Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 287]

Cap. XIX.

Hoe den duvel te Meere, in een ongheweerte, den turre ommedraeijde; van Onser Vrauwen beelde te Meere, ende wat de ghues daer bedreven hadden; van soommighe dijnghen te Ghendt ghteschiet, ende hoe den roup vijve le ghues nu gheheel cesseerde ende onder voeten lach.

Den derden in hoijmaent, donderdach wesende, zacht te Ghendt in de lucht, zuutwaert, al donderachtich hoe wel dat ment lettel donderen hoorde. Maer tHuesdene, een mijle en alf van Ghendt, donderdet deghelic; ende noch veel meer te Meere, een prochie bij Aelst, daer men zeer verzouct Onser Liever Vrauwe. Daer heeft den vijandt zijn clauwen in den turre ghestelt ende de cappe vanden turre ommeghedraeijt, zoo dat deen zijde ghestelt wart daer dander ghestaen hadde; ende reecte uut vier groote steenen, daer die temmeraige der cappe up ruste; elcken steen en hadde nauwelic zes mannen connen draghen; eenen balck bracht hij beneden in de keercke ende splenterden al in sticken, als hautkin daer men wafelen mede backen wilt.

Sommighe ghues vraechden, of dat hauten gheschildert afghoijkin van Onser Vrauwe daer gheen mirakel en conde doen ende den duvel bedwijnghen, mits dat zijt veel miraculen toescrijven, daer groot ghewin (zoo zij zeijden) vanden simpelen volcke van buten af inne quam; zegghende, dat die Fremenueren van Aelst ende predicanten van eldere haer niet en schaemden alle jare, in den ommeghanck, dit ghefigureert hautkin te prijsen ende recommanderen vanden miraculen weghe; als datse een schilder besteet was te

[p. 288]

schilderen om haer te verchieren met zijn veeruwe, ende wan daer up niet; waeromme hij, verstoort zijnde, dees beelde gheworpen zoude hebben in eenen poel; ende daer quamen eenighe ghoede lieden diese daer vonden ende trockense uute; ende doe zoude zij zoo uutnemende schoone gheweest hebben als een inghel; ende alzoo zoude zij noch in de keercke zijn, ende zou dees schoonheijt int poelwater behaelt hebben; maer wat bescheet ende dockementen dat daer af zijn, en hadde niemant ghezien.

Van een Onser Vrauwen beelde te Arschot zecht men ooc ghenouch van ghelijcken, hoe dat mense met gheen veeruwe en can schoonder gheschilderen dan zij es; want zij en wilt niet gheschildert zijn, zegghen die slichte lieden.

Dese miraculen moghen wel gheschieden, maer of zij wel onderzocht ende gheprouft zijn, dats te beziene.

De ghues hebben te Meere ooc haer spel ghespeelt, ende hebben in den tijt, ontrent der beelde brekijnghe, als men daer den ommeghanck hauden zoude up Onser Liever Vrauwen dach alf ougst, haer aldaer ghevonden met twee veltpredicanten. Den eenen was een Overlander, hebbende eenen langhen baert, ende predicten daer die ghereprobeerde leere van Calvinus den Pijckaert. Ende een deel ghues ghijnghen in de keercke, ja in den choor, ende zonghen daer haer psalmen; dwelc niet wel ghedaen en was, ende waerinne ooc den pastuer qualic te vreden was; want zij daer duere in haren latijnschen keerczanck faelden ende verstorbeert werden. Dus begheerde hij up hemlien, dat zij zwijghen zouden, emmer tot dat hij zijnen dienst ghedaen hadde; dwelck zij deden, ende zijn vertrocken (bij eenighe, diet haer wijs maecten) in den sanctuarij, alwaer zij vonden een inbijt ghereet staende, dwelck daer voor de priesters ende costers ghestelt was, te weten een

[p. 289]

hespe ende anders daertoe. Dit pleghen zij, zeijden de ghues, over therte te schieten, eer zij metten ommeghanck ghaen, om te vaster te ghane ende dan om te lancxt te vasten jeghen die ander ghemeen lieden, die medeghaen als voorghanghers in der duecht; maer zij zien wel dese ghebreken in eenighe priesters, maer en meercken niet veel meerder fauten, die haer uuthanghen, als up verboden daghen vleesch hetende ende ecces bedrijvende. Maer dese loose ghues (alias ghuten), die som van verde ghecommen waren ende scheerpe queernen hadden, schobbijndent al up¹; zoo dat den pastuer, als hij waende met de zijne te ghaen eten, daer niet en vant dan beenen ende ijdel eijerschalen; maer namen up dees tijt de paciencie: zij doken ende zweghen; want de ghues waren daer ghestoct ende ghestaeft al te gheweldich, zoo dat zij niet dan paeijs met hemlien en zochten. Men meende dat, die heere van Meere, die hem aldaer hilt, daer dhandt an ghehauden ende die ghuesche predicanten aldaer ontboden hadde, mits dat hij ooc van zulcken zinne was.

