Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 243]

Cap. XII.

Vande gracie die den bisscop van Doornicke over zijn onderzaten sturte, ende hoe die ghecauseert was; van die tempelschendijnghe tot Oostwijnckele; ende hoe Pieter Backereel tAudenaerde zeer compasselic ghejusticiert wart; ende van Jan Van Wijnghene van Ronsse; vande justicie, die die van Rijssel deden.

Ontrent dees tijt es onsen voorschepen, joncheere Jan Damman, ende den voorschepen van Ghedeele, ghenaemt Jan Van Embijse, met joncheer Pieter De Vos, scepene vander Kuere, ende sommighe pencionarissen, langhen tijt tAndtweerpen bij de Gouvernante geleghen hebbende, thuuswaert ghecommen, ende den voornoemden voorschepen es ghereijst up zijn eerlichede tot Oombeerghe, ende van daer, om zijn eijghen affairen, naer Bruessele, ontrent den vi wedemaent.

Ende den deken vanden Christenen predicte, up den viij^en in wedemaent, zondach wesende, voor der noene, als dat hem vanden eerweerdighen vader in Ghode, den bisscop van Doornicke, mondelijnghe ghelast was den volcke int ghemeene te verclaren, als dat alle de ghene, die ghevallen waren in eenighe heresijen, tzij van Jan Calvijn ofte in ander secten, indien zij haer wilden uut den gront haers herten, zonder eenighe gheveinstheijt, bekeeren ende commen totten waerachtighen catholijcquen christenen gheloove, hij, als herder ende pastuer der keercken in dit quartier, ghaf macht alle zijn priesters ende onderzaten hemlieden van hare mesdaet, abuus ende mesgrijpen te

[p. 244]

absolveren ende quijten. Ten anderen, zoo wie haer kinderen hadden laten doopen onder die Calvinische ministers, die zoude men wederom brijnghen in die christen keercken ende aldaer belesen, naer ghewonelicke husancie ende tradicie der auder christelicker keercke, van allen hauden tijden ghehuseert. Ende, indient souffisantelic bleke, dat zij buten bij de Calvinisten ghedoopt waren, zoo en zou mense niet wederomme herdoopen, maer laten haer met dien doopsel ghestaen, dwelck haer in den name vander Heligher Drivuldicheijt ghegheven ware. Ten derden, zoo wie onder die Calvinisten ofte onder ander sectarissen hem hadde laten trauwen, ten ware dat zij quamen die trauwe wettelic bij der keercke confirmeren ende anveerden, ten zoude gheen waerachtich huwelic gheacht zijn; maer hoe veel kinderen dat zij hadden, die zouden alle bastaerden gherekent werden, ende en zouden haers auders ghoet niet moghen deelen; maer die naeste vrienden, in de plaetse van hemlieden, zouden gheautoriseert zijn, abel ende bequame om hoirs int ghoet te zijne; ende alle die kinderen zouden bij zijden staen ende ghepriveert zijn, zoo voorseijt es.

Men zeijde, datter nu ter tijt, alleene van Oostwijnckel, ghevanghen waren wel tot xxviij mannen, die som van zelfs ghecommen waren om hemlien te purgieren, ende som andersins. In veel plaetsen up dlandt zijn veel rijcke lieden moeten rumen ende vluchten; maer die van Oostwijnckele zijn in lijden commen, om dat zij in haer keercke helpen breken hadden, daer toe vermaent ende gheroupen zijnde van haren pastuer, zegghende: mijn kinderen, laet ons dees afgoden uut onsen tempel weeren; ende was deerste die zulck weerck beghonde te doene, zijnen bouc in sticken smeet, en dierghelijcke kueren bedreef; en sprack datter last ende bevel vander overheijt commen was om zulcx te

[p. 245]

doene. Dese brekers zijn ghevanghen gheweest; maer den pastuer, diese daertoe verwect ende upgheroijet hadde, die eijst ontloopen.

Up den viij^en wedemaent voornoemt waren uutghetrocken, tsmorghens van ten drije hueren, duer de Peterceliepoorte, ontrent hondert roode rocx, al wel ghemonteert met haer gheweere.

Den ix^en, x^en ende xj^en wedemaent, ende noch van daer te voren, ghijnck zeer steerck de mare, datter viij of x duijsent Spaengiaerden ende Italianen afquamen met duuck Dalve¹, om hier in dlandt te brijnghen; waer onder drij of vier duijsent peerden zouden zijn. Men zeijde langhe, zij quamen al Piedmont ende Bourgundien; ander zeijden, zij waren ontrent Parijs ghezien, ende maectent daer al verbuert; dese hier zijnde, zoude men weder dinquisitie upbrijnghen.

