Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 312]

Cap. XXIII.

Van tpastuerkin van Vinderhaute, dat te Ghendt, zijn derder, ghevanghen wart; ende wat tot Aerlem zoude gheschiet zijn van die ghehanghen was; ende hoe menagiers¹ dat die ghuesen zeijden uut die vier principael Nederlanden ghevlucht te zijne.

Up den xvij^en van hoijmaent, up Sente Alexiusdach, snachts te voren, was uut ghehaelt ende ghevanghen te Ghendt, up tNieulandt, tpastuerkin van Vinderhaute, manck ghaende, dat de ghues ende ander lieden plochten zeer gheerne te hooren predicken. Nochtans als de ghuesche veltpredicanten openbaerlic preecten, was hij van sommighe verzocht te willen afstaen van zijnen afgodtsdienst, zoo zijt valschelic causeerden, zegghende: twas zulck een eerlic verstandich man te cleene onder die roomsche supersticien hem te voughen; als oft zulcke snoode heretijcquen ende afghevallen christenen van meerder auctoriteijt waren dan die ghemeen helighe keercke al de weerelt, die nu meer dan xv^c jaren in dat gheloove, dat zij noch onderhaut, ghestaen heeft. Desen ketterschen predicant (draghende meer fenijns der valscher leeringhe int herte dan hij noch openbaerde) en heeft alnoch haerlier advijs niet ghoet ghedocht van hem zoo breet te moeijen, als dat hij ooc Calvinus leeringhe, metten anderen apostaten ende veltpredicanten, zoude openbaerlicken te velde ghaen preken hebben; ende es alnoch ghebleven in zijn

1 Hoeveel huisvaders.

[p. 313]

kuere, maer en wilde niet meer mesdoen, zeijden de ghuesen ofte ghuijten; dwelc es: messe doen, naer haer latijn te spreken, dwelck de principale cause was daerom dat hij ghevanghen wart; ende oock om dat hij eijmelic in der lieden huijsen zijn valsche leeringhen stroeijde, dwelck directelic es jeghen de keijserlicke placcaten, die zulcx up lijf ende ghoet verbieden. Met hem wart ooc ghevanghen den man vanden huijse, daer hij ghelogiert was, ende noch eenen man, die van Andtweerpen was, ende aldaer ten huijse oock bevonden was. De ghues causeerden, dat dit priesterkin gheen messe meer doen en wilde; dattet was om dat hij hem ontsach de ghiericheijt, die men daer mede bedreef, vercoopende of doende om ghelt die messen; zegghende: men heeft hier voortijts wel ij^c ponden grooten om een quartierkin van een sacramentsmesse, altijts duerende, ghegheven, om alle die verdiensten ende weldaden, die daer duer gheschieden, deelachtich te zijne; zoo wisten zij die rijcke weduwen te becauten; alzoo hebben zij haer messen achter strate, in diveersche husen, te coope gheboden; en deene mande een quartier ende dander een heelft; ende hadden daer groot ghoet mede verghaert. Tes, zeijden zij, haer principael vischspaen; hadden zij gheen ghelt daer voren, zij en zouden niet veel missen uut devocien om niet doen; ende mach mer mede zielen uuten vagheviere verlossen, zoo zijnt groote tijrannen als zij zulcke aerme zielen weten te verlossen, ende dat zij dat niet en doen dan om ghelt; met vele meer ander propoosten die vande ghues daer af achter straten ghijnghen, al dit jaer duere. Maer hoe zij de messe blameerden ende schandalueselic daer af spraken, dwelc gruwelic ende godtslasterlic om hooren es, waer af die ghoede christen meinschen behoorden te vlieden ende te verscroumen als van een helsch

[p. 314]

fenijn, nochtans moet men wel weten ende verstaen, dat men dat weerdich sacrificie der messe (dwelck boven alle offeranden ghaet, die men ter weerelt doen mach) gheobserveert ende zeer weerdelic onderhauden heeft vande apostelen tijden af. Maer om af te weerpen ende solveren de voorghaende pointen der ghuesen, zoo es te weten, eijst waerachtich dat tvoornoemde pastuerkin gheen messe doen en wilde om de ghiericheijt wille, die men daer mede zoude bedreven hebben, zoo hadde hij de ghiericheijt wel moghen vermijden, want hij hadtse moghen om niet doen. Maer tbleeck wel, dattet hem daer niet en hilt; maer dat hij een ongheloovich Calvinist gheworden was, die gheen gheloove en hadde, dat Christus daer int helich sacrament was; want niemant en hadde hem connen ghelt daer af doen nemen, indien hij emmer ghewilt hadde. Daer de ghues zeijden, dat men die messen voortijts veel ghelts vercocht heeft, daer es vele ende onbeschaemdelic toe gheloghen. Maer heeft eenighe, als Judas, therte met ghiericheijt overloopen, dat zij daer duere groot ghewin ghesocht, dat en prijsen wij gheensins. Maer daerom en es dees helighe offerande in haer zelven niet quaet, maer boven maten ghoet ende weerdich. Up tpoint, als dat zij niet veel messen om niet ofte uut caritaten en doen, om daer mede die aerme zielen unt den vagheviere te verlossen, men heeft wel helighe priesters ende religiuesen ghevonden, alzoot noch doet, die zulcx ghedaen hebben ende noch doen; maer de devocie ende caritate verflaut zeere onder die meinschen. Wij, weerlicke persoonen, moghen ooc met ons vierighe bedijnghen, ons milde aelmoessenen, ons ghoetwillich vasten die aerme zielen helpen ende verlossen; maer waer ende hoe vele zijnder diet doen? Alzoo willen wij alle up ander zien, ende ons zelven niet

