Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XI.

Vande groote menichte van volcke, dat tAndtweerpen ende van elder vluchtende was; hoe Michiel Herlijn met meer andere te Valenchiene ghejusticiert waren, ende van een beroerte, die daer uut rees; van Duijtsche ambassaden; van Chaerle Beerick; van een roere tAndtweerpen; van confiscacie van boucken; ende van die soldaten van Ghendt.

Men zeijde voor waerachtich, dat mijvrauwe de Gouvernante te kennen ghegheven was, dat, overmits de zaken des gheloofs, tAndtweerpen zoo veel volcx ghevlucht was, als datter ledich stonden binnen der stadt xxxviij^c ende x huijsen. Dwelc een onverdraghelicke groote schade in brachte; want menich persoon heeft al zijn ghoet an een huus of twee hanghende, dat hij ter huere haut ghaende, ende es ooc zeer rijcke gheacht ende daer voren anghezien. Zoo groot verlies, schade ende interrest proufden, in veel quartieren ende steden, aerme ende rijcke, als dat de ghene, die ooc ghoet catholicus waren, de priesters oft gheestelicheijt jeghen spraken ende de ghues mede, om haer eijghen proffijten wille, die zij verliesende waren, zegghende ende

[p. 237]

bekennende, dat tgheestelicke eerst de cause van alle dit verlies ende jammer was, ende dattet nochtans al meest viel up den hals vande weerlicke persoonen, die den bot schutten moesten met lijve ende met ghoede.

Up den derden wedemaent quam te Ghendt de tijdijnghe, hoe dat tot Valenchiene mijn heere Michiel Herlinus, den machtichsten coopman vander stadt ende van ijewers daer ontrent, ghejusticiert was metten zweerde, ende ooc mede zijn zone. Maer hoorende dat hij steerven zoude up den zelven dach, heeft hem leet ghedaen met eenen pennemesse oft priem, die hij in dhandt ghecreech, hem zelven daer mede stekende twee of drij steken in zijn burst, weder uut desperacie ofte cleenmoedicheijt oft weder uut een couraige ofte grootmoedicheijt, dat en weet men niet. Daeromme es hij terstont, aldus zeer ghequetst zijnde, uuter vanghenesse ghebrocht, in eenen zetel of draechstoel, tot up een schavot, doot ofte niet veel beter zijnde. Ende alzoo, up den xxx^en maij, met een blanck zweert zijn hooft afghehauwen, ende tot zijnen Heere ende rechter ghezonden. Zijn zone wart ooc van ghelijcken thooft vanden buucke ghesleghen. Ende waren alle hare ghoedijnghe gheconfisquiert. Noch was daer mede een ander treffelic coopman onthooft; ende twee Calvinische predicanten oft ministers ghehanghen, den eenen wesende van nativiteijt een Franchoijs ende den anderen een Toornisien. Michiel Herlijn was een groot vroom man, audt, met grijsen hare ende baert, zeer ghelijck wesende Jan Rijckaert te Ghendt.

Als men dese justicie tot Valenchiene dede, zoo wasser een vrauwe onder tvolck staende, ende beclaechde deerlic die doot van die machtighe cooplieden (want twas bij die van Valenchiene bijna een onghelooffelic dijnck, dat men zulcke eerlicke ende machtighe mannen zoude ter justicie

[p. 238]

ghebrocht hebben), zegghende dese ofte deserghelijcke woorden: o Godt, alst over zulcke machtighe heeren moet ghaen zonder eenighe gracie, ende zoo hert snijt, hoe, meent ghij, zalt over ons ghaen; wat zal ons aerme ghemeen lieden ghebueren? Waeromme een soldaet haer eenen kinnebackslach ghegheven heeft. Hier uut es terstont een rumoer gheresen; zoo dat die ander soldaten, niet wetende watter was, hebben haer bussen te weercke ghestelt ende onder tvolck onwijselic gheschoten, ende hebbender vele ghequetst ende acht persoonen ter doot ghebrocht. Dwelc zeer te beclaghen es; want, boven alle die quaden, hebben zij dees smerte noch moeten lijden van die zij in haer husen hadden ende haer schoonste cameren ende ghoet bezaten, zoo dat zij boven int upperste van haer eijghen husen wonen moesten, zoo voorseijt es. Voorwaer, die soldaten, duer hare indiscretie ende onredelicheijt, en connen niet dan stijnckende schande daer af ghehebben, en zijn daeromme der doot weerdich gheworden. Want een cudde schapen es ghoet om vermoorden ende gheraken; eenen onweerachtighen¹ hoop es ghoet om vernielen; want niemant vander stadt en mach daer ander gheweer hebben dan zijn eedtmes², zonder meer. Dus es dees stadt gheheel subiect gheworden der tranen ende der droefheden, als een weduwe oft verlatene, duer hare onwijsheijt ende grof mesgrijpen, daer zij in ghevallen waren; waer af gheen meinschen vrij en zijn, als den Heere haer niet en bewaert met zijn rechter handt ende ghebenedijde gracie.