Den xj^en wedemaent voornoemt was te Ghendt ghezeijt, hoe een wel ghestelt man van Audenaerde, hebbende wel ij^c ponden grooten tsjaers, ghenaemt Pieter Backereel oft Backereeu², ter causen vande werrijnghen vande ghues ghevanghen zijnde, zoude zeer ghepijnt gheweest hebben. Ende zeer flau zijnde, zoo maecte men hem vier, ende men dede een veinster open int stadthuus, daer ooc de vanghenesse ende pijnbanck staet. Ende hij, vul pijnen, zwaricheijt ende desperacie zijnde, heeft de manniere ghemaect

1 Hertog van Alva.

2 ‘Item binnen Audenaerde waeren verwesen twee persoonen.... Deene was een rieck coopman van wulle, wonende binnen Leupeghem, bij Audenaerde, ende zijnen dienere starf met hem, dien hij ghegheven hadde vii s. sdaechs om tselve werck te helpen doene. De coopman was ghenaempt Jan Backereel. Dit ghebeurde up den xiii^en junij.’ (Van Campene, Dagboek, uitg. door De Potter, bl. 62). Zie bl. 248.

[p. 246]

als oft hij hemellucht begheert hadde; ende es in de veijnster ghaen ligghen verhasemen, ende zijnen slach ziende, heeft hem zelven metten voeten upghesteken ende ter veinster uutgheworpen. Dit ziende de dienaers, die daer ontrent waren, grepen hem bij der beenen; maer en hadden gheen macht om hem te wederhauden. Zoo dat hij, een staige hooghe, metten hoofde teerst up de kelsije ghevallen es; ende es vreeselic ghequetst gheworden in zijn hooft ende burst; zoo dat tbloet met plasschen up de maerct lach. De ghues zeijden, hij dedet van vreesen van noch ghepijnt te zijne zoo tijrannelic; maer dander zegghen, twas van desperacien, moedicheijt oft hooveerdije.

Men zeijde ooc, dat Jan Van Wijnghen, van Ronsse, een lakenvercooper, den meesten man van Vlaenderen van persoone, ter tortuere ooc t'Audenaerde gheleet was. Hij hadde hem breet ghemaect in de ghueserie. Hij quam, alle weken, te Ghendt ghereden; dan ghijnck hij in den Bonten Hert, of elder ten logijste, ende, alst hem paste, zoo reet hij ter veltpredicacie waert, zoo hij ooc tAudenaerde dede van ghelijcken; reet te Ghendt uuten Bonten Hert, bij drancke zijnde, met ander dwasen zijns ghelijcke, openbaerlic achter straten ende up de Coorenmaerct psalmen al zijnghende. Maer men meende voor hem en was gheen groote zurghe, al en was hij maer een boerman; mits dat hij tHove maechschap hadde, die veel audivits¹ hadden, als doctuer Hermes ende dierghelijcke. Nochtans zecht men, dat hij een busse up zijn peert voerde, als een capiteijn oft bevelsman, als meester Gillis Coorne; of ten ware dat ment causeerde, dat hij de busse daerom voerde, om dat hij, als een coopman, achter lande die voerde tzijnder diffencie

1 Invloed.

[p. 247]

alleene, ende niet om daer mede den predicant oft predicanten, oft die andere vande ghues, te bescheermen.

De tijdijnghe quam ooc bij Phelips Van Rooijen, die van Rijssele ghecommen was, als dat men daer scheerpe justicie dede, vanghende, spannende, ooc executerende de lieden metten zweerde, stroppe ende viere; dat de balius rontom Rijssele uutreijsden, ende nament al up, dat hem breet ende voorbarich ghemaect hadde onder de ghues; ende werden vele an boomen ghecnoopt. Twas daer een compasselic dijnghen om zien, hoe die lieden bij nachte in de bosschen vluchteden, ende bij daghe tot haer weerck ghijnghen in onbekende abijten; want men haeldese, al meest bij nachte, van haer bedden. Daer ooc de officiers ende balius (zoo men zeijde) eerlic ende civijlic in leefden; besturmende ende openbrekende, somtijts al willens, ander huusen, als wanende tot de rechtschuldighe te zijne, om dat zij terwijlen zouden moghen tijt hebben om te vluchten ende haer leven tontdraghen. Men zeijde ooc, dat zij in die bosschaigen tsnachts, daer zij te samen ghevlucht waren, melcanderen predicatien deden ende ghoede vermaninghen ghaven naer hare manniere; niet dat zij gheleerde predicanten oft ministers hadden, maer elc dedet, zoo hij best conde, om zijnen naesten te troosten ende te steercken, ghelijck voortijts die Waldoijsen, in Vrancrijck, ofte die Merindolanen.