Dese dijnghen zijn gheschiet ontrent over een jaer te Meere, zoo mij van gheloofweerdighe persoonen vertrocken es.

Maer om te vervolghen ons hijstorie, zoo zijn, up den voornoemden derden in hoijmaent, wederomme die roode rocx uut Ghendt naer Eecloo ghetrocken, zoo zij ooc ghedaen hebben, up den v^en hoijmaent, naer Tielt. Ende commende, met een slaende trompet, met haer peerden over de Coorenleije, zoo zeijden sommighe schippers, die up haer schepen waren; ziet daer de roof rocx, die rijden uut ter backijnghe,

1 Die van verre gekomen waren en scherpe tanden hadden, aten het al op.

[p. 290]

om die lieden onghelijck te ghaen doene; waer up ander andtwoorden, dat datte wel de schult vande ghues was, in welc verdriet zij ons ghebrocht hadden. Dander zeijden: die papen haddent ghedaen, ende waren de eerste cause van al dees roere ende verdriet.

Up den zelven dach, was smorghens, ontrent den vij hueren, te Ghendt, eenen dwaes ghevanghen, om zeker meshusen, die hij bedreven hadde. Ende tvolck liep om hem te zien upleeden naer costume, ende zoo een knechtkin, wesende van Bruesele, onder tvolck liep hebbende een bloot meskin of snijer in dhandt, zoo heeft hij ghesuckelt, ende es in zijn meskin ghevallen in zijn zijde of buuck, zoo leelic ghequetst wesende, zoo dat hij over doot in de Bijloque ghedreghen wart.

Ende ontrent den x hueren vanden daghe, wart IJsebaert Van Poucke, een frisch man, in zijn lijnwaet, bloots hoofts, met eender toortse daer een wassen handt an hijnck, tusschen twee duerwaerders, van sGraven Casteel naer Sente Michiels keercke gheleet, om daer zijn offerande te doene, ter causen dat hij zelve, officier ende baliu van Biervliet zijnde, eenen anderen officier zijn cakernas open ghehauden hadde in cause van zijn officie; ende hadde wel een jaer ghevanghen ghezeten.

Ontrent dees tijt, zoo ic meene, waren ii zoo drije baghijnkins met een kindt in een scheepkin, int beghijnhof van Sente Lijsbetten; ende, zoo tscheepkin quaet ende leck was, esser dwater in ghecommen. Dit ziende die baghijnkins, zijn uut den schepe ghespronghen ende hebben haer up dlandt ghesalveert, uutghenomen eene die bleef int voornoemde scheepkin, zurghende hoe zij best tkindt salveren zoude; dat welcke zij up dlandt gheschoten heeft, maer (eijlacen!) zij en heeft haer zelven niet connen salveren;

[p. 291]

want tschip te gronde ghaende, es mede int water ghezoncken, haer handen uutstekende om hulpe, die zij niet crijghen en conde. Alzoo heeft haer hertelicheijt ende ghetrauwicheijt die cause van haerder doot gheweest: dwelck haer Godt in den hemel verghelden wille!

Ontrent dees tijt wart zeer smeltende, als de snee voor theet zonneschijn, den name vande ghues, zoo dat men met haer wel alven¹ ende ghecken mochte, om dat zijt int eerste zoo veel ghemaect hadden, dijnckende dat niemant haer deeren en mochte, ende nu de zake (als vermeestert zijnde) zoo zochte lieten dalen. Voren int derde bouck, int xv^e capittel, hebben wij ghestelt eene van haren gheckenden refereijnen (die ander blasphemighe schuerende ende verbernende), dwelc wij meer stelden om zijn intricate² aerdicheijt (zeer bedectelic ludende) dan om ijet anders. Nu en zout ons niet qualic dijncken voughende, dat wij hier ooc een refereijn stelden, dat hemlien ooc beghect; want (alzoo men zecht) hij heeft alzoo vele, die tsachternoens als die tvoornoens lacht. De wijse Salomon zecht ooc, dat men den zodt andtwoorden zal naer zijnder zodtheijt, up dat hij hem niet en late dijncken dat hij wijs es³ ende dat men wijsheijt studeren zoude om den schimper een andtwoorde te gheven⁴. Aldus hebbic ditte metter aest ghedicht:

Eijlacen! hier voortijts was ic zeer prues;
Ic vijve le ghues, alomme te beene.
Men zanck van mij liedekins puer amoreus;
Vele hadden mij in den mont, zeer pompues;

1 Spotten.

2 Dubbelzinnige,

3 Responde stolido secundum stultitiam ejus, ne sit sapiens in oculis suis. (Proverb., XXVI, 5).

4 Sape fili mi, et laetifica animum meum: ut respondere possim ei qui exprobaturus esset mihi rem aliquam. (Proverb., XXVII, 11).

