Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XIV.

Hoe dat, van schepenen weghe, te Ghendt ghelast was die keercken ende cloosters weder te repareren ende van beeldeweerck te stofferen; ende van sommighe argumenten die daer up vielen; van vijf veendelen knechten, die ontrent Andtweerpen veel quaets deden, ende hoe datter daer vele af ghehanghen was; ende van vier veendelen Hueverlanders, die ontrent Andtweerpen passeerden; ende noch van vier veendelen, die binnen Amstelredamme laghen.

Ontrent den xvij^en wedemaent, ende up ander diveersche daghen, voren ende naer, waren ontboden bij schepenen de hooftmannen ende ghezwoornen vande neeringhen, broerschepen, ende de dekens vande ghildenen. Ende haer wart ghelast, bij ommestellijnghe up hare supposten, dat zij wederom zouden repareren ende vermaken hare autaertafelen ende ander chieraigen der keercken, die gheschon-

[p. 259]

den waren in de foele van tbreken (daertoe dat, van te voren, die costers van keercken, cloosters ende capellen ghelast waren), ende bij bilgette te schepenenwaerts over te brijnghen alle de autaren van hare keercken, cloosters oft capellen, daer zij last ende bewint af hadden, ende wat gilde, broerschap oft neeringhe die pleghen tonderhauden, ten fijne dat schepenen weten mochten, in welcke plaetse dat die voornoemde collegien hare autaren hadden. Dit quam uut eenen brief vande Gouvernante ande wet van Ghendt ghezonden, die wij hier naer vertooghen zullen.

Maer dit en scheen bij vele niet recht ghedaen te zijne, dat men daer mede belaste die supposten der neeringhen ende andere, die vele gheen schult van tbreken en hadden metter daet; nochtans wel metten wille ende consente; want zij hadden moghen haer dijnghen diffenderen, ofte beter bewaren, of in tijts afghedaen hebben, zoo sommighe wijselic deden. Dit scheen eensdeels conforme te zijne Godts recht; daer Josephus af scrijft, van daer de Israelijten oncuijscheijt met die dochteren van Moab bedreven, dat daerom ooc van Godt ghestraft ende gheplaecht waren, niet alleene die die zonde metten weercke vulbrochten, maer ooc diet haer, van maechschaps weghen, behoorden belet ende verboden te hebben. Sommighe wilden: men zout diet ghebroken hadden, laten uprechten; dwelc wel de rechtveerdichste zake ware. Maer vele vande brekers, ja al den meesten deel, waren ghuijten, die nauwelic een causse an tbeen ende eenen schoen an den voet en hadden, die dochte; ende waren vele wech gheloopen ende ghehanghen. Ende al wast datter sommighe noch presumeerden te weten of kennen, die noch in de stede schuulden, ende redelic ende wel ghestelt waren, nochtans en docht haer niet expedient ofte wel ghedaen te zijne, hemlien te

[p. 260]

openbaren ende te schepenen waerts over te brijnghene, vreesende oft zij alzoo eensdeels cause van haerder doot mochten wesen. Tes wel waer, daer waren sommighe wel ghestelde brekers, die in haer herte wel hadden willen de schade, die zij ghedaen hadden, vier dobbel betalen ende restaureren, hadden zij daer mede moghen vrij ende gherust van herten zijn; maer zij en dorsten haer herte niet openen noch haer stick te kennen gheven; ende ander, diet wisten, en dorstent ooc haer niet zegghen, peinsende: wat ghaet mij anne, wat weet ic, hoe zijt mij afnemen zouden; ende vreesende, over beede zijden, dat daer duere de zake openbaer werden mochte ende sommighe daer duere om zijn lijf ende ghoet commen.

Up den xviij^en in wedemaent waren twee Hollandtsche oft Vriessche vrauwen ghecommen te Ghendt, in Sente Jacobs keercke, ende bezaghen wat daer vande ghues ghebroken was; ende zeijden jeghen melcanderen: tut, ten es niet weert dat hier ghebroken es, bij dat tonsent waert es; men zoude, eer zes weken, hier noch wel een ander brekijnghe zien. Dit hoorende eenen die een overslop¹ an hadde, dedet uut ende ghijnck eensstreecx naer den Heere. Maer terwijlen waren die vrauwen wech.

De ghues vraechden, als zij hoorden van dees keercken reparacien die bevolen waren te affecteren, of men wederomme die afghoijkins ende cremeerie²in de keercken zouden voort ghaen stellen, qualic verstaende en nemende tverstandt van ons moeder die helighe keercke, die tot gheen ander intencie de beelden ende figuren Christij, zijnder lieve Moeder ende Helighen, in de keercken en heeft gheoordi-

1 Overrok.

2 Afgodekens en kramerswaren.

[p. 261]

neert te stellen, dan om een ghoede ghedijnckenesse, commemoracie ende devocie te hebben van deghene, die de beelden representeren, om alzoo haerlier leven naer te volghen. Ooc de verchieringhe der tempelen Godts es Godt anghename; zoot blijct an Salomons tempel, die boven alle waerderinghe costelic verchiert was; ooc anden tabernakel int Aude Testament. Ooc en toochde den Heere noijnt zoo zeere zijn ghramschap ende jaloursheijt dan over hemlien, die zijnen helighen tempel ontreijnichden, jaghende die coopers ende vercoopers daer uute, zoo voren ghezeijt es.

