Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap XVI.

Van zeker maren van Chaerle Van Destele; wat broeder Jan Vanderhaghen tSente Jans preecte; van sommighe maren van die ghuesche princen, ende duuck Dalve, en veel ander zegwoorden; van Hans Claeijs, dat hij ghevanghen was; ende hoe om sommighe zegwoorden, eenighe lieden voor scepenen ontboden ende ooc ghevanghen waren.

Up den xxiij^en ende xxij^en wedemaent, ende Sente Jans avont wesende, was expresselic te Ghendt ghezeijt, dat Chaerles Van Destele tAudenaerde ghevanghen was, ende dat hem den hoochbaliu gheluck boot in zijnen nieuwen staet van zijn hoochbaliuschap, tzijnder droufheijt; want men zeijde, dat de ghues, hadden zij te boven ghecommen, hem belooft hadden hoochbaliu van Audenaerde te maken. Ander zeijden, dat dit niet waer en was; maer dat zijn vader, Lievin Van Destele, filius Henricx, te Ghendt, ende Jan Meijnkins, die zijn zuster ghetraut hadde, beede zijn zekers ende burghen waren voor tghene, dat men hem heesschen zoude. Dat bevant hem waerachtich te wesen.

Up den xxv^en wedemaent, Sente Eloijs dach wesende, zoo predicte in Sente Janskeercke, voor der noene, broeder Jan Vanderhaghen, ende zeijde, onder andere, hoe dat claghelic was, dat men tvolck hier voortijts zoo qualic in de wet Godts gheïnstrueert hadde; want hij hadde aude

[p. 272]

mannen ghekent, die haren paternoster niet en conden, dat emmer elck christen meinsche die behoorde te connen, met zijnen ave Maria, gheloove ende x gheboden; ende dat men zulcx de kinderen behoorde van joncx in te planten. Dees heretijcquen, zeijde hij, maken ons beschaemt met hare cathachismussen, die zij zoo dapper uut laten ghaen om de joncheijt tonderwijsen. Wij sliepen, zeijde hij, up ons boucken, en ten schilde niet vele, of wij en zouden weder al heijdensch gheworden hebben. Wij verlieten ons up stupen, nijghen, etc., ende tprincipale, daer der zielen salicheijt ancleeft ende Godt van ons heescht, lieten wij somtijts achtere. Daerom waren die ketterien van noode; zij maken ons nu wacker ende ghenouch te doene met hare duvelrije. Zulcke ende dierghelijcke woorden, als hij daer zelve zeijde, haddet maer vijf of zes jaren te voren ijemant ghezeijt, ten hadde hem moghelic niet wel afghenomen gheweest; want den tijt scheen nu liberder ende opender zijnde om zulcx te zegghen, dan hij hier voortijts gheweest hadde.

Tsachternoens up den zelven dach, bedreven die benden van beede die capiteijnen te Ghendt eenen loosen alaerme in den Ham, lieten haer gheschut afghaen, laghen in abuucken¹, etc., ende proufden, om prijs om een flassche poers ende eenen sturm-hoet, in eenen rijnck te schieten; ende proufden hoe verre dat haer gheschut draghen mochte. Sommighe meenden, dat zij vreesden curts weerck te hebben; want sommighe ghues, die tot Overhemden ghevlucht waren, hadden ontboden als dat den jonghen grave van Embden veel crijschvolck upnam; dat ooc die heeren ende princen die ghuesghezint waren, als den prince van

1 Ambuscades, hinderlagen.

[p. 273]

Oraingen, de hertoghe van Cleve, den grave van Hoorne, den grave van Nassau, de heere van Bredenroode ende meer ander nobilisten, wel xiiii daghen lanck te rade gheweest hadden up een steerck casteel; ende dat zij groote adresse uut die Duijtsche landen verwachtende waren; want de Duijtschen (zeijden zij) en mochten niet lijden, dat men hier tvolck om tgheloofs wille ter doot brachte ende zoo deerlic persiqueerde. Den foerier van Montembrugis hadde ooc ghezeijt: hij vreesde voor een lastich weerck. Maer dit late ic mij dijncken al stoffen te zijn van lueghenen. Voort de coninghinne van Inghelandt zoude al tvolck, dat van desen lande quam ghevlucht, gheerne in haer landt ontfaen hebben; zij waren haer al welcomme, zonder dieven ende schelmen; die zou zij laten straffen naer tbevint vanden sticke.

Den cnape vanden deken vanden Christenen te Ghendt, van Roome afghecommen zijnde, hadde ghezeijt, dat hij tot Gennes in de avene xxxvi galleijen ghetelt hadde ende ix oorloochsche schepen, al ghegharniert met volcke, artillerie ende fictailge; duuck Dalve wasser inne uut Spaengien ghecommen met xii duijsent Spaengiaerts, ende martchierden ontrent Alexandrien in Longobardien; maer men wist niet waer zij henen wilden, weder up Geneven, weder up dees Nederlanden.

Zulcke maren, die al djaer duere overghecommen hadden, maecten menich meinsche een zwaer herte, vreesende alhier met Spaenschen crijschvolcke ghequelt te zijne, boven alle die droufheden, traveillen, ancxten ende nooden, daer inne zij gheweest hadden, al bij een ommeghaens jaer lanck, ende daer te voren eenen dieren coop coorens ende noch eenen zeer fellen cauden winter gheleden hebbende. Godt moet zeer up ons verstoort zijn, al en castijt hij ons niet naer ons mesdaet! Ons leven dient ghebetert, ende den Heere ghebeden!