[p. 315]

meercken. Ooc moeten die schamel priesters bij de keerckelicke diensten ende bij den autaer leven, ghelijck een ambachtsman, die gheen incommen noch renten en heeft, leven moet bij zijn neeringhe oft ambacht. Vele mochten wij hier af noch scrijven, ende al dat wij anghaende desen offer ghezeijt hebben proberen uut der Heligher Scriftueren ende uut den Vaderen, vanden apostelen tijden af tot desen jeghenwoordighen tijt; maer dat zoude wel een eijghen bouck beloopen. De keercke en rust vrij up gheen fabulen noch droomen, zoo dees dwase afghevallene meenen.

Up den xviij^en in hoijmaent quam de tijdijnghe te Ghendt, dat tot Haerlem in Hollant oft tot Aernem in Ghelderlandt (want men zeijdet twijffelachtich) zeven mannen ghehanghen waren vande ghues, die daer ontrent tschepe ghevanghen waren; en men hadtse gheerne haer biechte doen spreken, dwelc zij weijgherden, uutghenomen eenen, die ooc zeere tHelich Sacrament begheerde; maer ten wert zulcke niet toeghelaten, uut zeker causen; aldus wast hem ontleijt; nochtans, duer groote bede, int hende wast hem ghegheven. Desen dan ooc ghehanghen zijnde, docht den baliu, dat hij hem noch zijn beenen zach roeren; daerom riep hij totten hanchman, dat den man noch leefde ende dat hij hem zijn pijne curten wilde. Desen wederom up de leere clemmende, zoo zou desen pacient van zelfs vander ghalghe ghevallen zijn, ende, them zelven commende, zoude den baliu ghebeden hebben om gracie van zijne lijve; dwelck hij hem consenteerde, ziende dit groot mirakel. Den bast zou ghevisiteert gheweest hebben ende bevonden van ghoeder taijer stoffe te wesen, ghelijck de andere, en zou ghezonden gheweest hebben an mij vrauwe de Gouvernante, en men zoude haer voor een

[p. 316]

wonder den pacient ooc zenden. Zulcx hadde Baudin Beijens, scrijvein in de greffie vander Kuere te Ghendt vande secrete brieven, gheraporteert eenen brief ghelesen te hebben van eenighe groote meesters, ghezonden vanden Hove an de Wet voornoemd, inhaudende dies voorscreven es. Maer de ghuesen ghecten hier mede ende vertrocken dit anders, uut den monde (zoo zij zeijden) die dese justicie in Hollandt zien doen hadden, zegghende, dat den laetsten, die men hanghen zoude, viel vander ghalghe, mits dat strop brack, ende dat den baliu daerom zoude ghezeijt hebben: tes hier ghenouch justicie ghedaen: Godt en wilt niet dat men langher tvolck hanghen zal; en zoude den pacient ghoede drancken in doen ghieten hebben om hem tleven te behauden, die noch niet doot en was.

De comste vanden duuck Dalve beghonde weder te verdwijnen ende uut der lieden monden te waeijen, en daer waren waghenen wederomme doen keeren, zegghende dat mense niet te bezighen en hadde, ofte de peerden en ghenouchden haer niet; twaren meerien. Ooc deden de ghues de mare ghaen dat, uut dese vier Nederlanden als Vlaenderen, Brabant, Hollant ende Zeelandt, vertrocken waren, alleene in Inghelandt, wel xx duijsent menaigien, oft huijsghezinnen; en datter veel lieden van desen platten lande (die de landtneeringhe wel connen) daer ooc ghecommen zijn, die vande Coninghinne zeker groote blocken landts ghegheven waren, x of xx jaren lanck, om te cultiveren voor niet oft zonder pacht te gheven, om dat dlandt daer veel ledich lach ende zeer costelicken gront oft bodem es, dwelc veel coorens, waert gheouffent, zoude moghen gheven. Nu es te gloseren (zegghen zij) welck een menichte van volcke uut dese Nederlanden noch vertrocken es naer Oostlandt, Duijtschlandt, Vrancrijck, Ghelre, Cleve, Over-

[p. 317]

hemden ende in ander quartieren, daer zij vrij haers gheloofs moghen wesen, ende up ende nederghaen, zonder van ijemaent, ter causen vander religie, anghesproken te werden, dwelc den besten middel es om vele onghelooven ende secten te broeden. Maer oft zij al wel over de rekenijnghe gheweest hebben, dats te beziene; ic en gheloove niet van talf vierendeel vluchtighe.

Up den voornoemden xviij^en der zelver maent zonghen te Ghendt, up de straten, die Westerlinghen, druckighe liedekins, beclaghende den desolaten schamelen tijt, daer tvolck bijna om weende, roupende Godt almachtich om hulpe.