Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 206]

Cap. VII.

Hoe Vijanen overghegheven wart, ende den grave van Meghen binnen Amstelredamme ghecommen es; hoe datter drij brekers te Ghendt ghebannen waren; hoe eerlic den grave van Egmont te Ghendt inghehaelt was, die quam om de Wet te vermaken; hoe den Prelaet van Sente Pieters naer tSaffelare vertrocken es; hoe die nobilisten der ghuesen ghevanghen zijn; van vremde maren ende ander dijnck.

Up den ix^en in maij quam de tijdijnghe te Ghendt, dat Vijanen overghegheven was in de handen van hertooch Herick Van Brunswijck, die hem in Hollandt hilt, hebbende daer ghecocht veel gronts van eerven ende eerlicheden; want hier uut zijn ghevlucht eenen grooten deel edelmannen ende zijn tschepe gheghaen, maer betraept ende ghevanghen vanden grave van Herenbeerghe. En den grave van Meghen was ghecommen binnen Amstelredamme, ende daer zijn veel machtighe cooplieden uut der stadt ghevlucht, meest uut de Waermoesstrate, die de principale strate van Amstelredamme es; ende zijn ghetrocken up Embden, Bremen, Lubeeck ende eldere, oostwaert up. Ende xiiij vendelen crijschknechten, of daer ontrent, ghuesghezinde, zijnde in Waterlandt ende daer gherooft ende ghebrant hebbende up de cloosters, zijn beleijt dat zij niet uut en mochten, zoo men zeijde.

Up den voornoemden dach werden te Ghendt drije vande ghevanghen brekers uutgheleet naer tSchepenhuus, ontrent den xii hueren, die zeer blijde waren als zij verstonden, dat zij niet steerven en zouden om dese mesdaet. Daer commende, wart den eenen, wesende een Hollander, den cnape vanden scrijn weercker, bij Sente Michielsbrugghe, ghebannen l jaren uut den lande ende graefschap van Vlaenderen; ende de ander twee, den eenen wesende den bode van Doornicke,

[p. 207]

wonende te Ghendt, ende den anderen den zone van Jacob De Pruet, smet, wonende in de Donderstrate, neffens Joos Vander Saffelt, werden ghebannen in de stede elc vi jaren. Desen smets zone sprack: hij en hadde maer de de coorde helpen hauwen als zijn vader tcruseficx afdede vanden docsael in Sente Jacobs keercke; maer den vader voornoemt was ghevlucht; want de mare liep achter hem dat hij zeer veel weercx ghedaen hadde int breken, want twas een vroom steerck man ende schamel ghezelle. Ziet van hem voren lib. 2 cap. 2. Den bode van Doornicke wart boven dien ghewesen een beelde te doen maken, tzijnen coste, dat hij ghebrocken hadde; ende moesten beede haer steencosten¹ betalen.

Up den zelven dach van tsachternoens, maecte men te Ghendt groote ghereeschepe om den grave van Egmont in te halen, die van Andtweerpen quam, daer mijvrauwe de Gouvernante was, zoo ghehoort es, om te Ghendt tsanderdaechs, den x^en van maij, de wetten te vermaken ofte vernieuwen. Hem waren jeghen ghereden, uut den nieuwen casteele, een ghoede streke buten der stadt, alle de roode rocx met haer roode vaenkins up haer helmetten ende met haer busgheschut ende wapenen toeghereect, eenen grooten hoop, ende ooc mede de regimenten van Ghendt al fraeij ghewapent, met haer trommelen, veendelen ende gheweere, zonder tregiment datter waken moeste, ooc den souvereijn Mosscheron, mons^r De Montinbrugis met zijn edelmannen, met ij capiteijnen van Ghendt, als Wijchuse ende Boessins (welcken Boessins een schoon ghauden keten hadde onder zijn ocsel ende over zijn schaudere, over eenen groenen rutersculder), ende een deel edelmannen vander stadt. Ooc was deen bende Walen oft Artoijsienen al int hernasch, met

