Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 264]

Cap. XV.

Van twee pacienten, die te Ghendt up Sente Pharahilden plaetse ghehanghen waren; van die van Hasebrouck; van eenen Carmelijt van IJpre; van die van Doornicke; ende van sommighe ander ghevanghenen.

Up den xxj^en wedemaent, up eenen zaterdach, drooch windich weder wesende, zoo dat tzant zeer stoof ende dreef metten winden, smorghens ontrent den viij hueren, roerden die trommelen van beede de regimenten, die te Ghend laghen, ende de trommelslaghers deden een uutroupinghe, die zij niet en pleghen te doene, dan alleene haer trommelen te slane. Ende naer noene, ontrent den een hueren, roerden die trommelen ende feijfelen weder. Die knechten beghonden, met haer hernasch ende gheweere, te vergharen voor tlogijst vanden capiteijn Montembrugis, in de Kamestrate, tot de weduwe van joncheer Gheeraert Triest, ende up den zelven tijt was up de Nieustrate, bij de Veemaerct, een trompet vander stede weghe ghesleghen, ende tot meer ander plaetsen, naer costume; ende daer was uutgheleijt, als dat hem niemant den toecommenden S^te Jans avont, dwelc was tsmaendaechs den xxiij^en der maent, en zoude S^te Jansvieren up de straten maken; noch snachs met de pilgrims loopen, die men pleecht te leeden S^te Jans hooft te cussen, in S^te Jans keercke; daer veel wupelinghe¹ vande ziecke pilgrims ende veel mallicheijt ende aelwaricheijt van diese leeden pleecht te gheschiene, om hemlien

1 Geroep, gekerm.

[p. 265]

quanshuus¹te vermaken ende eenen moet te gheven, om te beter over te ghane; want zij pleghen haer zeer qualic te hebben, als zij ontrent Sente Jans hooft commen; ooc loopt daer veel licht volcxkin bij nachte, mits dat dan den nacht zeer curt ende niet caut en es. Voort was daer uutgheleijt om die rekenijnghe te horen, die wilde, vanden wullen lakenen.

De benden vande regementen verghaert zijnde (zoo voorseijt es), zijn ghecommen met blijnckenden hernasschen, claer als een zelvere, spijssen, bussen, etc., met haren luijtenant voren, duer de Langhemunte, over de Vischmaerct ende sGravenbrugghe tot up Sente Pharahilden plaetse. Daer ommerijnchden zij gheheel die plaetse, tot vast an de husen; ende bezetten die houcken of monden vande straten met crijschvolck. Dit gheschiede al voor den twee hueren; daer de onder baliu stont en verwachte ontrent den sGraven Casteele; daer stont eenen verdecten waghen voor thospitael. dat dher Willem Van Wenemare, een man groot als een ruese, die versleghen bleef tot Rekelijn, up de bruggbe, bij Deijnse, int jaer xiij^c xxv, doen fonderen ende doteren hadde. Welcken waghen vul kinderen ende knechten zittende, alle afdoen ghaen waren; ende was vande crijschknechten ghetrocken ende ghevoert dweers in den mont vander strate die vande Hooftbrugghe comt, waermede zij tvolc achter sloten als achter een bolleweerck. Maer tvolck, doende de wijte af, zaghen watter te doene was. Curts daernaer, quam den procuruer generael meester Jan De Brune, uuten casteele ghereden, met meester Franchoijs Van Embijse, metter balius roede in dhandt, in dabsencie vanden baliu vander Auderburch, dher Lievin

1 Kwansuis.

[p. 266]

Van Secleers, heere Van Gotthem. Ende daernaer wart uut ghebrocht eenen pacient, lancachtich ende magher, ende noch magherder int abijt; want hij en hadde maer een lijnen oft kennevetsen¹wambaeijskin an, ende twee zwarte lijnen bocxemkins metten blooten beenen tot boven de knien, baervoets ende blootshoofts; de handen waren zwart van dat zij zoo stijf ghebonden waren. Dese wart terstont teender leere upgheleet vanden hanchman; ende hem tgheloove angheropen zijnde van meester Anthonis De Pottere, Onser Vrauwen broedere, ende ooc zelve hertelic tot Godt roupende zeer benaut van gheeste, zuchtende dat men van verren zien mochte zijn burst upheffen van benautheden, wart alzoo ghehanghen an de inckel potente, die daer stont. Daer naer wart daer noch eenen uutghebrocht een curt mannekin, audt ontrent ghelijck den anderen, in de xl jaren, ooc magher int abijt. Dese, zijn ghebet up tstrate ghedaen hebbende over zijn knien, wart ooc ter leeren upgheleet; ende sprack zeer eloquent in walsche, zoo dat veel lieden therte open ghijnck, diet hoorden ende verstonden. Ende den voornoemden broedere riep hem ooc tgheloove anne; ende hij anriep ooc hertelic Christum Jhesum, zegghende achter naer tot den volcke, in walsche: adieu mon freers; ende wart ooc bij den anderen ghehanghen. Maer den eersten was veel eer doot dan desen ij^en, niet jeghenstaende dat den hanchman, een groot zwaer man zijnde, hemlien den necke breect met zijnen voet up haer hoofden te stekene. Daer naer werden zij met eenen catrolle afghedaen, ende up eenen waghen gheleijt, met wat stroo overdect, om buten der stadt an de ghalghe

