Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 190]

Cap. V.

Hoe mij vrauwe de Gouvernante in Andtweerpen met peerderuters ende voetknechten ghereden es; van een justicie aldaer; van een colacie te Ghendt, nopende tproffijt vande assijsen; van sommighe ghenouchten te Ghendt; hoe Amstelredamme in perijckel was; van xxvi mannen, die te Ghendt inghedaecht waren, ende wie zij waren.

Up den xxvi^en in april, zaterdach wesende, smorghens ten inbijte, zijn de voornoemde knechten, die uut Ghendt ghetrocken waren ende daer gheleghen hadden, met ander knechten, die daertoe verghaerden tot xvj veendelen, binnen Andtweerpen ghetrocken. Ende tmaendaechs, den xxviij^en in april, quam mij vrauwe de Gouvernante daer inne, men zecht met xiiij^c ruters te peerde; ende ghijnck terstont in Onser Liever Vrauwenkeercke, dhooftkeercke vander stadt, den goddelicken dienst hooren. Daer was te kennen ghegheven, dat dinzetenen vander stadt den crijschknechten niet en waren ghehauden te verleenen dan haut, licht ende bedden, om haer bezighen.

Daer rees questie tusschen eenen Andtweerpiaen ende eenen crijschknecht, die hem onghelijck dede; ende een trompetter, ghecommen zijnde uut Spaengien, stack zijn trompet, omdat men den inboorlijnck ter hulpe commen zoude. Waeromme hij ende den soldaet ende noch twee soldaten, die elder overlast ghedaen hadden, ghevanghen werden; ende de twee eerste werden terstont ghehanghen; ende dander ij zou men ooc ghehanghen hebben, ten hadde ghedaen de incomste vande Gouvernante.

Up den zelven dach wast wederom colacie te Ghendt,

[p. 191]

ende daer wart upghedaen ende te kennen ghegheven, hoe dat de pachten der stede, metter eerster keersse, zeer neder inghestelt waren; dwelc van sommighe al bij deen heelft looch. Ende daerup was ghesloten, dat men een zeker somme condigne¹ zoude noteren, ende, quamen zij zoo hooghe niet, zoo zoutse die stadt inne hauden, te weten die groote pachten van wijn ende bier, ende doense liever collecteren ter stede avontuere; ende de keijte zoude men laten in de stadt commen, mits ghevende neghen stuvers van assijsen van elcke tonne, drij stuvers min dan den crabbeleere van assijsen gheeft; ende wilde den Ghauweneere² alzoo zijn keijte niet brijnghen, dat hij met zijn keijte thuus blijven zoude. Om hier af verstant te hebben, zoo en plach de keijte niet meer dan eenen dobbelen stuver van assijse te gheven, ende twas bevonden, datter jaerlicx over de xiiij duijsent tonnen keijten in de stadt van Ghendt ghedroncken oft ghesleten worden. Dese xiiij^m tonnen keijten, die maecten datter xiiij^m tonnen crabbeleers te min ghedronken werden; want hadde men de keijte niet ghehadt men zoude den crabbeleere ghedroncken hebben, die xij stuvers vander tonne ghaf; ende de keijte maer twee, zoo ghezeijt es. Zoo schaeddet der stede dan xiiij duijsent alve ghuldenen, maect zeven duijsent ghuldenen: dats duijsent lxvi ponden, xiij schellijnghen, iiij deniers grooten. Ende nu, mits dat mense maer en liet ix stuvers gheven vander tonne, zoo zoudet altijts vij stuvers up elcke tonne keijten baten; ende zij en zou daeromme niet achter blijven. Dus zoude de stede daer an proffiteren, boven den ghewonelicken dobbelen stuver,

