Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 305]

Cap. XXII.

Van eenen grooten brant tot Caprijcke, ende van eenen grooten donder, haghel, wint ende vreeselic tempeest, dwelck groote schade dede in veel quartieren in Vlaenderen; ende hoe die zesse ghuesche mannen, die bij den raet van Vlaenderen gheïntimeert waren, ghebannen waren ende al haer ghoeden gheconfiskiert; ende noch van eenen brant tSente Jans-Leerne; van vanghenes-braken; van eenen struuck braemcruut, daer die ghuesche vrauwen veel uut conjectureren wilden, ende ander dijnck.

Up den voornoemden xij^en in hoijmaent, zaterdach wesende, quam te Ghendt een drouve tijdijnghe an den avont, dat tot Caiprijcke, ontrent iiij mijlen vander stadt, zeer brandende was ende groote schade ghebuerde, waer af men de claerheijt zach in de Auburch ende up de Hooftbrugghe te Ghendt, ende bijsonder van up tBeelfroot ende turren der stadt; want twas een heet ende drooch weder; ende hadde zeer langhe gheduert alzoo drooghe ende heet eenen somer, alst in twalef jaren gheweest hadde; zoo dat tghers uut der eerden verdwijnde. Bij dien was alle dijnghen spakerich¹ ende zeer drooghe, ende dwater was uutghedroocht ende inghecrompen tot veel steden daertoe. Zoo warent ooc tot Caprijcke al meest husen met stroo-daken, hoewel datter veel deghelicke lieden woonden, die haer zeer ouffenden in laken te maken ende wrochten herde ghoede ende steercke wullen lakenen; ghelijck ooc die van

1 Dor.

[p. 306]

Eecloo doen, daer bij gheleghen, daert ooc, eijlacen! al schamelic gheghaen es, mits tvluchten ter causen vander religie, daer zij zeere in ghetaxeert zijn. Daer naer, den xv^en der voorseijder maent, es de mare te Ghendt ghecommen, alsdat daer hondert ende ontrent xx husen verbrant waren; dwelc groot jammer ende schade was, zonder al de schade, die in de husen ende hoven ghebuerde van avelic¹ ghoet, beestuailgen ende dierghelijcke.

Up den dach te voren haddet een groot ongheweerte van reghen, haghel, donder ende blixeme ghemaect int quartier van Curtrijcke; zoo dat quam vanden Laubeerch bij Rijssele tot Meenen, tot Aerlebeque, ooc ontrent Tielt ende Caneghem, commende ooc tot Dronghene ende alzoo wederloopende in de polders. Dit ghijnck al met streken in veel steden maer een quartier mijls breet. Tot Aeltert was de wintmuelen ende de peerdemuelen afghewaeijt vanden eccessijven wint; veel waghenen gheladen, up tvelt, waren wech ghedreven zeer verre vander plaetse daer zij stonden; ende veel muelenen, husen, schueren, stallen, boomen, poorten, ende dierghelijcke ghevelt; die groote boomen, wel tot xxv, up tghoet van Michiel Brakelman hier te Dronghene al af, ende de cleene ghewronghen als wissen, als oft men dander groote boomen daer mede in bundelen ghaen binden zoude. Lievin Petrins quam de tijdijnghe, dat tSomerghem af was zijn poorte, zijn schuere ende stal beschadicht. Veel fruutboomen waren alomme bedorven; ende talderdeerlicste tcooren, dat rijpe up tvelt stont, dat men meende dat nu in behaudender handt was, was zoo ghevelt ende gheruwijneert als oft ghecapt oft met voeten ghe-

1 Roerende goed.

[p. 307]

