Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. VIII.

Van vijf ghuesche mannen of brekers, die wederomme ghehanghen waren, neffens Ghendt; ende hoe datter tAndtweerpen ooc ghehanghen waren; van zeker ghevanghenen; van ambassaden uut Duijtschlandt; van een roere te Ghendt tusschen die vremde jandaermen ende tvolck vander stadt.

Aldus werden die aerme dwase ghuesen, die wel waenden tgheestelicke tonder te drucken ende een nieu policie up te rechten, zelve tonder ghedaen, eensdeels versleghen, ghevanghen, ghehanghen ende wech gheloopen zijnde. Zoot oock gheschiet es up den xvj^cn van maij. Want doe waren te Ghendt, bij schepenen vander eerlichede van Sente Pieters abdie, ghejusticiert vijf mannen, die zeer riepen

[p. 213]

ende beclaechden haer doot, als oft zijt onschuldich gheweest hadden. Zij werden, tsmorghens ten vier hueren, alle vijve ghevoert up eenen waghene, zonder eenighe broers oft biechtvaders, die zij niet en begheerden, van Sente Quintensbeerch¹ nedere, duer de Ketelpoorte, Veltstrate, Coorenaert, Vischmaerct, Langhemunte, Vrindachmaerct, Cammestrate ende alzoo ommeslaende naer den curten ende langhen Steendam, ende, ontrent een mijle buten der stadt up den wech van Andtweerpen, alle vijve an eenen boom ghehanghen. Alwaer zij melcanderen vermaenden ende troosten metten woorde Godts, ten besten dat zij conden, ghoetwillich met berau van haer zonden te steerven. Dees justicie was aldus zeer vrouch ghedaen, om die onstichtijnghe te mijden, die onder tvolck mocht ghecommen hebben, om haer beclaghens ende roupens wille; ghelijc men experiencie ghenouch ghehadt hadde vande laetste drije, die bij der stadt gherecht waren, hoe zij den hoochbaliu inponeerden ende zeijden: hier ghaetter achter ende voor ons, diet beter verdient hebben dan wijlieden, waer mede zij sommighe dienaers meenden, die zij som bij name noumden. De cause haers steervens was, omdat zij ghebroken hadden in de voornoemde abdije ende eldere, ende ander malefactien ghecommitteert hadden dien aenghaende. Dit vonnesse was bij den hove ghetermineert ende overghezonden de schepenen van Sente Pieters, wel van over zeven maenden tijts te voren, te weten van alf october. Maer mijn heeren schepenen, als wijse, discrete

1 Zoo genoemd naar eene kapel of hermitage gelegen in 't hoogste gedeelte van St-Pieters O.L. Vrouwestraat. Bij die kapel, gesticht volgens Sanderus (Flandria illustr. I, blz. 336) in 1300 door Arnoud van Swijnaerde, hield men de Potjesmarkt.

[p. 214]

mannen, en wilden alsdoe noch gheen executie daer af laten gheschien, mits dat doe den tijt noch zeer troubel stont; ende ooc hopende, met een baermhertich herte beweecht zijnde, dat zij binnen middelen tijde in eenigher mannieren gracie van haren lijve hadden moghen crijghen. Zij hadden noch zulcke advijsen onder haer van andere, die daer noch zaten, eijlacen! ende lettel wisten, wat vonnesse dat over vij maenden tijts over hemlieden ghespronghen was. Dees vijve en waren niet verwesen bij de heeren van Sente Pieters; maer hendelinghe (zoo ghehoort es) ter ghalghen ghevoert ende ghehanghen ende verwurcht zijnde, zoo heeft mense gheketent, omdat zij langhe zouden moghen blijven hanghende, telcx exempele. Hieronder was een fraeij baeskin, int claveren zijns ghelijcke niet. Hij speelde de figuere van Nijcodemus ten Fremenueren; maer niet in ghelijcker vormen ende devocien. Want, daer Nicodemus ons Heere ghebenedijt vanden cruse dede, daer dede hij de figuere van onsen Heere metten cruse gheheel af, tcruse niet latende staen, zoo Nicodemus dede; ende zijn devocie was, dat dese ijmaige ende dierghelijcke een eerghernesse onder tvolck waren. Dit cruse vanden docsael ghedaen hebbende, was in perijckel van doot te vallen; emmer heeft zijns arbeijts loon de doot gheweest. Sommighe hadden int clooster van Sente Pieters voortijts ghewoont, ende hadden in hare examen ghenouch te zegghen vande overdaet, ledicheijt, snootheijt ende abusen, die zij daer ghezien hadden. Waerup die heeren zeijden: men vraecht u daer naer niet; purgiert u zelven; dander zullen haren last draghen. Maer qualic conde mense daeraf ghestillen, zoo beroert waren haer zinnen daermede. Niemant en meende int eerste van hemlien ghestorven te hebben om haer mesgrijpen ofte mesdaet, maer dat al zoetelic afloopen zoude. Maer tes al anders verstaen gheweest, zoot hemlien te waer ghebleken es.