[p. 274]

Up den xxvi^en wedemaent was ghezeijt onder dume, dat hier weder vier ghuesche predicanten binnen der stadt van Ghendt ghecommen waren, ende dat mer weder eer lanck ghaen predicken zoude. Broeder Jan Vanderhaghen hadde ghezeijt (zoo de mare ghijnck): ten viel hem niet wel inne, dat men met de Duijtschen een accoort vander munte ghemaect hadde; waer up dat zij langhe uut gheweest hadden om haren coopmanschap handel te beter te drijven, want zij daer groote schade bij leden, dat haer ghelt in dese landen verboden was ende gheenen loop en hadde; zegghende: hij vreesde, ghelijcker een accoort vanden ghelde ware tusschen de Duijtschen ende ons, datter alzoo volghen zoude een accoort des gheloofs te weten niet tRoomsche gheloove, zoo wij dat onderhauden, maer naer de confessie van Ausgburch; want daer hadden cleen duvelkins up uute gheweest, die tonderbrocht waren; ende nu beghonden haer te roeren wel zes waerf meerder duuvels; waer mede hij meende sommighe machtighe heeren ende princen, alzoo hem dochte, ofte alzoo hij ghehoort hadde. Maer van taccoort vanden ghelde was waerachtich; want, up dees tijt ofte curts daer naer, wart een nieuwe manniere van ghelde voor de Duijtschen ende ons ghesleghen, te weten: pennijnghen van xxxii stuvers, van xvi^e ende van viii^e, ende men zoude ooc ghauden pennijnghen werden slaende. Welcke zelveren pennijnghen van xxxii stuvers men beghonde onder tvolck te begheven; dwelc ic ghoedelic versta, niet om daer duer te hebben een unije des gheloofs naer die Ausburgsche manniere, maer een vriendelic accoort, dat zij ons noch wij hemlieden niet beroeren noch quellen en zullen om de questien, die den gheloove zouden moghen anghaen; dwelc hem meer toocht metten effecte waer te wesen dan tghene dat den voornoemden Vanderhaghen zeijde, indien ic daer recht an ben.

[p. 275]

Ontrent dees tijt was ghevanghen eenen Hans Claeijs, van Sente Baefs te Ghendt, in de prochie van Locren int landt van Waes, alwaer hij in zijn coopmanscepe ofte affeeren ghecommen was. De cause was, om dat hij een groot rudaris int breken gheweest hadde, bijsonder in Sente Jacobs keercke, daer hij de glaesveinsters van Sente Barbara ende vande helseneers (dwelc de constichste van Ghendt was) ghebroken hadde, zoo de mare van hem ghijnck.

De ghuesgezinde zeijden, dat men te Cassele noch preecte up die huere int velt, maer bij nachte. Nochtans en es de waerheijt daer af noijnt ghebleken. Ooc spraken, up den xxvij^en derzelve maent, sommighe lieden ghuesghezinden, dat men van dier weke zoude in de stadt van Ghendt ofte daer neffens predicken vande veltpredicanten; ende den xxviij^en sprac men, als dat de vier vremde predicanten bij mijn heeren schepenen te Ghendt gheweest hadden. Voort ghijnck de mare onder de ghues, dat eer lanck de consistorien, die ghevlucht ende absent waren ende zwaerlicken ghedacht zijnde, wederomme hier elc int zijne zouden commen, vrij ende vranck. Maer die catolijcque ende die vander zake wel wisten zeijden veel anders, te weten: als dat hier gheen vremde predicanten in de stadt en waren, noch tSchepenhuuse gheweest hadden, dan datter sommighe persoonen ende vrauwen, ter causen van dees maren, tSchepenhuuse ontboden gheweest hadden, die men vraechde waerom zij zulcke maren stroeijden, die cediciues ende uproerichluudden; zoo andtwoorden haerder sommighe, dat zijt, tes wel waer, ghezeijt hadden, maer uut een cluchte, meenende dat mer predicken zoude in ende ontrent der stadt, maer tzouden die predicanten wesen vanden auden gheloove. Maer hier af werden zij vander wet zeer ghestraft ende scheerpelic

[p. 276]

gheinterdiceert niet meer van ghelijcken te doene. Waren ooc alle de ghene, die zulcke maren stroijden, den officiers ende dienaers ghelast te vanghen, al Ghendt duere, waer zij die vinden zouden. Ende, onder andere, wart hier omme ghevanghen Willem Van der Kene, ghaudtsmet, omdat hij willen wedden hadde; ende was rechts dit upgheven djaerghetije van dat zij hier ter quader hueren eerst beghonden te predicken neffens Ghendt; dwelc was over een jaer uutghaende wedemaent; Daerom, zeijden zij, zoude dees predicatie weder ter zelver plaetse ghebueren daer zij eerstwaerf ghehauden was; ja, sommighe vrauwen ende meijsens zeijden: zij hadden de predicanten zien ghaen, met die kinderen van Batenburch, te Ghendt int nieu casteel. Dat gheleeck een onghedecte lueghene; want die kinderen van Batenburch zaten noch te Vilvoorde ghevanghen vul vreesen ende benautheijt, zoo haer tranen wel betoocht hadden. Nopende dat de consistorianten hier weder int landt commen zouden, en was ooc niet; want meester Pieter Covael, advocaet in den raet van Vlaenderen, hadde ghezeijt, dat zij, die bij den Raet inghedaecht waren, alle zesse zouden ghebannen, ende, van non comparicie, alle haer ghoeden gheconfisquiert zijn; zoo dat mense hier nemmermeer int landt zien en zoude. Hier ziet men, hoe quellic dat sommighe ghues zijn, ende hoe wel dat zij wilden dat naer haren zin ghijnghe; waeromme zij dees valsche lueghenen strooijen.