1 Evenredig met de vermoedelijke opbrengst.

2 De brouwers van Gouda.

[p. 192]

die de keijte vander tonne plach te gheven, xiij duijsent waerf zeven stuvers; dat bedrouch in ponden, schellijnghen ende pennijnghen: vij^c lxxiiij ponden, xiij schellijnghen, iiij deniers grooten. Dit hadden de pachters vande bieren dicwils schepenen upghegheven; maer ten wart niet ghefact oft anghenomen, om dat sommighe schepenen vermoedden, dat de brauwers van Ghendt daer dhandt an hilden, om bedectelic duer dien middele de keijte uut der stadt te weeren ende dat den Ghauweneere om der assijse wille, niet meer zijn bier up Ghendt en zoude willen brijnghen, ofte dat niet ghedroncken en zoude werden, mits dat ment doe xxj mijten den pot moeste coopen, daer ment hadde ghedroncken om xviij mijten. Want veel poorters ende poortessen van Ghendt waren zeer up keijte vervleten¹ ende hildense, in den somertijt, voor eenen ghezonden, delicaten dranck, zoo zij ooc es vercoelende ende laxerende; waeromme dat mense, die heete ziecten hebben, pleecht an te prijsen. Maer die crabbeleerbrauwers ende andere zeijden, dat haer bier al veel beter ghegraent ende ghevoet was; ende, blamerende de keijte, zeijden datse ter Ghauwe van vuul water ghebrauwen was, daer veel aeijsementen² up stonden, ende dat zij haer duecht up de zee behaelde; ende bleeck wel dat zij qualic ghegraent was, anghezien dat zij zoo aest zuerde ende bedarf. Dit zeijden zij al om haer proffijts wille; maer emmer twart ghezeijt vande pachters vande bieren voornoemd dat mijne heeren schepenen eens zoo vele zouden willen doen, dat zij de keijte zoude laten commen up de assijse van ix stuvers de tonne, ende bezien of zij achter blijven

1 Verlekkerd.

2 Gemakken.

[p. 193]

zoude, ende dan daer, naer raet; zij hoopten welneen. Schepenen hadden an hemlien begheert, wisten zij eenighe middelen te vinden, die de stede proffijteren mochte, die in zware lasten stack, dat zij die zouden willen avijseren ende te kennen gheven, men zouder upletten, ende zij hadden ditte, onder andere, voor eenen bequamen middel ghevonden; waeromme zij van schepenen weghe bedanct werden.

Up den xxix^en april, wesende disendach ende den feestdach van Sente Katherine vander Seyne¹, smorghens tusschen acht ende ix hueren, quamen inne te Ghendt, ter Bruchscher poorte, naer tnieu casteel alwaer zij introcken, die crijschknechten, die men heet de roode rocx, al busgheschut, drij dicke, al wel ghemonteert te peerde. Zij hadden alle roode vaenkins up haer ghecamde helmetten, uutghenomen zeer lettele. De heeren van Ghendt hadden daeromme int nieu casteel doen zijn een groot ghedeel bedden, ende tot elck iiij slapelakenen, om dees knechten snachts up te rusten. Zij hadden eenen dach of twee te Roijghem gheleghen, ende daer te voren tot Mariakeercke; want zij deden curte dachvaerden, dwelc dlandtvolck niet wel en ghenouchde.

Uutghaende april, queelde men onder dume, als datter weder volck, ghuesghezinde verghaderde in Hollandt of daer ontrent, in grooter macht, maer men bevant, dat al gheloghen was.

Up den voornoemden xxix^en april, speelde, tsavonts, den generael capiteijn vande knechten te Ghendt, vande voetknechten ende peerderuters ende ooc over den capiteijn De Lijcques met zijn edelmannen, mijn heere Montembrugis, met den grooten bal, die de Spaengiaerts ende Italianen huseren;

1 H. Catharina van Senen.

[p. 194]

ende hadde zijn partuere¹ up de Veemaerct ghemaect, zoo hij noch tot meer stonden daer naer dede, altijts ontrent den avonde, ende ooc up de Vrindachmaerct. Maer niemant en was zijns ghelijcke van desen bal (die groot was meerder dan een hooft) zoo hooghe, verre ende steerck uut te slane. Men zecht, dat hij ooc een meester was om metter lanche te spelen te peerde, uutnemende. Hij was een frisch man, audt ontrent xxxvj jaren.

