Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 229]

Cap. X.

Hoe die soldaten, die tIJpre int volc gheschoten hadden, ghehanghen werden; dat t'Amstelredamme Hoochduijtschen inghecommen zijn; van eenen ghevanghenen te Ghendt; vanden Sacramentsdach te Ghendt gheviert; van een boose daet van eenen soldaet tAndtweerpen, ende van zijn doot; hoe die roode rocx te Wiendicke, te Ronsse ende elder ontfanghen waren; hoe die soldaten te Ghendt werleijt werden.

Hier voren es ghezeijt, hoe dat tIJpre een beroerte gheresen es, als mer justicie dede over sommighe brekers, welcke beroerte (zoo sommighe vertrecken¹) onnoselic toeghecommen was, ende zonder schult van die vander stede weghe; mits datter een kindt viel onder tvolck ende men bezich was met tkindt up te rapen; maer duer de onwijsheijt vande soldaten, die waenden datter eenighe conspiracie onder tvolc was om die ghevanghenen (die men besich was met justicieren) te nemen, hebben haer terstont jeghen tvolck ghestelt ende daer inne onwijselic gheschoten; zoo datser doot gheschoten hebben ende ghequetst zonder eenighe meerckelic schult, dan dat sommighe willen, dat zij de pacienten angheroupen hebben ende ghetroost, zoo ghij vint lib. 4, cap. 3. Om welcke staute mesdaet deser Walen oft soldaten, ontrent desen tijt, drije zoo viere van hemlien ghehanghen zijn, om dat zij ander ter doot ghebrocht hadden, die niet der doot schuldich en waren. Zoo hebben zij int recht haer zelven dootschuldich ghemaect.

1 Vertellen.

[p. 230]

Men zeijde ooc, dat ontrent desen tijt, in ofte an de zelve stadt, justicie ghedaen was over eenen veltpredicant oft minister, zeer scheerpelic; als dat men hem zijn tonghe zoude uutghesneden hebben ende zijn handen afghehauwen, ende daer naer levende verbrant. De cause es mij onbekent.

TAmstelredamme zijn veel Hoochduijtschen inghecommen, vander Gouvernante weghe; de catolijcke ghezinde blasen wel van xxx^m. Die vander stadt brochten die capiteijnen de slotelen van haerder stadt; ende zoot scheen, men vant daer gheen ghuesen meer; want elc hilt hem stille ende bedect, uut vreesen.

Den xxvij^en in maij was te Ghendt ter Bruchscher Waelpoorte eenen man van buten ghevanghen inghebrocht, ende int sGraven Casteel gheleet. De welcke sprack, als men hem upleedde, totten volcke, dat liep om hem te ziene: lieve broeders, ic en ben gheen roover noch dief; maer ben ghevanghen, om dat ic dwoort Godts lief hebbe, dwelc boven maten dierbaer es, ofte dierghelijcke woorden. Sommighe wilden dijncken, of hij een minister zoude gheweest hebben. Men zeijde, dat up den zelven dach noch inne ghedaecht zouden gheweest hebben te Ghendt xviij mannen, die som herde rijcke ende deghelic waren, als: Claeijs De Saleere, apotecares up de Vischmaerct; Lievin Tock, in de Papestrate bij tsHelichs Christ, coopman; Jan Weijns, in de Langhemunte, ghaudtsmet, die, ghereijst zijnde ende hem haudende in dat stedeken Wesalia¹, es (een jonck man zijnde, hebbende een schoon huijsvrauwe ende veel cleene kinderkins, welcke huijsvrauwe hij daer ontboot in zijn ziecte, eer zij daer toe gheraken conde) overleden moghelic van droufheijt ende

1 Wezel.

[p. 231]

benautheijt des herten, zoot wel te dijncken es; want hij een schoon, frisch, wel ghelijvich man was. Godt wil zijn ziele ontfaermertich zijn.