1 Gevangeniskosten.

[p. 208]

trommel, veendel, spijssen ende bussen; ende schoten af een ordunen¹ fighuere, up den Steendam, van thuus van Jan De Grave, hudevettere, ende eenen ordunen ruters-man, daer een ruters-vraukin neffens stont van Gillis Danins huus up de Veemaerct, welcx groote sticken, die van boven neder vielen, hadden ijemant moghen doot vallen duer hare aelwaericheijt². Dwelc die lieden verdroughen om beters wille; ende die Walen loughen daer omme; daer ghijnct haer uute. Tsavonts, ontrent den vii hueren, quam den Grave inneghereden; ende die van den nieuwen casteele, staende wit ghewapent als hijnghelen, met een vlieghende veendel, als hij daer voorbij passeerde, lieten haer gheschut afghaen dat daer up de mueren lach, te weten motalen sticken; maer den Grave en wilde niet, dat men in de stadt ijet schieten zoude. Aldus martchierde hij, verzelschapt met veel nobilisten, voren, achter ende an beede de zijden, over de Veemaerct, daer hem die Walsche bende liet passeren tusschen haer oordinancie, ende roerden haer trommelen ende feijfelen, zonder schieten; ende de roode rocx, in een groote langhe rede voren commende, trompten met trompetten ende claroenen zeer triumphant.

Tsanderdaechs, ontrent den x hueren, eer men de nieu schepenen uutlas, zoo werden liber ende vrij ontsleghen vi mannen, die ghevanghen waren met den anderen brekers, alleenlic voor haer amende latende de paciencie, die zij zoo langhen tijt in de vanghenesse, in grooter aermoeden ende miserien, vreese ende gruwel vanden lijve, ghehadt hadden. Twaren schamel ghezellen, ende haer huijsvrauwen hadden haer den cost ghebrocht, zulcx als haer aermoede vermochte

1 Arduinen.

2 Buitensporigheid.

[p. 209]

ende crijghen conde. Dus en werden zij voorts maer ghecondempneert in de steencosten, dwelc haer zwaer ghenouch viel om betalen. Mijn heeren schepenen van Ghendt werden uutghelesen, ontrent der noene, ende joncheer Jan Damman, heere van Hoombeerghe, wart nu, voor zijn derde reijse achtereen, ghecontinueert voorschepen vander Kuere.

Ende den prelaet van Sente Pieters¹ hilt hem tSaffelare. Men zeijde hier te voren, dat hij hem daer doen bedelven hadde, ende voor velt gheschut zeker groote sticken wijns daer doen zijn; ende, ontrent dees tijt, hadde hij naer tSaffelare ghezonden lxxij mudden rogs. Men zeijde, dat hij hem daer wilde ghaen hauwen ende vertijen zijn abdije, mits behaudende een schoon pencioen; ende dat den abt van Gheerdtsbeerghe zijn plaetse zoude commen bezitten; want die manniere van doene, ende bijsonder de traveille² van drijncken ende brasserie³ en stont hen niet meer anne, wel ende redelic voor hem nemende tghene voorscreven.

Die edelmannen, die ghevlucht waren uut dat stedekin Vijanen, toebehoorende den heere van Bredenrode, zijn betraept gheworden vanden grave van Herenbeerghe, wel tot ontrent lxx nobilisten. Zij, met haren crijschvolcke, waren in vijf schepen. Ende, alzoot dalmachtighe Heere disponeerde ende ghelucte, zoo wart jueste ghevanghen tschip, daer alle dees nobilisten in waren, ende dander viere, metten crijschvolcke ende met wapenen ghevult, zijn onschappeert. Men

1 Franciscus Helfaut.

2 Arbeid.

3 Van de XV^de tot de XVII^de eeuw sleten de prelaten van S^t-Pieters wijn in de heerlijkheid van S^t-Pieters. Daar zij vrijheid van rechten genoten, konden zij den wijn goedkooper dan de Gentsche kooplieden leveren. Ook hield de gemeenschap sterk aan de voorrechten van den vrijen kelder en aan de opbrengsten, die zij er uit trok. (Annales de la Société des beaux-Arts de Gand, XI, blz 378, art. van den heer Edm. De Busscher.)

[p. 210]

zecht, dat zij een tonne ghelts bij haer hadden, om daer mede noch crijschknechten up te nemen. Onder dese nobilisten waren twee ghebroeders, de zonen vanden overleden grave van Batenburch, welcx moedere degraefnedinne noch in leven was. Ooc wasser vonden mons^r Dangelot ende mons^r Vander Aa. Mijn heere van Bredenrode es ghevloden; ende men weet niet waer hij bevaren es. Ende dander heretijcquen oft ghuesen, daer verghaert zijnde, werden beleijt van onsen volcke. Zulcx hadde overghescreven den choor-deken van Onser Vrauwen keercke tAndtweerpen an den deken vanden christenen te Ghendt.