Den xxx^en in april, meij avont wesende, hadden de vremde gharnisoenen van Ghendt den meij ghehaelt; ende maecten een zeer triumphante slecke up de Vrindachmaerct, ende waren chierlic ghewapent, vele met vergulden helmetten ende zeer blijnckende hernasschen. Men schootter zeer vervaerlic; ende, daer naer, ontdraeijden zij haer ende leedden haer capiteijnen ende edelmannen thuus, in de Cammestrate, tot der weduwe van joncheer Gheeraert Triest; ende plantten daer eenen boom, int midden vander strate; want zij brochten ooc twee waghenen, daer meijen up stonden. Elcken crijschknecht drouch ooc eenen groenen tack, alzoo wel die de bussen als die de spijssen voerden.

Up Sente Phelips ende Jacobsdach, wesende den eersten dach van meije, overleet in Hispanien de marcquis de Beerghen², die met de heere van Montingij bij den coninc ghezonden was int beghinsel van deser beroerte. Montingij es den broeder gheweest vanden grave van Hoorne; die men heet ghuesghezint zijnde ofte emmer niet paeps, te weten Hoorne.

1 Partij.

2 Jan van Glymes, markgraaf van Berghen, met eene zending van wege Margaretha van Parma bij Filips II gelast, stierf in Spanje den 21 mei 1567. Floris van Montmorency, te Simancas in de gevangenis geworpen, werd er den 16 october 1570, op bevel van Filips II, in 't geheim verworgd.

[p. 195]

Up desen zelven dach, capiteijn Boessins, een vande vier capiteijnen van Ghendt, quam met zijn regiment, up crijchsghebruuck toeghereect, met ij trommels ende een feijfel, ende een veendel ende een weijfelmesdragher, ende voorts zulcx alsser meer toe dient, ende hij zittende int groene ghecleet te peerde, van over de Nieubrugghe. Ende alle de crijschknechten hadden elc een meijkin in dhandt; brochten ooc eenen waghen met meijen, ende planteden voor des voorschepens duere, joncheere Jan Damman, heere van Oombeerghe (wonende tenden der Cammestrate, zijn huus commende an de Veemaerct), den meij. Hadden ooc eenen gheplant voor tshoochbalius, te Poele, ende hadden daer de knechten voor eenen schijnck eene tonne clauwaerts¹. Ende plantten noch eenen daer den souvereijn Mosscheroen ghelogiert was. Maer wat elc vande andere twee heeren de knechten schoncken, dats mij onbekent. Zij hadden zeer gheschoten voor des souvereijns huus, ende up de plaetse vanden huse met jonghe meijsens rustich ghedanst. Aldus wart alencxkins den beroerlicken tijt verandert in een manniere van een cleen vruecht; want de heere van Montinbrugis, die capiteijn van zes veendelen knechten es, caetsten wederom, up den zelven dach, met den spaenschen bal, bijcans ij hoofden groot wesende.

Den v^en in maij was de tijdijnghe te Ghendt ghecommen hoe dat, van tsHoofsweghe, die van Valenchiene ghelast was (verstaet de beschuldighe) al haer uutschulden over te brijnghene. Ander zeijden hier uut, dat alle haer ghoeden gheconfisquiert waren. Daer wart ooc ghezeijt, datter zeker

1 Soort van bier.

[p. 196]

crijschvolck, ontrent vj duust, gheleghen hadden te Vijanen in Hollandt, ontrent Utrecht, ende dat zij, over ontrent viij daghen tijts te voren, meenden die treffelicke coopstadt Amstelredamme ghesaccagiert te hebbene. Ende thadde gheschiet, hadden die knechten vander ander zijde der stadt een huere eer anghecommen. Want zij hadden gheschict van twee zijden die stadt tsamen ende up een huere te besprijnghene, daer zij crancxt ende minst bewaert scheen; omdat die burghers oft tgharnisoen, ter weere loopende up deen zijde, terwijlen van dander zijde dees uproerders, bedect ligghende, de stadt zouden anghevallen hebben. Maer tslouch faute; waeromme zij met haer schepen terugghe ghevaren zijn ende nederghesleghen in Waterlandt, daer zij gherooft ende ghebrant hebben. Maer men zeijde, datter capiteijnen met volcke jeghen ghetrocken ende in de weere zijn.