[p. 215]

De roode rocx zijn, eenen grooten hoop, up den zelven dach, naer de justicie uutghereden up den wech van Andtwerpen; waer in sommighe lieden van buten, die ter stede waert quamen met haer ware, qualic te vreden waren, mits dattet vrindach ofte maerctdach was, ende zij doe van huus moesten zijn, als die costelicke ghasten voornoemt uutwaert reden, duchtende dat zij niet veel duechden in haer husen ende hoven, in hare absencie, doen en zouden.

Twee of drije daghen te voren, zoo waren bij der stede van Ghendt noch drij mannen ghevanghen; maer de twee werden ontsleghen als onbeschuldich zijnde van dat men hemlien anteech.

Ende tAndtweerpen, zoo sommighe zegghen, wasser xxj ghevanghen; maer ander die zeijden wel van xxx. Ende den xvj^en in meije quam te Ghendt de tijdijnghe datter tAndtweerpen viij of x mannen ghehanghen waren, niet van tbreken, maer van comocieweghe¹.

Up den xx^en maij, den derden Sinxendach, waren, Sente Pieters ter Petercelie poorte, vanden souvereijn ende baliu van Sente Pieters, Gheeraert Rijm, inneghebrocht, ghevanghen, drij mannen ende een vrauwe, de twee te ghader ghebonden metten handen up den rugghe, de vrauwe hebbende haer een handt ghebonden up haren rugghe. Tvolc, bij presumptien, meenden som datter predicanten in waren, die vergharijnghe van volcke met hare predicatie ghemaect hadden.

Ooc quam de mare te Ghendt, dat tAndtweerpen uut den Duijtschen lande inghecommen waren twee zoo drije ambassaden, wel met lxxx of hondert peerden om te sprekene van paeijs ende accoort, ende oorden te stellen, dat den

1 Uit hoofde van oproer.

[p. 216]

coopman ende de banckiers oft vremde nacien zouden moghen wederomme here ghewonelicke handtieringhe hebben, zoo zij te voren ghedaen hadden; ende vander religie zouden zij ooc tracteren, ten besten dat doenlic ware. Dit was een presumptie ende upghevijnghe onder tvolck, meer dan den rechten gront oft waerheit van dien. Moghelic vande voornoemde zaken en was niet een woort gheroert.

Den xxj^en in maij, zijnde den laetsten Sinxendach, gheschiede te Ghendt een cleen roere, die wel groot zoude gheworden hebben, hadder niet in voorzien gheweest. Want ontrent de vijf uren vanden achter noene, hadden drij of vier Walen, roode rocx, zitten drijncken up den Coorenaert totten lackaeij vanden hoochbaliu; ende, daer uut commende, zijn wederom ingheghaen int Muelekin up den zelven Coorenaert, neffens de vanghenesse, alwaer den weert noch de weerdinne niet thuus en waren. Zij wilden eenen pot biers hebben, ende tmeijskin (vreesende qualic betaelt te zijne) en wilde hemlien niet trecken; zoo dat zij werden hooghelic sprekende ende tmeijskin smijtende, zoo men zecht; anderzegg hen, dat zij eenen pot biers in haer lucht¹ ghoten; ende met desen gheruchte schoten zij up de strate, daer de eerste weerdinne, des lackaeijs wijf voornoemd, jeghen hemlieden sprack, omdat zij ghestilt werden zouden. Tvolc ende de jonghe knechten troppelden² rontomme, om te ziene, wat daer ghaens was, zoot costumelic pleecht te gheschiene, alsser ijewers eenich ghekijf oft questie rijst. Dit namen dees roode rocx qualic, als puersaem ende weeck voor haerlier ghevel zijnde, ende beghonden haer rappieren uut te trecken om naer de inzetenen der stadt te slane, zeer qualic ende mesjantelic sprekende. Dit ziende ende hoorende

