landen te anveerden ende ghebruucken, ende en hadde zijn belofte niet ghehauden; nu zoudent die Duijtschen doen vulcommen: min noch meer of onsen Coninc maer een kindt en ware ende vervremt van zijn patrimoniale landen, ende dat hijt al alzoo zoude moeten laten gheschien. Es ooc te beziene oft waer es, dat zij van ons Keijsers belofte upgheven ende zegghen.

Men zeijde ooc, den laetsten in hoijmaent, dat alle die in Vrancrijck gheen drij jaren ghewoont en hadden uutghezeijt waren, mits daer latende al tghene dat zij hadden. Dit waren weder lueghenen vande catholijcque.

1 ‘Up den xxx^en ougste L. De Smet ghehoort wesende, was bij mijnheeren scepenen vander Kuere ghewijst, uut gratien, vanghenesse t'haudene binnen zijnen huuse ghenaempt den Sampson, up de voornoemde Hoochpoort, ende aldaer bewaert te zijne bij Heijndric Van Hauwaert, officier der stede van Ghendt’ (Memorieboek der stad Ghent, II, bl. 352).

[p. 335]

Men hoorde nu (Godt betert), datter vele vande Calvinische ghezinde (mits dat zij gheen predicanten meer en hadden, die haer preecten naer haer manniere) sloughen ofte haer beghaven ofte ghetrocken werden tot die confessie ende leeringhe vanden Herdoopers, die doch gheheel vremt ende wijt verscheeden es vander Roomscher Keercke. Men zeijde datter wel iiij^c Herdoopers binnen Ghendt waren; ende datse vande Predicheeren doen noteren waren, bij name ende toename, om hemlien eenich tijt, alst pas ghave, om den hals te brijnghen; ende den verrader, diese bespiedde, zoude zijn briefkin laten vallen hebben ontrent den clooster vanden Predicheeren; ende dat zoude eenen vonden hebben ende hemlien anghedreghen, dat zij haer wachten zouden, men was up haer uute; daer duere zouder een deel uut Ghendt vertrocken zijn; zij, te weten de Predicheeren, zouden begheert hebben an den onderbaliu, an den souverain Mosscheron ende an schepenen, dat mense alle vanghen zoude; waerup hemlieden zoude gheandtwoort zijn ende ghevraecht waer mense stellen ende wiese alle den cost bezurghen zoude: oft zijse in haer clooster hebben wilden, ende ooc, indien mense ter doot brochte, wie al die schamel weduwen ende kinderen onderhauden zoude, die zij achterlaten zouden; te meer, omdat nu die stadt ende dlandt vul aerm volcx ghenouch was? Maer zeker dit ghelijcken wel gheveerude lueghenen; ofte esser ijet af, zoo mach ijemant wel van addicien ghedient hebben, ende meer daeran ghelapt dan daer af es.