Up den Helich Sacramentsdach, wesende den xxix^en maij, als die processie Sente Pieters metten Sacramente ommeghijnck, naer costume, zoo zaten en verkeerden¹ ende inbijten in den lochtijnck van Pieter Van den Velde, die men heet gansmeinschen, zeker deghelicke persoonen; ende men hoorde de scijven clacken tot up de strate. Welcken Pietere, om dat in zijnen lochtijnck dees vergharinghe was, es ghevanghen gheweest ende gheleet naer die proostie van Sente Pieters tusschen twee dienaers, daer hij groote schoffiericheijt² hadde; want hij was van menich meinsche ghezien, ende en wisten niet, waeromme hij aldus ghevanghen was. Eenighe zeijden: tzijnen huse daer waren verboden boucken vonden; ende men zeijde, datter dander om zonden voor justicie gedaecht werden. Nochtans ic zach, als den ommeghanck ende processie metten Helighen Sacramente van Sente Jacobs (daer ic mede ghijnck) voor den Lijnwaet-rijnck passeerde, datter doe ter tijt jocten ende vochten twee Walen soldaten, zonder eenighe reverencie den Sacramente te doene, ende behilden beede haer hoeden up thooft, gheen ghemeerct ofte achte met allen nemende up de processie, die neffens hemlieden leedt. Dese waren nochtans ghezonden als ghoede onghecorrumpeerde christenen, om in diveersche steden te ligghen om de ghues te bedwijnghen. Daer en wart maer een lof ter eeren den Sacramente ghesproken, daerder somtijts vier of vijve ghelesen wart: ende dat was up dAude Veste, tenden der Baudeloostrate; waer af Jan Van Zele den eenen lezer

1 Zaten op het verkeerbord te spelen.

2 Schande.

[p. 232]

was. Thadde nochtans een audt priester ghezeijt, dat daer meest alle ghuesen waren ende datter zeer lettel catolijcque woonden; dwelc men contrarie in dat cas bevant. Aldus en eijst niet al te ghelooven, dat de lieden zegghen; want vele spreken zeer partijelic ofte van niet wel wetende.

Up den voornoemden Sacramentsdach was tAndtweerpen een soldaet, die ghewet hadde te schieten met zijn busse van up tHooft daer hij stont, an dwater, daer de Schelde voor Andtweerpen loopt, tusschen twee lieden, man ende wijf, wesende een ghetraut ghezelschap, die up een schip zaten om af te varen, neffens melcanderen. Ende, weder hij droncken was of dul, hij liet zijn busse afghaen ende schootse beede doot, ende waren rijcke lieden, den man een treffelic coopman wesende. Om zulck een boos stick ende groote overwillicheijt, om dat hij metten meinschelicken bloede ghespeelt oft ghejoct hadde, doot schietende die hem noch de zijne noijnt mesdaen en hadden, ghelijc men naer craeijen ende duven schiet, zoo was hij (ghevanghen zijnde) ghewesen, dat men hem terstont onthoofden zoude. Ende alzoo hij wel verdient hadde, zoo scheent dat duer Godts beschicken bijquam, dat hij in zijn doot veel pijnen moeste lijden; want den scheerprechter faelde hem den slach in den hals te gheven, ende slouch veel slaghen, eer hij ter doot quam, om dat hij hem zoo qualic hadde willen voughen ende zoo vervaert was van steerven, die nochtans niet vervaert gheweest en hadde in doot te schieten ander onnoosel ende onbeschuldighe lieden.

Den xxx^en in maij waren een deel roode rocx uut den nieuwen casteele te ghendt ghereden, meer om hebben dan om gheven, ende commende tot Wiendicke¹, een prochie

1 Scheldewindeke.

[p. 233]

twee mijlen ende een alve van Ghendt, alzoo men ghaet naer dlandt van Aelst, maectent daer al verbuert; namen de lieden haer ghoet ende roofdense, als oft openbare oorloghe gheweest hadde. Ende als zij daer jeghen zeijden, zoo werden zij ghesleghen, ja ghequetst ende ghewont; want zij hadden eenen man, ghenaemt Leijs De Vos, zeer ghewont, die uuter heerbeerghe tzijnen huuse ghehaelt was daer zij overlast bedreven. Dit hoorende den baliu vander prochie, heeft zesse of viij assistenten bij hem ghenomen ende heeft ghelast, dat men die clocke trecken zoude. Dat ghedaen zijnde, verghaerden daer terstont wel iiij^c mannen met vurcken, stocken ende staven, ende liepen naer de voornoemde bouven. Dit vernemende de roode rocx, zijn ghevloden zoo zeere als zij mochten, wijts ende zijts, ghelijc eenen zwaerm biën hem verspreet, als zij haer aes zoucken willen, abandonerende som haer peerden, ende liepen te verduucken, want die boeren haddense gheschict doot te slane, waer zijse vonden hadden. Zij hadden te Ronsse ooc gheweest; maer waren vande Ronsseneers qualic onthaelt. Zij cudden te samen, ghelijck de boschzwijnen, ende tscheen, zij meenden al den hoop doot ghesmeten te hebben; zij deden haer ghenade bidden ende beloven niet meer daer te commen, zoo men zecht. TZwijnaerde waren zij ooc gherecontreert, dat zij wijcken moesten over haer zeerste. Ende dit quam al bij, om tgroote onghelijck ende overlast dat zij den landtman deden, want zij quamen in der lieden huusen ende pachthoven; dreven haer calveren ende beesten wech; stalen oft namen openbaerlic tvleesch uut haer cuijpen; namen de vurcken, die zij daer vonden, zegghende: ha! daer me zouden ons de boeren stecken, ende verzettense oft verdronckense in taveerne, oft zij schotense in de Schelde

[p. 234]

oft Leije; ende deden som groote overdaet, ziedende die kiekenen in de botere, ende dierghelijcke overdaden. Daer wasser ooc die ghoet ende licht om paeijen waren, als redelicke knechten.