Up den zelven dach esser ooc een ongheval tAndtweerpen ghebuert. Want den grave van Egmont, aldaer te peerde

1 Weerloozen.

2 Eetmes.

[p. 239]

rijdende, es vanden peerde ghevallen ende tpeert up hem, zoo dat hij hem quetsende was.

Daer hebben ooc in de zelve stadt bij de Gouvernante ander Duijtsche ambassaden gheweest dan de voornoemde. Ende waren ghezonden van hertooghe Augustus, marcquis de Saxonia, ende van Joachim van Brandenburch, beede electuers; voort van marcquis Georgius; van Fredericus, hertooghe van Wittenbeerghe; van Wilhelmus, landtsgrave van Hessen; ende van marcquis Charles van Baden. Wat zij daer ghebesoongiert hebben es tghemeente onbekent. Sommighe presumeerden, dattet was ter causen vander religie, om ten besten te spreken; ende ander, dattet was om een nieu generael assaije ende munte te hebben in de christen landen, als Duijtschlandt ende dees Nederlanden, Vrancrijck, Inghelandt, etc.; dwelc men zecht, dat zonder faute up handen es, ende waer zeer ghoet om veel inconvenienten te mijden; ende de duijtsche nacie heeft daer langhe up uut gheweest.

Men zeijde als dat te Valenchiene noch hondert ende in de xxx mannen zijn gheteekent om alle lijveloos te maken.

Item Chaerle Beerick, een man van Ghendt, die te Jherusalem, tSente Katherijnen grave, tAlcairen ende tot Damasco gheweest hadde, hebbende hem ghemoeijt met de ghuesghezinde, was bevonden binnen die stadt van Utrecht, up den 24^en in april, thernasch an ghedaen hebbende jeghen de M^t. Welck hernasch hem van stonden anne uut doen doen was, ende es hem ghenomen gheweest met zijn gheweere ende een packet met juweelen, ende voort al dat hijts hadde hem spoelgierende¹; tot in zijn hemde. Ende hem wat aengheworpen zijnde, es ghebrocht, up den xxiiij^en

1 Ontkleedende.

[p. 240]

in meij, in Zeelandt. Want hij was, om dese mesdaet wille, bij den Hove ghecondempneert up de ghalleije te moeten zitten roeijen, sommighe zeijden zijn levedaghe, ander van zes jaren. Dit heeft hem zeer zwaerlic inghevallen, als eenen steen up zijn herte; nochtans een onversaecht, cloucmoedich man wesende, ende ooc een ridder van Jherusalem. Ende heeft ghezonden an sommighe van zijne vrienden, tAndtweerpen ende eldere; want hij hadde tAndtweerpen zeer rijcke vrienden. Maer niemant en hadde eenen stuver om hem, mits dat hij hem qualic gheregiert hadde, zijn wijf groot onghelijc ghedaen, qualic jeghen haer gheleeft, ende zijn ghoet overbrocht, etc. Ende dwijf, bij hem gheweest hebbende, ziende zijn desolacie ende verdriet, creech compassie met hem (want hij hadde een hemde an, dat hij wel een maent ghedreghen hadde onghewasschen), en presenteerde noch haer landekin te vercoopen, weert ontrent hondert pont grooten, mocht hij daer mede ghelost werden; maer men zecht neen. Hij zant ooc om zijn brieven ende litteraigen van zijn ridderschap; maer ten heeft hem al niet moghen helpen.