Up den zelven dach waren, van schepenen vander Kuere weghe te Ghendt, inne ghedacht oft gheroupen xx gheghoedde deghelicke mannen, die haer met de nieu religie breet ghemoeijt hadden, van viij daghen tacht daghen, tot drij reijsen. De vrienden van hemlien haddent gheerne te xiiij daghen ghehadt; maer ten mocht niet ghebueren. Ende daer te voren warender inne ghedaecht, bij mijn heeren vanden Rade, zesse, van ghelijcken fijne mannen, van hare supposten wesende. Die bij den Raet inne ghedacht waren, die waren aldus ghenaemt: eerst, meester Pieter De Rijcke, een poorter vander stadt, rijcke van ghoede, een practisien wel ghelittereert¹, hebbende ooc ghoede officien ende staten, allesins een gheheel weeldich ende eerlic man; daer naer meester Cornelis Theijmont, meester Christoffels

1 Geleerd.

[p. 197]

Delabeque¹, welcx vader ende moeder Walsche waren, ende waren te Ghendt commen wonen, zeer rijcke lieden ende huweden haer kinderen an herde fijne mannen vander stadt als an Lievin Van Huerne, ontfanghere duer de Turrepoorte, ende an meester Franchoijs Vanderhaghen, crimineel secretarius bij schepenen vander Kuere; de vierde was meester Jacob Theijaert², de vijfste Jan De Coninc; de zeste Jan Ruijtijnck. Ende die bij der stede inghedaeght waren, waren dese naervolghende: eerst Jaques Vanderhaghen, heere Van Gotthem, een curt ghezellekin, maer zeer courtoijs, gheleert ende wel sprekende als den voornoemden meester Pieter De Rijcke, een poorter vander stadt, ende edelman; den anderen was ghenaemt Jan Vander Luere, een vet man, die gheenen ghoeden name en hadde om de groote winnijnghe, die hij dede an tcooren ende an den wijn, ende was een zeer machtich coopman; den derden was Lievin Henricx³, een treffelick rijcke zijdelaken vercoopere, teer ende cleene van persoone, maer godtsvruchtich ende ghestichtich levende; den vierden was Marcus De Mil, een groot vet man, rijcke ende weeldich, die veel ghelts hadde ende coopmanschap int lijnwaet dede; Jan De Vos, in de Hauburch, mach den vijfsten ghestelt zijn, een groot vroom man, levende up zijn renten ende somtijts coopmanschap doende; den zesten, Martin Volckaert, vierschoot⁴ van persoone ende rijcke coopman van coorne; den zevensten, Pieter Van Hoorebeque, die ooc ghoede coopmanschap int

1 De la Becque, advocaat in den Raad van Vlaanderen, geboortig van Douai

2 Jac. Teyaert of Tayaert, ook advocaat in den Raad van Vlaanderen, geboortig van Axel.

3 Elders Heyndricx.

4 Welgebouwd.

[p. 198]

cooren dede; Jaques Lobberjoos¹, een welghestelt man, wesende den eenen cleercq of weert te Ghendt vande vremde Walsche cooplieden vanden coorne, tellen wij den viij^sten; den neghensten es Reijnier De Pestere, zone van meester Marten De Pestere², welcken meester Marten, secretarius, bij schepenen vander Kuere, vanden requesten ende andersins, tot zijnder doot, gheweest hadde; ende hij meester Reijnier voornoemd hadde secretaris gheweest bij schepenen van Ghedeele, maer hij wart verlaten om dat hij de nieu predicatie ende de ghuesen anhijnck ende favoriseerde; den tiensten was Abraham Dossaert³, een audt man; den xi^en, Martin Dierkins, eens priesters zone ende levende up zijn renten; den xij^en was meester Jan Pijls oft Piels⁴. Dese alle waren redelic van persoone ende wel ghestelde mannen, die herde wel ghedoen mochten; zoo ooc dese naervolghende hier naer, als: ten xiij^en, Carele Oegheert⁵; ten xiiij^en, Willem De Coninck; ten xv^en, meester Cornelis Rediable⁶; ten xvj^en, meester Christiaen De Rijcke; ten xvij^en, Nicasius Van der Schuere, die eene vande predicanten der ghuesen ghaen worden was, een cleen teer persoonkin, zoo voorscreven es, lib. 1. cap. 2, ende lib. 4. cap. 22. Dese ende den laetsten, die wij noumen zullen, en kende ic anders niet dan hare namen: Ghooris Van den Boomghaerde, filius Bauwins, die wijlen voor de schepenen staut ghesproken hadde, zoo ghij vint, lib. 1. cap. 9; dese wert hier de