trappelt gheweest hadde. Twas zulck eenen wint met desen donder, dattet onghelooffelic was. Vele meenden, daer desen storm gheweldich ghebuerde, datter nieuwers gheen huus, boom, noch vrucht overhende blijven staen zoude. Twas ooc doncker, als oft nacht zou gheworden hebben; ghelijck Loths dochters waenden, als Sodoma, Gomorrha, Adama, Seboim ende Zegor verghijnghen metten hemelschen viere ende peckighe clotten, dat doe gheheel de weerelt ghedestrueert was, want zij zaghent daer overal staen in viere ende gloede. Ontrent Curtrijcke (daer zeer costelicken rogghe wast) was tcooren macht zeer gheschonden; die veerckenen haten tuutghevallen coren, dat up tvelt lach, ende de reste heeft men gheschict om te ackeren in stede van bezaethede. Daer ontrent was ooc eenen grooten boom ommeghewaeijt, hebbende met hem an zijn wurtelen upgheheven eenen zeer grooten cloot eerde, wijt int bevanck; ende, naer dat die groote winden cesseerden, die al van een zijde bliesen, zoo es hij van zelfs wederom upghestaen, als oft hij leven in ghehadt hadde, ende vouchde hem zelven in de plaetse daer hij te voren ghestaen hadde, zoo jueste dat ment nauwelic en bekende dat hij ommeghewaeijt gheweest hadde. Dat dede tgroote ghewichte ende conterpoos vander eerde die an zijn wurtelen hijnck, die gheheel den waeij ende tbool¹ overwoughen ende deden upstaen, hoe wel dattet eenen grooten machtihen boom was. tHasebrouck, in den Westcant, laghen te bleeken des pastuers cleeren; dese zijn, ontrent deen heelft, ghesmeten metten wint int upperste der boomen, ende dander heelft in een vuul stijnckende rootte, daer

1 Stam.

[p. 308]

nochtans over dander zijde een zeer claer water was; maer zij moesten in de rootte ghedoopt zijn, ende alzoo wederomme alle herspoelt, deene vande vuulnesse der boomen daer zij up hijnghen, ende dander vander vuulder rootte Hier uut es ghoet te considereren, wat datter gheschiet es in ander canten, daer af dat ic gheen contschap en hebbe. Men zecht, datter een pachter es vande ghoedijnghe vande proostie van Sente Baefs te Ghendt, die wel om drij hondert ponden grooten schade daer af gheleden heeft. In sommighe plaetsen vielen haghelsteenen, waer af dat de drije een once woughen.

Up den xv^en der zelver maent voornoemt waren bij den heeren vanden Rade, als vercontumaceert zijnde ende ghedachvaert up diffault, ghebannen l jaren uut den lande ende graefschepe van Vlaenderen, van non comparicien, die zesse die inghedaecht waren, als meester Pieter De Rijcke, meester Cornelis Theijmont, meester Christoffels Delabeque, meester Jacob Teijaert, Jan De Coninck ende Jan Ruijtijnck; ende al haerlier ghoedijnghen gheconfisquiert ende ghebrocht tot sConincx tafele. Dwelck herde rijcke ende eerlicke mannen waren, maer, eijlacen! zoo ghevesticht in Calvinus leeringhe ende dat zij contrarie den wille van die Coninclijke Majesteijt ghedaen hadden, zoo dat int faict van comocien ghenomen was; ende hebben hemlieden in zwaer verdriet ghebrocht, daer zij te voren (wie hemlien goedts raets jonde) niet te ghezegghen en waren, hopende groote adresse van sommighe heeren ende princen te hebben, die haer dochten van haren zinne te wesen. Men zecht, dat meester Pieter De Rijcke hadde een onschult ende debat an den Raet ghezonden, groot wel drij vellen ghescrifts, zoo meesterlic ghedaen, dat zij daer alle in verwondert waren diet lasen. Twas als oft hem Cicero, Demosthenes

[p. 309]

oft Photion gheholpen hadden; maer dees remonstracie en heeft hem niet ghebaet. Meester Pieter Covael zeijde mij, dat zij smaecte, ooc onder ander woorden, naer die Calvinische ghezintheijt. Hij was den rijcsten van dees zesse van patrimonie, hebbende zeer schoon leenen ende meerschen, haer streckende tot neffens Ghendt, weert som in coope wel den pennijnck vijftich. Hij was een gheleert man ende greffier vanden lande van Waes, dat hem wel lx pont grooten tsjaers weert was. Ende den voornoemden Labeque zoude ghezeijt hebben, up een tijt, tot den president van Vlaenderen, dat zij de ghuesche predicanten daer mede diffenderen zouden, ende lanchde een sijncroer voort, dat an zijn zijde hijnck, eijst al waer dat mer af zecht.

Up den voornoemden dach zoo wast brant tot Sente Jans-Leerne, ontrent drij mijlen van Ghendt, ende quam uut een brauwerije. Daer branden af wel x husen, ende, onder de dese, een huus toebehoorende eenen Jan Lijbaert, daer veel coorens in verbrande ende al de catheijlen; zoo dat maer thuusghezinne, dat daer in woonden, ghesalveert was. Men zecht, dat desen man schade leet wel om vijf hondert ponden grooten.