Men wilde oock zegghen, dat men, curts daer te voren, ontrent IJpre, in den Westcant, int velt ghepreect hadde, dwelc (indient zoo was) een groote stautheijt was, ende om die overheijt zeer te vertoornen. Maer dattet te Rijsele alzoo ghijnck, ten was gheen groot wondere; tes een gheweldich stedekin, dat wel iiij mijlen buten zijn mueren int ronde ghebodt heeft, ende daerom wertter veel volcx, die berucht zijn, inghebracht, ende die ghepugniert zijnde,

[p. 248]

zoo heet men daer groote ende scheerpe justicie te doene.

Up den xiij^en wedemaent, es Pieter Backereeu voornoemt, met noch eenen anderen Audenardijn, verwesen gheweest ter doot, dat mense hanghen zoude, ende hadden alle beede zeer ghepijnt gheweest, ende den anderen, die de beelden afghestormt hadde ende veel ander dijnghen ghebroken, belaste Backereeu (diet loochende) als dat hij hem daer toe ghehuert hadde, hem ghevende viij stuvers sdaechs. Dus werden zij, up den zelven dach, vrindach wesende, tAudenaerde up de maerct ghehanghen; den voornoemde Pieter in eenen troch ghebrocht zijnde, omdat hij zoo cranck was vande quetsueren vanden voornoemden val, ende was van vele zeer beclaecht, want hij een wel bemint, ghezien ende eerlic man was, onder tvolck, die ooc veel duechden den aermen dede; zoo dat menich zoo groot wonder ghaf, dat zulck een man zoo schandelic ende miserabelic steerven moeste; als die van Valenchiene verwondert ende verscrict waren in de doot van haren Michiel Herlijn ende zijn zone; ende zoo die van Achaijen ongheloovelic dochte tvanghen ende tsteerven van haren uutnemenden capiteijn Philopomenes, welcx capiteijnschap niemant verbeteren en conde. Desen Backereeu was te meer beclaecht, om dat hij, in manniere van spreken, deen wonde in dander hadde, tot drij reijsen toe. Eerst, waren hem zijn leden ghebroken up de pijnbanck; ten tweeden zijn aensicht, hooft ende burst gheborsten met zijnen spronck, ende de beenen (es wel te dijncken) al ghemurselt^l; ende ten derden, dat snijende strop an zijn kele. Een man zoo weeldich ende gheëert in zijn leven, dat hij (uut een recreacie), in tvoorghebouch van

l Verbrijzeld.

[p. 249]

Audenaerde (daer hij woonachtich was), een caetspel hadde doen maken. Elc dijncke bij hem zelven welck eenen weermoet ende smerte, dat hij in zijn herte, noch boven al dit, moest hebben, om de groote schoffiericheijt die hem anghedaen was, voor cnapen ende maerten, als eenen dief ghehanghen te zijne, ende, als eenen ghesleepten hont, die vanden hondtslagher al de leden in sticx ghesleghen es, noch te moeten ghaen hijncken. Lieve Heere Godt, tes ongrondelic om peinsen, ende zeer quaet verdient. Ic dijncke wel, dat sommighe gheleerde wel peinsen mochten, als zij hem zaghen, zoo zeer ghewont in den draechstoel brijnghen om ghehanghen te zijne, dat zij zaghen eenen anderen Calistenes, die int bloet als eenen block ghewintelt was ende int heir van Alexander Magnus ommeghedreghen. Niet dat wij willen zegghen, dat hij ghelijck was in der onschult met Calistenes, dan dat hij, ter avontueren, in der martijrie eenighe comparatie daer af hadde. Anghaende zijn mesdaet, daer af en willen wij niet oordeelen, als de ghene die vander zake niet en weten; maer betrauwen datter ghoet recht over ghedaen es, moghelic noch minder dan zijn mesdaden zouden moghen gheweest zijn. Maer Godts oordeelen zijn wonderlic: waeromme dat hij den eenen zoo veel laet lijden buijten den anderen. In welcke abijme wij niet terden en willen; want daer gheenen gront in te slane en es.