1 Elders Laubejois.

2 Item meester Martin De Pestere, secretaris bij mijn heeren scepenen vander Keure, aldaer hij dien dienst wel xxx jaeren ofte bedt bedient heeft, es in tuutgaen vande maendt februario binnen den Scepenhuuse vander Keure vander popelicie ghesleghen, ende vandaer es hij gheleedt ofte ghedreghen bij den castelein vander Keure, aldaer hij voetstaens starf. 27 febr. 1567. (Van Campene, Dagboek, uitg. door Fr. De Potter, bl. 52).

3 Abr. Rossaert, J. Priels, K. Ootgheer en C. Van Reiable, in het Memorieboek van Ghent.

4 Abr. Rossaert, J. Priels, K. Ootgheer en C. Van Reiable, in het Memorieboek van Ghent.

5 Abr. Rossaert, J. Priels, K. Ootgheer en C. Van Reiable, in het Memorieboek van Ghent.

6 Abr. Rossaert, J. Priels, K. Ootgheer en C. Van Reiable, in het Memorieboek van Ghent.

[p. 199]

xviii^e ghetelt; een joncman, wesende Lievin De Smet, wel in de lx jaren audt, een rijcke man, wullen laken vercoopere in den Sampson up dHoochpoort, es hier de xix^e ghestelt; ende de xx^e was ghenaemt Jan Coucke, den welcken ic niet en kende, zoo voorseijt es. Dese xxvj hebben (och lacen!) alle moeten ghaen dolen, eert haer wel luste, zoo ghehoort es lib. vijfve, cap. 1; ende werden nu boven desen scheerpelic inne ghedaecht, zoo dat zij deen wonde up dander hadden, verwachtende noch een meerdere ende veel zwaerdere. Meerct hier, och alle jonghers, hoe perijculues dattet es hem steken jeghen de maigistraet, ofte die niet gheoorsaem zijn, ofte hem met nieuwicheden te willen onderwinden; dwelck al ghemeenlic qualic afloopt ende ghenomen wert. Want heeren zullen ende moeten heeren zijn, als bouven bouven zijn. Die een ghemeente dient en dientniemant. In de weerelt moet een oorden ende beschick zijn. Daerom zecht wel Paulus: die de hoverheijt wederstaet, die wederstaet die ordinancie Godts. Hoe qualic dat haer ooc becommen es, die in de tempelen Godts ende ander ghehelichde plaetsen die beelden ende chieraigen afgheworpen hebben, dat heeft men hier voren wel ghehoort; ende men zalt noch hooren ende ooc in dit naervolghende capittel. Want al waert al schoone quaet, dat men beelden der helighen huseert (dwelc niet en es, maer zeer ghoet, als zij wel ghebruuct werden), zoo en waren zulcke leeke slechte meinschen zulcke dijnghen niet toeghelaten, noch gheoorlooft zoo rudelic ende mesjantelic te anthieren die figueren des ghecruusten Godts, Maria zijnder liever moedere ende der liever helighen. Wantmen zoude recht ende justicie doen over ijemant, die in eens anders huus quame foortselic ende bij ghewelde, ende sloucht daer al in sticken zoo hem luste ende gheliefde, hoe veel te meer dan over hemlien, die in thuus Godts

[p. 200]

alzulcken onverdraghelicken overlast bedrijven ofte bedreven hebben; waer af in ons 2^e bouc, in 16 capittelen, ghenouch bescreven es!