1 Kanefassen.

[p. 267]

ghehanghen te werden. Den eersten was een audt schoenmakere van Axele, een Vlamijnck; den ij^enwas van boven Rijssele, ontrent iij mijlen van een durp ghenaemt Merevijle. Zij waren bedijnct van rudesse in desen ghueschen tijt jeghen de justicie bedreven te hebben, als met ghevierde bussen ende andersins, justicie verdreeghende, omdat zij de ghues vijnghen oft antasten wilden.

Sonderlinghe was tcleen mannekin daer inne aldermeest belast, die den baliu van Hasebrouck helpen verdreeghen hadde, met een ghevierde busse in dhandt, willende meer van hem hebben dan hij machtich was van doene, contrarie ende jeghens haer belofte; deden ooc den baliu zweeren, wanneer hij ijewers ghereijst hadde, ofte hij daer eenighe knechten wiste ofte ghezien hadde; met meer ander propoosten ghemeene onderzaten qualic voughende. Dit mannekin was wonende tot Hasebrouck, al wast van Merevijle. Ende men zeijde, datter alsdoe niet boven drij mannen binnen Hasebrouck recht catolijck en waren, als desen voornoemden baliu, eenen Jacob Covael ende noch eenen anderen, ghenaemt Tousain Pollijn. Desen afval gheschiede daer te meer, omdat haren pastuer, als een vervaert herder, ziende de wulfven onder de schapen Christi commen, wech gheloopen was ende zijn plaetse verlaten hadde, hoe wel nochtans dat hij ghoede sermoenen plach te doene.

Maer sindert esser gheweest eenen Onser Vrauwen broeder van IJpre, die van deen plaetse in dandere, gheheel staut (ende hem verlatende up zijn gheleertheijt), jeghen de ghues ghijnck preken; die de catolijcque Westerlinghen zeer presen ende verhieffen, zegghende dat hij ooc die veltpredicanten daer ontrent ter disputacie noodde, om de sommighe, diet ghewet hadden, te vuldoene. Maer zij en compareerden niet, zegghende dat ghelast was ende verbo-

[p. 268]

den bij den Coninc gheen disputacien vanden gheloove te hauden; ende lieten alzoo haer aderenten met haer weddijnghe in den brant. De catolijcque, diet ghewonnen hadden, ghaven al tghelt der keercken; want zijt wel behoufden, om de reparacien, die daer ghebraken. Hij zoude brieven ghescreven hebben an sommighe catolijcque van ontrent Dixmude, waerin dat stont onder andere: ghescreven uut Turckijen. Naer mijn verstandt, voor een wijs gheleert man, hij hadde dat Vel moghen laten; want ten voucht niet, dat men de christen meinschen Turcken heet. Hij behoorde veel liever een broederlic compassiues herte met die aerme verdoolde schapen ghedreghen te hebben. Thadde eenen religiues ende predicant der waerheijt veel beter ghevoucht. Dit doet datter vele zijn, die zij niet bekeeren en connen, omdat zij liever, om den ghestorven jonghelijnck te verwecken, Eliseus stock dan Eliseus persoon ghebruucken; dats meer met strafficheijt dan met den gheest der liefden haer schapen meesteren. Dit heeft nochtans sommighe catolijcque wel bevallen, maer ten can mij niet bevallen, of doccasie en ware zeer meerckelic.

