Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XXV.

Hoe die Duijtsche knechten te Valenchiene ghecommen zijn, ende die Walen die daer laghen vertrecken moesten; ende hoe eenen rijcken ghevanghen man verlost es; van nieumaren van duuck Dalve met de Spangiaerts; hoe Lievin De Smet te Ghendt quam; van diveersche fause maren; ende van Overhemden.

Ontrent dees tijt zijn vijf of zes veendelen Duijtsche knechten, die bij Andtweerpen gheleghen hadden, ghezonden te Valenchiene, ende die Walen die te Valenchiene laghen hebben moeten rumen, die men vier maenden saults schuldich was (zoo de mare ghijnck). Daerom waren zij gram, dat zij niet up betaelt en waren ende rumen moesten, zegghende: zij zoudent up tlandtvolck daer ontrent verhalen, waert haer moghelic. Ende daer was een hooptman onder hemlieden die bevel hadde, die riep in al tvlaemsch, dat hij conde, in presencie van mijn heere van Noircarmes: ghelt! ghelt! Ende om dat hier duere gheenen uproer onder

[p. 323]

die knechten commen en zoude, zoo heeft hem Noircarmes met een sijncroer duerschoten. Die ander was ghezeijt, dat zij de pacientie noch hebben zouden drij of vier daghen ten lanxsten: tghelt was up de reijse; ende haer was zoo langhe consent ghegheven up den boer te teeren, tot dat tghelt quame, mits dat van vele haer ghelt uut was. Ende binnen ij of iij daghen daer naer es tghelt ghecommen ende zij werden alle betaelt. Ander zegghen daer toe (maer tghelijct een fabel), dat de Duijtschen daer commende de Walen wilden uut hebben; maer en wilden niet wel rumen, omdat zij niet vul betaelt en waren; daer up dat die Duijtsche hooplieden zouden ghezeijt hebben, dat zij monstren zouden buten der stadt, men zoudtse dan betalen; ende, als zij buten der stadt ghetrocken waren om te monstren, zoo zouden zij haer de poorte voor den nuesen ghesloten hebben, ende haer zoude ghezeijt gheweest hebben: wilt ghij betaelt zijn, ghaet an de ghene die u te weercke ghestelt hebben, dat zijn de phaffen¹, ende zouden alzoo bestiert gheweest hebben. Dwelc nochtans niet wel der waerheijt en ghelijct; maer deerste gheschiedenesse haut men voor waerachtich. De cause was, dat men dees Walen verleijde ende Duijtschen in haer stede schicte, dat men suspicie oft vreese hadde of zij, met der daghelicscher kennesse ende alianche (ende zijnde van eender sprake, ende mits dat die vander nieuwer religie zeer antreckende zijn), eenich verstandt met melcanderen hadden moghen hebben, contrarie hemlieden diese daer gheleijt hadden.

Ooc wasser een experiencie van haerder onghetrauwicheijt up den zelven tijt gheschiet. Want daer waren

1 Papen.

[p. 324]

vier Walsche crijschknechten gheleijt in eens rijcke ende machtich coopmanshuus, om zijn lichaem te bewaren, mits dat hij bevonden was ghuesghezint te zijne. Maer desen man, liever in de rijseren dan in de ijseren zijnde, heeft gheprouft of hij dees knechten niet en zoude connen ghecorrumperen, ende heeft hemlien veel schoons belooft, waert bij alzoo dat zij hem vrij, liber ende los conden uut der stadt ghehelpen. Dees soldaten, ghetrocken zijnde duer zijn schoone beloften, ende wel ghehoort hebbende dat hij voor een man van zijn woorden ghehauden was, ende dat hij ooc wel de macht hadde zulcx te doene, hebben dees acte ende dienst gheerne anghenomen, presenterende haer leven voor hem te strecken. Aldus hebben zij eijmelic peerden beschict buten der poorten, ende, terwijlen dat die Duijtschen voornoemt inquamen ter eender poorten, ende veel volcx vander stadt daerwaert liep om te ziene, zoo zijn zij, met den man voornoemt, ter ander poorten, daer zij de peerden bestelt hadden, uutghetrocken; ende den man es onschappeert, ende drije vande voornoemde crijsknechten zijn hem ghevolcht; maer den ongheluckighen vierden was betraept, ende, als een verrader, die hem, om tghelts wille, hadde laten ommezetten, in Valenchiene ghevanghen ghebrocht. Den coopman zecht men al bij alzoo machtich zijnde als Michiel Herlijn. Hij hadde een schoon contoir in Vrancrijck, daer zijnen principalen schat was. Daerwaert es hij ghetrocken met zijn drij ghetrauwe knechten, die hij (zoo sommighe willen dijncken) voor haer leefdaghen hadde belooft te voorziene. Dees Duijtschen, die in Valenchiene commen waren, en waren gheen hooghe Duijtschen, maer waren upghelicht ontrent den lande van Namen, Luxenborch, Ghelre, etc.