1 Lamp.

2 Rotten samen.

[p. 217]

de Vlamijnghen, die daer zaten in de wake up de Olijeslaghers huus, dat zij zulc overlast voor haer ooghen bedreven, zijn een partije uutghecommen, ooc met haer gheweere, ende deen woort bracht dander inne. Zoo dat zij werden vechtende, ende datter eenen Wale een flere in zijn cake creech; ende werden ghejaecht vande soldaten vander stadt ende vande kinderen, die met steenen beghonden te weerpen, tot up de Vischmaerct; alwaer een creemer, wat ghedroncken hebbende, in den wech was, ende wart van dees Walen, die met haer bloote rappieren gheloopen quamen, twee waerf in zijn hooft ghehauwen, zoo dat zij hem ter eerden sloughen, hem ghevende, daer hij ghevallen lach, noch een quetse in den hals, zoo dat hij zeer bebloet was ende bijna doot. Dit ziende tvolck vander stadt, jonck ende audt, hoewel dat zij gheen gheweer en hadden, werden daer in verwaermt ende vergramt; ende sonderlinghe een man, die vander Hoochpoort ten naerghanghe quam, ende zach den cramer zoo onschuldich quetsen ende wonden, zoo dat hij, met sommighe andere, een banck up de Vischmaerct metten voeten ommereet, ende facten daer alzoo die coreelsteenen, ende beghonden die Walen (die haer emmertoes vande benden, die up de Vrindachmaerct ende in de Langhemunte ende elder gheleijt waren, versteerct hadden, tquereel van die roode rocx, als haer confreren zijnde, haerantreckende) te groeten met correelsteenen ende kelsijen oft zulc als zij crijghen conden. Die Walen, ziende dat den camp beghonde te treffen, liepen in die husen in die Langhemunte ende eldere om haer bussen, die ladende scheerp met loode ende beghonden haer spijssen ende hallebaerden ghereet te maken. Ende haer trommel slouch up die Vrindachmaerct alaermme; zoo dat die Walen van alle canten der stadt, daer zij ghefoeriert waren, daerwaert quamen

[p. 218]

gheloopen som ghewapent totten tanden, met spijssen, zweerden en bussen. Van ghelijcken liep tghemeen volck vander stadt van alle canten ooc daerwaert, maer zonder hernasch oft gheweere, de sommighe diens clauwen dat juecten, ende andere die tspel quamen anzien. Den voornoemden man, ghenaemt Jacob Hesseloos, zijnde cnape vande busschieters te Ghent, gheen gheweere hebbende, heeft hem voorzien van eenen taeijen hesschenen stock, ghoet van ghewichte, daer men die watercupen andraecht; ende ghijnck daermede talven der Langhemunte staen, om die Walen te weeren. Hij hilter daer twee in een huus, die om haer busse ende gheweere gheloopen waren, ende slouch den eenen dat hij cramp¹, ende alle Walen, die hem ontrent quamen, moesten anstaen. Hij slouchse metten stock up haer aermen, dat zij haer rappieren up tstrate lieten vallen; ander slouch hij over hals ende hooft ende up haer lendenen, dat zij de eerde zochten. Hij track de sommighe (als gheheel daer in verwaermt zijnde ende zouckende ijemant te hebben, die hem den tant bieden zoude) de ghehackelde benden vande caussen, ende vraechde, of zij zoo clouck waren, dat zij haer jeghen hem weeren wilden; ende maectese als lammerren verblauwt ende versaecht; sprack ooc, dat ijemant een bende an sijn causen roeren zoude, of hij zoo clouck ware. Hij bedreef veel stauticheijt ende vromicheijt, niet anziende jeghen wie dat hij zoude moeten slaen, zoo langhe tot datter een hoopman of capiteijn vande Walsche knechten quam, die hem ansprack, dat hij zoude vrede hauden ende cesseren van zijn rudesse. Waer up hij andtwoorde: lieve capiteijn, ic en can tonghelijck niet zien,