Dees justicie dan te Ghendt ghedaen zijnde, vertrocken de voornoemde crijschknechten van daer zij ghecommen waren, som in de meerseniershuus up de Vrindachmaecrt daer zij haer nacht ende dach wake hilden, ander in diversche straten ende wijcken, daer zij thuus laghen; maer moesten onderweghe haer zodtheijt bedrijven, schietende ende latende haer bussen afghaen duer de teekenen ende berderen, die in de Langhemunte uuthijnghen, ende schoten som, met een schuete, drij of vier ghaten daer duere, mits dat zij haer bussen zoo gheladen hadden. Waerom eenighe cooplieden tonvreden zijnde, daer over clachtich vielen an den provoost, zegghende hoe dat haer die teekenen som x, som xx of noch

[p. 269]

meer ghuldenen ghecost hadden, ende werden alzoo, zonder eenighe schult van hemlieden, gheschonden. Hij bekende dattet qualic ghedaen was, en sprack, dat mense hem wijsen zouden: hij zoudtse drij zoo vier daghen in dijseren slaen, ende zoude den capiteijn te kennen gheven, dat hij haer een bevel daeraf doen zoude ende een pene daer toe stellen, zoo daer toe alderbest dienen zoude; want zij waren som jonck, zodt ende mal, ende dienden int bedwanck ghehauden. Maer emmer hier mede en creghen die lieden haer schade niet vergholden.

De potente, daerdees justicie an ghedaen was, en was daer niet van nieus ghestelt, maer hadder ghestaen van alf vastenen, wel xiiij weken; ende blijft daer noch staende, als die ander twee dobbel potenten up den Coorenaert ende Vrindachmaerct. Waeruut blijct dat de zaken noch niet alle up haer stede en zijn; ofte tes voor een ontzich voor de quaetwillighe.

Den eersten, die daer an ghehanghen was, dat was een Wale, diet zeer lanck maecte ende vlacht zijn beenen tuschen de leere, ende stont, telcken dat hij uptart up een spurte, herde langhe; zoo dat een groote huere gherees, eer hij gheexpediert was. Dese wart gherecht bij den heeren vanden Rade, van dat hij valsche munte hadde helpen uutgheven ende onder tvolck stroijen.

Ontrent desen tijt ghijnck de mare, datter te Doornicke noch altemet ghevanghen ende upghenomen werden. Nochtans en conde men niemant betrapen van die tvier ghesteken hadden in de cloosters ontrent der stadt, hoewel dat men zeijde, datter int Casteel te Doornicke wel lxx of meer ghevanghen zaten.

Ende te Ghendt was upgheraept ende ghevanghen gheleijt in de prostie van Sente Pieters Vincent Salomon, die

[p. 270]

men heet Zeecxkin, een weerdekin buten der Keijserpoorte; ende lach in een onghemackelicke vanghenesse.

Up den voornoemden xxj^en deser maent, was mij een refereijn ter handt ghedaen, dat meester Jan Onghena ghemaect hadde, naer dat bij tAndtweerpen ghevanghen was, zoo voorscreven es. Int eerste, beclaechde hij daer, dat hij bedrouft ende beroert was in die diveersche ghelooven, die nu regneren; ende hoe dat deene Calvinus, dander Martinus, ende de derde daude gheloove wilt anhanghen; en dat deen en dander zecht dat Christus hier ende daer es; dat zij som zegghen: Christus heeftet al vuldaen, daer en rest niet meer dan ghelooven, hopen en betrauwen; ander zegghen: ghij moet herdoopt zijn, den kinderdoop en es niet ghoet noch uprecht; ander, die men Libertinen naemt, willen tghoet der weerelt al ghemeene maken, en zegghen dat men niet eijghens en mach hebben, en ghebruucken melcanders wijfs. In de laetste clause zecht hij, dat men hemlien gheleert heeft die beelden te raseren ende niet tanbeden; ende, omdat hijse maer en hadde zien destrueren, heeft hij moeten zijn onnoosel kinderkins laten ende ghaen dolen als bannijnck, achter lande; ten laetsten ghecommen zijnde tAndtweerpen, es daer onnooselic als een schaep ghevanghen, verlaten van alle zijn vrienden; maer hij betraut up den Heere, daer al zijnen troost up staet, dat hij hem niet een haerkin en zal laten verwernen, zonder zijnen ghebenedijden wille; ende bidt hem om zijn gracie. De stockreghel van desen refereijne was, dat hij nieuwers up en wilt betrauwen dan up Godt, die den wech, de waerheijt ende dleven es. Ende onder, stelde hij voor zijn devijse: Liefde verwint Onghena. De informacie nochtans ten laste van hem ghehauden, spreect hoe dat hij de knechten last ghaf ende beschicte met hoopen, waer zij ghaen breken

[p. 271]

zouden; ende dat hij, te Dronghen wesende, eenen valschen brief van comissien toochde, waer mede hij tvolck verdoofde; ghijnck ooc als een cadet ende bevelsman met eenen verghulden hallebaerde, zoo emmer de ghemeen mare van hem ghijnck.