Men zeijde ooc, dat Chaerles Van Destele, wonende tAudenaerde, gheboren van Ghendt, een jonc rijcke man, die daer dicwils schepenen ende ooc tresoorier gheweest hadde, hem ooc te breet ghemoeijt hadde met de ghues; ende was van Audenaerde, in dees foele, tAndtweerpen ghaen wonen. Daer wart hij bedreghen, ende, commende tAudenaerde, wart daer ghevanghen ghehauden. Maer men liet hem ghaen, up zekere¹, voor een groote somme, tallen tijden te commen int tsheeren handen, alst de heeren believen zoude.

1 Op borg.

[p. 241]

TAndtweerpen heeft een cleen roere gheweest, ontrent desen tijt, vande poortbewaerders ende zeker cooplieden, die ter stadt inne quamen; zoo dat zij questie creghen, melcanderen sloughen ende schoten; zoo dat men zecht datter daer doot ghebleven zijn. Men maecte lettel weercx van tvolck up te hanghen. De roode roe van Brabant hadder, te Vilvoorde ende eldere, vele wech ghedaen, ende an ghalghen ende boomen ghecnoopt; zoo dat zij, in sommighe steden, ghereessemt hijnghen, rugghe an rugghe; dwelc compasselic om zien was. Ende dit waren alle deghene die uproer met de ghues ghemaect hadden. Dese quamen alle, waer mense vant, zonder ghenade an den hals. Daer en was gheen bidden noch spreken voren.

Ontrent desen tijt waren bij den baliu van Sente Pieters achterhaelt ende betraept, ontrent der quader coopijnghe buten der Peterceliepoorte, een tonne ende noch een lade met boucken, al meest van Calvinus leere, ende daer veel fighueren onder waren gheprent, in brieven oft pampieren; al tsamen wel weert, hadden zij uprecht gheweest, ij^c ghuldenen. Zij quamen van Doornicke, ende te voren origenalic van Geneven; ende men hadtse gheeren beschict up Andtweerpen. Maer theeft haer ghefaelt; ende werden brocht in de prostie van Sente Pieters. Daer hadden ooc te voren bussen betraept gheweest, ende in de zelve proostie brocht. Mijn heere den proost, ghenaemt her Gheleijn Temmerman, mijn ghevader, hadde mij ghezeijt, dat die boucken al meest bijbelkins waren, alwaer achter an gheprent stont haer confessie ende manniere van doene.

Die gharnisoenen, die te Ghendt noch laghen, twee veendelen knechten onder den capiteijn Montembrugis, al meest Artoijsienen, waeraf Arraes de hooftstadt es, waren wijs ghemaect, dat te Ghendt quaet volck woonde ende dat

[p. 242]

mense verdrucken ende castijen moeste. Maer daer eenen tijt gheleghen hebbende ende kennesse an de Ghandtoijsen ghemaect hebbende, met de daghelicsche conversacie, spraken vele van hemlieden openbaerlic, dat zij gheen beter volc in de weerelt en zouden wanen vinden; creghen zoo ghoet een herte tot hemlieden, dat zij (hoe aermelic dat zijt hadden, mits dat zij qualic betaelt waren) ooc zekeren wijn, die zij zonder assijse mochten hallen, te voren ghaven, zegghende, dat haerlier herte open ghijnck int anmeercken vander ghoetheijt ende vriendelicheijt van desen volcke van Ghendt. Want die van ghendt queten haer zeer eerlic daer jeghen, ghaven haerder vele den cost, dwelck zij onghehauden waren, hoorende dat men haer vier of vijf maenden betalijnghe schuldich was, zoo dat zij som moesten haer hemden ende cleeren in de pussem¹ stellen; waer mede de lieden van Ghendt zulcke compassie hadden (als een ghastvrij volck zijnde, hebbende een hospitalich ende baermertich herte), dat zij som haer eijghen kinderen theten ontrocken ende ghavent den soldaten. Zoo datter onder hemlien een groote vriendtschap ende accoort was; zoo dat haer deerde (als mense verleijde), van melcanderen te scheene, dan diese van aermoeden niet wel onderhauden en conden.

1 Lombard.