Te Ghendt waren alder qualicst ghezint de priesters, om dat tharen huuse ooc knechten gheleijt werden; want, uutghaende meij, was dat veendel oft bende van Montinbrugis verleijt vande Leertauwersgracht, uut der Hauburch ende eldere, uut de husen vande ghues, ende werden gheleijt al bij melcanderen up de Veemaerct, Steendam, Nieustrate, Hautbriel ende rontom daer ontrent bij den nieuwen casteele, daer zij bij deen den anderen begheerden te zijne, zoo de mare liep. Ende en zouden daer maer een maent ligghen; ende dan, alzoo den beker ommeghaende, al Ghendt duere indifferentelic, zoo wel in de husen vande catolijcque als vande ghues. Ende de stadt hadde ghesproken voor boter, broot, caes, vleesch ende bier, dat men haer, om eenen zekeren pennijnck te burghen, vercoopen zoude in zeker husen. Maer veel lieden, die maer een of twee soldaten en hadden, ghaven hemlieden om niet ofte om alf ghelt den cost, liever dan de moeijte te hebben met haer spijse te coken, hoe wel dat zij bescheermt waren van veel te doen bereeden, om dat haer ghelt zoo dunne was. Maer eenen priester, ghenaemt Erasmus, hebbende met hem wonende eenen ander priester, meester Odaert ghenaemt, wonende up tPas, om dat hij knechten moeste hebben, hadde zijn haut doen draghen up zijn schoon voorcameren, in een nieu huus, dat hij doen maken hadde, ende wilde hemlieden legghen achter in een cleen camerkin, ende leijde wel zijn meijssen beneden in een schoon camere. Waerom die crijschkneckten gram waren; ende spraken melcanderen zeer qualic toe, heetende deen

[p. 235]

dander vijleins ende mesjante¹. Meer ander priesters waren daer ooc qualic in te vreden. Hier in was tvolc ghemoeijt, zegghende: ziet de priesters en willen niewers toe verstaen noch gheen lasten helpen draghen; zij en gheven gheen assijsen, noch tol, noch tienden; maer halen zelve schoon tienden up ander lieden ghoet; en hebben ooc noch wijf noch kinderen te hauwen, ten ware de ghene die concubinen hauwen; dwelc de ghemeenen man al ghenieten moet, ende altijts met assijsen ghequelt zijn; ende moeten vele haer broot zeer zuerlic winnen, ende boven dese nu de crijschknechten in haer huijsen hebben, ende zij moeten haer wel lijden; maer dese zijn de libertheijt ende weelde zoo ghewone, dat zij va een vloo ghequetst zijn, ende van een muesie² moort crijsschen. Dit zeijden vele die de priesters qualic mochten; want die men aet mach lichte mesdoen. Daer waren ooc soldaten, die haer gheen ghelijck en ghaven. Nochtans moet men dat ooc weten, datter priesters waren die haer knechten voor niet den fijnen cost ghaven, al en waren zij haer niet voorder ghehauden te gheven, zoo voorseijt es, lib. 5., cap. 6, dan olije, assijn, keerssen ende haut. Want meester Phelips Dhoijere, canonick van Sente Baefs, wonende an de Pasbrugghe, heeft den veendragher, met zijn ghezelnede ende kinderen, voor niet den cost ghegheven.

Den laetsten maij waren te Ghendt uut ghelaten zes ghevanghenen (die bij den baliu vander Auderburch inbrocht waren, ofte bij zijn dienaers), uut den sGraven Casteele, met simpel interdictie; want men bevant, dat zij lettel mesdaen hadden, om alzoo ghevanghen inghebrocht te zijne;

1 Vilain et méchant.

2 Mug.

[p. 236]

want zij en hadden maer twee of drij reijsen in de veltsermoenen gheweest. Aldus moesten zij haer costen betalen, ende hadden al die schande ende vreese gheleden; daer zij thuus commende, vanden overlast der soldaten niet vrij en zaten. Deze waren van Doorenseele up den driesch, van Wijnckele ende daer ontrent, ende zijn dezelve daer af ghescreven es, lib. 5, cap. 9.