[p. 292]

 

Zij en begheerden nemmermeer van mij te scheene;

 

tWas al tot mijnen besten, groot ende cleene.

 

Die nobilisten zach men achter strate proncken

 

Met ghues schotelkins an haren riem alghemeene,

 

Ende hebbender den claren ooc uut ghedroncken.

 

Deen hadtse van zelvere al fraeij ghecloncken,

 

Dander van tinne, die derde van haute.

 

Mijnen name was zoo in tvolcx herte ghezoncken;

 

Dat elc van mij sprack, clouck als de staute;

 

Maer nu eijlacen! als ic ben in benaute,

 

En vindick gheen vrienden, die hem tot mijwaert wennen.

 

Ic werde nu versteken; de duvel hael de faute!

 

In noode zoo leert men de vrienden best kennen.

 

 

 

Int eerste, lijf en ghoet was om mij te voren.

 

Sommighe broerkins gheschoren, zusters en baghijnen,

 

Die de vrijheijt meer hadden dan de duecht vercoren

 

Beghonden duer mij up te steken haer horen,

 

En quamen tsermoene bij de Lijbertijnen,

 

Die men Calvinisten heet, met dosijnen.

 

Twasser al coppen ghawij, noijnt? hoe mer heeft gheghect

 

Met die in de cloosters ghaen up haer platijnen!

 

Twaren alle bonte craeijen, wit en zwart beplect.

 

In de weerelt waren de husen al met vlaen ghedect.

 

Men telder al met vijven, zoo haer mocht dijncken.

 

Maer nu worden zij, eijlacen! met aermoeden ontnect,

 

Mits dat haer pennijnghen niet meer en clijncken.

 

Diet haer schoon upghaven, daer beghonden zij te stijncken.

 

Men ziet nu al tspet in dasschen mennen;

 

De spreeuwen zijn vervloghen ende ooc de vijncken.

 

In noode zoo leert men de vrienden best kennen.

 

 

 

Och, waer zijnse, die mij zoo zeer laudeerden;

 

Die triumpheerden met ghulden schotelkins en malen,

 

Daer twee handen up stonden, die trauwe figureerden?

 

Die met vossesteerten up de lancen ghalopeerden,

[p. 293]

 

Om dat men zeijde die vossen die zijn ghaen dalen?

 

Zij toochden, dat zij noch niet en waren in qualen

 

Noch waren ghaen duucken in holen of ghaten.

 

Die ijseren ketenen, zeer steerck als stalen,

 

Daer mede dat zij moedich up haer peerden zaten,

 

Ghaven te kennen, dat zij waren ijseren vaten

 

Om mij te diffenderen int wijde int rume.

 

Nu zijn zij ghaen loopen, als mannen verwaten:

 

Al haer cracht es nu bedeghen te schume;

 

Haer steerchijt en es nauwelic weert een plume;

 

Zij en durven nu nievers te velde meer rennen.

 

Daerom can ic wel lesen, in mijnen dume:

 

In noode zoo leert men de vrienden best kennen.

 

 

 

PRINCE.

 

 

 

Als ic was in voorspoet, doe was ic in eeren.

 

Nu ziet ment verkeeren; niemant en slaet mij ghade.

 

Och, hoe zach men die consistorien vermeeren

 

Der ghuesen in de groen keercke, om wijsheijt te leeren!

 

Hoe ghijnghen zij daer als philosophen te rade,

 

Ende lichten ghelt up, thaerder grooter schade,

 

Om knechten up te nemen, een somme zeer groot!

 

Maer zijnde haer wijsheijt dus verkeert int quade,

 

Zoo zijn zij gheloopen in haer eijghen doot.

 

Deene die viel Noircarmes in den poot,

 

Dander Reesseghem: tghijncker al te quiste;

 

Vele beclaechden an een dweers haut haren noot;

 

Menich om al zijn ghoet achter de nette viste!

 

Die voortijts ghues waren werden nu papiste.

 

Dit doet mij nu scrijven met bloedighe pennen:

 

O ghues, vijve le ghues, licht in de kiste!

 

In noode zoo leert men de vrienden best kennen.

 

 

 

EXPLICIT.