Ontrent desen tijt es mijn heere den hoochbaliu van Ghendt van Walckeren, in Zeelandt, weder te Ghendt ghecommen, als hij wel...(sic) wech gheweest hadde.

Up den voornoemden dach werden tAndtweerpen vijf vendelen knechten, of daer ontrent, uutghezonden met paspoort naer eenighe frontieren; dwelc zij verstonden voor ghecasseert te zijn. Waeromme zij, commende buten der stadt, maectent al verbuert, roofden de lieden ende de husen, ende ooc een zeer rijcke lazerije, daer nonnen wonen, recht buten der stadt, ende smeten veel dijncx in sticken; namen ooc den souvereijn oft de roode roe van Brabant drij zoo vier ghevanghenen; zouden hen ooc doot ghesmeten hebben, hadde hij niet aestelic ghevlucht. Dees tijdijnghe zijnde ghecommen tAndtweerpen, zijn terstont zeer vrouch die ander crijschlieden upgheclopt, ende elc moest hem aest ghereet maken. Hier mede track uute de grave van Mansvelt, om die overdadighe ende quaetwillighe te straffen. Ende zij hebbender een deel af ghevanghen; ende binnen den zelven daghe, wel xl of l mannen oft crijschknechten daeraf an boomen ghehanghen. Dit was noch een bewijs vande weecheijt vanden tijde, dat zelve de ghene, die up

[p. 262]

tsele stonden¹ ende vander wachte waren (ooc Walen van landen, die niet gheinfexeert en zijn), haer aldus zoo leelic ontghijnghen ende zulcke rudesse bedreven, als ijewers de ghues zouden moghen ghedaen hebben.

De tijdijnghe quam up desen tijt over serteijn² tAndtweerpen, dat onsen Coninc quam, ende up de zee was, ende dat hij hier binnen xiiij daghen int landt zijn zoude; dat ooc duuck Dalve ghelast was achter te blijven of te rugghe te trecken met zijnen volcke. Dit zettic bij den anderen. Men maect de kinderen vervaert ende doetse paeijselic zijn, als men haer zecht, datter eenen bijtebau commen zal. Alzoo zijn somtijts zulcke maren ghoet ghezaeijt, ooc van groote meesters; ende meerckelicke teekenen, als brieven ende anders, daer toe ghebruuckende, om tvolck een vreese an te jaghen ende alzoo in paeijse te hauden.

Ontrent desen tijt waren ghecommen te Burgherhaute neffens Antweerpen vier veendelen overlanders oft Duijtsche knechten; ende waren ghefoeriert binnen Andtweerpen. Ende ghecommen van Amstelredamme, zij hadden met haer vier ministers oft predicanten up die Martinische manniere, zoo men zeijde. Dwelck menich dede verwonderen, dat men zulck volck hier in de steden leijde, die men zocht te zuveren vande ghues, Calvinisten ende Martinisten. Maer tes van over veel jaren die costume gheweest onder die Duijtschen, zoo, waer zij ten strijde uuttrecken, dat zij onder elck veendel eenen predicant ofte minister mede nemen, die haer, in haren perijculuesen staet ende up dat zij haer in den crijchshandel niet mesghaen en zouden, dwoort Godts ende der zielen zalicheijt voren

1 Van de krijgslieden deel maakten.

2 Als zeker.

[p. 263]

legghen mochten, ghelijck de crijschknechten wel ende ghoddelic Johannes Baptista te rade ghijnghen van haerder salicheijt. Waeraf die Duijtschen ontwijffelic vele christen nacien in dit point te boven ghaen ende beschamen, die zoo veel zurghe voor haer aerme zielen niet en schijnen thebben ende willen nochtans dalderbeste christenen ende die catolijcque heeten. Maer onder sommighe Duijtschen es een grof wilt volck; daerom dient hemlien te meer onderwesen te zijne. Ghave Godt, dat haer onderwijsen al ghoet ende uprecht ware!

Men zecht, datter noch vier veendelen Overlanders vanden zelven volcke binnen Amstelredamme ghebleven zijn, die daer ooc haer ministers ende predicanten hebben.

Den xx^en wedemaent waren vier crijschknechten, Artoijsienen, omdat zij up den boer gheweest hadden, ontrent Ghendt, die overlast doende ende tzijne ontnemende, ooc die zelve slaende oft smijtende ende verdreeghende, ghecasseert, ende openbaerlic, up de Vrindachmaerct, ghezeijt uut alle benden ende oordinancien van knechten. Voort was hemlien al haer gheweer ghenomen, ende alzoo bloot ende beroijt, heeten vertrecken. Dit casseren sneet te sceerpere omdat bij de capiteijnen oft provosten, over drij weken te voren, een interdictie ende ghebodt upt faict van zulcke ende ander rudessen ghepubliert ende te kennen ghegheven wart.