Den xvi^en der maent, snachts, was een dief ghebroken uut den sauselette te Ghendt, ende xiiij daghen te voren noch eenen, die van schulden ghevanghen zat; ende zij liepen naect wech, omdat zij duer zoo nauwe ghaten crupen moesten.

Ontrent dees tijt was onder die vrauwen veel te zegghen, ja onder die ghuesghezinde, ende dat van eenen struuck braemcruuts, die ghegroeijt was up tvelt, daer de ghuekeercke ghestaen hadde, neffens Ghendt, daer den eenen predicstoel stont; zegghende dat zij ghezien hadden, dat in de bladerkins zeker griecsche letteren ghegroeijt waren.

[p. 310]

Maer men wiste niet wattet was, ghelijc men mane tekel phares niet bedieden en conde, tot dat Daniel, die prophete, quam, ende die letteren die tmonster screef an [de] poorte vanden pallaeijse vander stadt Belina, nu Palerma, met die afghetrocken hoore van eenen leeu, zoo in des keijsers Marcus Aurelius ghulden bouck staet, int xxxi^e capittele, tot datter quam een wijse tooveresse, diese verclaerde. Maer sommighe zottueren¹ der ghuesen lasen in dees bladerkins, datter stont aldus, in vlaemsche (zoo zij de mare lieten ghaen): de waerheijt es hier ghepreect. In ander blaerkins lasen ander zottueren oft zottuerinnen tghene, dat totten Galaten int v^e staet, int beghinsel vanden capittel, te weten daer Paulus es scrijvende: staet, ende en wilt niet wederom met dat jock der slavernijen ghehauden werden². Ende dit zoude een audt schoenmaker aldus ghelesen oft ghevonden hebben, die maer een aerm ijdioot en was, gheen wijsheijt met allen hebbende, dan eenen ghueschen apostel. Ander zeijden daer wasser daer die letteren spelden Johannes; ander spraken zij spelden Jhs; ander lasen in ander braemblaren ander misterien, al up de nieu leeringhe dienende ofte om die te favoriseren; zegghende dat zij som waren in griecxsche ende som in latijne te lesen. Want alst niet wel en spelde naer haren zin in een tale, zoo proufden zijt in een ander tale. Mij was een tacxkin, up den 18 hoijmaent, te beziene brocht, waer af de twee groene waren daer men niet in en zach, maer int drooghe sach men zeker striemen ende daer tusschen eenighe verrotte ratelinghe, waer af zij letterkins maken wilden; ende tmoest jeghen de lucht

1 Gekken.

2 In libertate igitur qua Christus nos liberavit, perstate, et ne regredientes implicamini servitutis jugo. (Epist. Pauli ad Galatas, cap. V, 1).

[p. 311]

ghezien zijn. Dit en was anders niet dan de droochte vande bladerkins. Aldus zochten de ghuijten ende rijbauten, die men andersins ghues heet, haer miraculen in de braembezieblaren, dwelc men heet den rabauten boomghaert. Aldus en was dit niet beter dan ghueschen quemconiam¹ ghezoghen uuten blauwen hasack².

Daer waren oock simpel catolijcque vraukins, die hadden ghezeijt, als dat men die ghuesche dooden, die daer te dier plecken begraven waren, als up een peerden oft hesels keerckhof, ghevoelende die groote onsachelicke tormenten vander hellen, hadde bij nachte compasselic hooren roupen: O Bredenroo, Bredenroo, waer hebt ghij ons brocht! Dit mocht wel waerachtich zijn in de plaetse daer haer zielen zijn; maer of die stemmen daer ghehoort waren, daer en es gheen zekerheijt af.

De ghues ghaven ooc uut, als dat die vrauwe, die ghenesen was an Sente Lievins fiertel, waer af vermaent es in dit vierde bouck³, cap. 18, nu wederomme spranck up beede haer crucken. Maer anghezien dat icx niet ghezien en hebbe noch gheen zekerheijt daer af en weet, zoo en, willict voor de waerheijt niet uutgheven, want vele van hemlien vul lueghenen staken ende zochten der helighen eere te vercleenen, die nochtans duijsent mael meer bij den Heere vermoghen dan zulck een mirakel te doene.

1 Dulle kervel, van 't grieksch Κώυειου?

2 Goocheltasch.

3 Lees vijfde bouck.