Den xj^en in maij, tsavonts metter nacht, zijn die roode rocx uut den nieuwen casteele te Ghendt ghetrocken, ende om dat zij eenen verdecten waghen of twee met haer voerden, zoo zeijden de ghues, dat zij daer up voerden bedectelic de fiertels, die van fijnen ghaude waren, van Sente Lievin ende Sente Bavo, die grave van Haspgauwe was, om daer af tAndtweerpen ghelt te doen slane, om die knechten te betalen, mits dat zij den Andtweerpschen wech uut trocken. Deze fiertels waren int casteel ghebrocht, om daer bewaert te werden, eer die foele gheschiede. Maer zulcke upghevijnghen van die wech te voeren ende ghelt daer af te smeden, werden naermaels metter waerheijt beschaemt ghemaect, als men die openbaerlic wederomme zach staen in Sente Jans keercke, nu Sente Baefs gheïntituleert.

Den xij^en in meij, up eenen maendach snoenens, heeft haer zelven an een cleen coordekin verhanghen Bette Steels, die woonde beneden die Bomeloose Mande¹, was, an die Schelde,

1 Een huis geheeten de Boomlooze Mande stond op den Nederpolder. Het behoorde de nering van de wollescheerders toe. Door verordening van 14 december 1541, werd het aangeslagen en aan het kapittel van St. Baafs door keizer Karel gegeven.

[p. 211]

int huus van wijlen Hughes De Weers, dwelc men hiet tspoorters bordeel. Zij was zoo schoon een doode, dat een wonder was; ende men zach gheen lijcteeken vander nepe van tverhanghen; want tcoordekin en was gheen strop, maer rontom haren hals ghewonden. Maer men bevant twee beenen in haren necke uutsteken, als oft haer den hals hadde ghebroken gheweest. Dit quam haer over, zecht men, om dat zij groote onghenouchte maecte in een knechtkin, dat zij an haren ij^en man behuut hadde; zoo dat zij daeromme dicwils ghijnck al fantazerende, ende zulc een beclaghelic hende nam dees te drouve fantazie.

Den xiij^en meij, den Grave voornoemd, wesende ghelogiert in zijn hof an de Coorenleije, meende naer tSjas te reijsen, welcke Ghendtsche avene nu al verre vulmaect was. Maer hij wart aestelic tot Bruesel ontboden, daer Duijtsche heeren overcommen waren, die hem begheerden te spreken. Aldus es hij daerwaert ghereijst op den voornoemden dach, smorghens vrouch, ende es gheconvoijiert gheweest vande roode rocx.

Deze roode rocx waren qualic betaelt, ende deden de lieden groote schade, zoo voorseijt es. Michiel Brakelman hadde, an de Reke, eenen meersch in hueren jeghen Viglius, den upperpresident vanden Hove ende proost van Sente Baefs; waertoe zij vande lieden ghewesen waren, om dat zij ander lieden te min schade doen zouden, ende mits dat den voornoemden proost rijcke ghenouch was. Dus deden zij in desen meersch wel schade, zoo den voorseijden Michiel zeijde om xij ponden grooten; want zij hadden tghers afgheschoren tot an dheerde toe. Hier af zoude hij instant begheeren.

Dese roode rocx ghaven somtijts uute, dat men ijewers te lande waert zoude preken, ende namen alzoo een oorzake

[p. 212]

om uut te reijsen. Ende dan quamen zij gheladen thuus met hespen, kiekenen, wursten, baecvleesch, boter, eijeren, ende alle ander hetelicke ware, die zij vanden landtman ghecrijghen conden. Nochtans beclaechden haer een poose die landtlieden noch meer van die voetknechten vande ij regimenten, die te Ghendt laghen. Dees voetknechten waren dezelve, die voor Andtweerpen den slach sloughen jeghen die ghuesghezinde ende creghen de victorie, triumpherende noch som met den roof van hare versleghen vijanden, die tzelve som ooc gherooft hadden, als sommighe witte casacken, die zij ghemaect hadden vande abijten van eenighe monicken, die zij afgheloopen ende verdreven hadden, waer inne men noch die schueten vande clooten ende steken vande spijsen ende zweerden, daermede dees crijschknechten ter doot ghebracht waren, zach.