1 Ineenkromp.

[p. 219]

dat men ons volck doet; zent vrij vijf of zesse van u cloucste ruters jeghen mij, ic zalse alleene met desen stock becampen. De onderbaliu van Ghendt quammer ooc, ende den hoop wart ghescheeden, ende hij was thuuswaert heeten ghaen. Daer hadde noch eenen clouckaert van Ghendt gheweest, die hem alleene stelde met eenen rapier wel jeghen viij Walen, ende ghafze weercx ghenouch. Maer daer quam van achtere, van zijn eijghen volck daer hij voren scheermde, eenen steen an zijn hooft ghevloghen, onbewist, zoo dat hij vander weere afliet, ende die Walen, wel ghestoffeert zijnde van wapenen, braken duere ende quamen up de Vischmaerct ende tvolc maecte plaetse ende stoef an deen zijde.

Maer de zake ende beroerte ghescheeden zijnde, zoo werden sommighe jonghers vander stadt, die met steenen gheworpen hadden, ghevanghen. Die Vrindachmaerct hadden die Walen al bezet ende die monden vande straten bewaert, up aventuere of mense daer hadde willen overvallen, daer gheen ghepeinse af en was. Ende eenen hauden man, met witten hare, vander stadt, daer wanende passeren, wart gheraect met eenen steen dat hem zijn ooghe uut gheworpen was. Aldus dede, in twee instancien, de onschuldihe den coopman ghoet als den voornoemden creemere ende desen auden vader.

Tsavonts, ontrent den vij hueren, was achter mijn huus weder een questie. Want eenen quijdam sprack: hij hadde ghehoort dat men in diveersche steden die gharnisoenen doot smijten zoude; dus moeste tgharnisoen van Ghendt ooc ghecuuscht werden. Dit hoorende een Wale, die vlaemsch verstont, wilde den anderen metten messe toe. Hier af nam tgarrant anne Hans Kijvije, die mijn cnape gheweest hadde, ende greep den Wale an zijn aermen, dat hij zijn

[p. 220]

gheweere niet ghebruucken en mochte; stont daer naer van hem, ende track ooc zijn zweert uut, zegghende: lust u ijet, slaet jeghen mij. Aldus ghijnck veel dijncx zonder reden ende bescheet, ende quam uut eenen nijt oft afdraghentheijt ende hooveerdije, die zij tot melcanderen droughen; ghelijck vremde nacien in crijschhandelijnghen lichte up melcanderen verhit werden; want elc wilt de beste ende vroomste zijn; ende en connen dicwils melcanderen niet verstaen, ende loopen overhoop, zonder hooft of steert. Ooc es de joncheijt een groote meestersse hier af, die dicwils doet, dat zij, audt zijnde ende rijper van verstande, niet gheerne doen en zoude; want daer zijnder sommighe zoo groene ende wulpsch van zinne, eijst dat zij niemant en mesdoen, zij en connen niet gheslapen; ghelijck die poëte Juvinalis wel zecht in zijn derde satijre. Die ghezellen van Ghendt dochten: die Walen behoorden eerlic te leven; zij deden de lieden, buten ende binnen, onghelijcx ghenouch, ende raepten up vele inzetenen den cost, zonder betalen; laghen daer thuus als heeren, ten laste vanden huusman, daer zij in haer landt vele maer aerm ghezellen en waren; waren hier ooc gheleijt om vrede te onderhauden ende gheen roere te stichten, zoo zij hier ghedaen hadden. Dander dochten: die Vlamijnghen moesten haer bughen ende te wille zijn, mits dat zij daer vander overheijt beschict waren; ende dat die andere tspreken ende tdoen verbuert hadden met de onghehoorsaemheijt, die zij der hoverheijt bewesen hadden, int ghaen ter veltpredicatie ende dierghelijcke. Maer in alle dijnghen ende over beede zijden diende reghel ende mate ghehauden.