[p. 325]

Ende de mare liep up den xxv^en der maent voornoemt, dat men de Spaengiaerts tAndtweerpen beghonde te foerieren, die met duuck Dalve quamen, hoe wel dat ander zeijden, dat duuck Dalve, met zijn Spaengiaerts, vande Zwitsers niet duer en mochte, alzoo men noch tanderen tijden ghezeijt hadde. Dus tzegghen was overal ghoeden coop; die lueghenen ooc niet diere; want die veel nieumaren clapt, pleecht veel te lieghen. Daer was ooc ghezeijt, dat dheere van Barlaijmont jeghen duuck Dalve ghereden was, ende datter een heere was onder hem die tlast hadde their der Spaengiaerden te voorziene van vleesche, ende voor zijn moeijte was hem bijgheleijt de x^e beeste, ende boven dien al de huuden ende vellen ende al die cluvijnghe, codduijn oft inghewant; zoo dat hem wel weert zoude zijn hondert daelders sdaechs. Dit hadde meester Pieter Covael, advocaet in den Raet van Vlaenderen, ghezeijt jeghen mijnder mont, zegghende dat duuck Dalve, met al zijnen Spaenschen volcke, ontrent Dudenhoven was; ende daer zoudender gheweest hebben in ghetale wel xviij^m, ende den hoop zoude alle daghe ghemeerdert hebben.

Up den voornoemden xxv^en der hoijmaent quam Lievin De Smet, eene vande xx gheïntimeerde bij der stadt, in de stadt van Ghendt, moghelic hem vertroostende up den brief ghezonden van mij Vrauwe de Gouvernante an de heeren van Ghendt, die ghij van woorde te woorde lesen muecht int 20^e capittel van desen 4^en bouck¹.

Up den xxvii^en der maent, zeijde men, dat in Duijtschlandt groot mirakel gheschiet was, mits dat die Spaengiaerden, die daer af quamen alle in Duijtschen verandert waren. Alzoo vele ghezeijt: men heeft ons doen te verstane, datter

1 Lees 5^en bouck.

[p. 326]

Spaengiaerden quamen; maer twaren alle Duijtschen. Want daer waren Duijtsche knechten (zoo voorseijt es) in Valenchiene ghezonden, ende daer wasser ooc in Doornicke. Ende sommighe zeijden, dat zij haer ministers mede hadden, elc veendel eenen, als zijse mede crijghen connen; ende dat die haer preecten openbaerlic, up de Martinische manniere. Dit waer wederom een achterwaert mennen van dat men gheerne meesteren ende verbeteren zoude; daeromme en gheloove icx niet, maer haut voor een ghuesche upghevijnghe.

Den xxviij^en spraken sommighe weder: die Spaengiaerden en waren maer een dachvaert van Bruesele, ende dit zouden sommighe messaigieren ghezeijt hebben. Nochtans waren die waghenen, die daerwaert ghezonden waren om de bagghaige te helpen voeren, wederomme ghezonden. Mijn heere van Wacken, hoochbaliu van Ghendt, hadde last in Zeelandt viij oorloochsche schepen ghereet te maken, om daermede den Coninc te ghaen halen in Spaengien, die men meende, dat zekerlic hier zijn zoude te Baefmesse lxvij, oft eer. Overzulcx hadde Mosscheron, den souverain, zijn bagghaige doen packen om weder te trecken naer Brugghe; maer hoorende dat den hoochbaliu naer Spaengien moeste, heeft noch moeten blijven zijn plaetse bewaren. Dhoochbaliu hadde ghezeijt: hij hadde veel reijsen in Spaengien ghedaen om veel princen ende princessen, maer en dede noijnt gheen zoo lief als de deze.

Sommighe, die van Overhemden tot Ghendt an haer vrienden ghescreven hadden, verclaerden als dat daer tvleesch, den visch ende tzuvel zeer ghoeden coop was, dan alleene de huushuere was daer diere, omdat de stadt te cleene was om te logieren al tvolc, dat daer ghevlucht quam. Men huerde daer een camer ij of iij ponden grooten

[p. 327]

tsjaers; den visch quam daer levende uut der zee; men cocht hem deen derde min dan hier; een quartier vleesch, dat men hier coopt iij schellijnghen of xv stuvers, dat hadde men daer om xij grooten, en van ghelijcken boter en caes. Als daer eenighe vremdelijnghen quamen, daer waren mannen toeghestelt om haer tontfanghen ende wilcomme te heeten ende te wijsen an wie dat zij zijn wilden, hadden zij daer kennesse, ende hadden zij gheen kennesse, zoo verleenden zij hemlien vander stede weghe eenen dach of twee logijst ende den cost, tot dat zij een logiment vonden hadden, ende moesten haer daertoe helpen. Zij hieten melcanderen daer al broeders ende zusters. Daer was zoo veel volcx, dat zij al drummende achter de straten ghijnghen; ende men was bezich met die stadt te meerderen. Men zach daer ooc gheen aerm meinschen om Ghode ghaen oft mendiceren.

Up den voornoemden xxviij^en der maent was Lievin De Smet voornoemt ghevanghen. Hij wandelde langhe up de zale vanden Schepenhuuse, ende schepenen wart de kennesse anghedreghen; want hij begheerde zelve bij schepenen te ghane; ende hij wart daer gheleet ende ghevraecht waerom hij ghevlucht was; ende daer vielen meer ander propoosten, zijn ghoet te voren al gheïnventarieert zijnde. Hij was een audt wel ghestelt man, met grijsen hare ende baert.