Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 177]

Cap. III.

Hoe die lieden van Ghendt gheintimeert waren voor de laetste reijse haren eedt te doene; hoe tAndtweerpen die Calvinische predicanten ende andere uutghebannen waren; hoe die soldaten van Ghendt ende die Walsche soldaten ten diveersche stonden jeghen melcanderen vochten; hoe den prince van Oraingien uut Andtweerpen ghescheeden es; hoe zeere die stadt belast was; hoet ontrent Valenchiene verdestrueert was; van een deerlicheijt, die tot IJpre ghebuerde.

Den x^en in april was te Ghendt bij trompetslaghe gheboden, dat alle gheinthimeerde om haren heet te doene, die niet ghecompareert en waren duer eenighe nootzake ter eerster reijse, dat zij nu voor de laetste reijse zouden compareren om haren heet te doene, onthier en drij daghen. Men zoutser niet meer toe vermanen (ende twas donderdach, als men dit publiceerde, voren ende naer noene; zoo en hadden zij maer twee daghen respijt, want de justicie up den zondach niet en pleecht te vergharen); ende de ghene die niet en wilden compareren, up correctie van schepenen, ende die haer gheweer niet over en brochten, up dlijf; ooc gheen ander gheweer te coopene als zijt overbrocht hadden, up dlijf. Ooc werden doe gheroupen, voor de laetste reijse, alle vremde ghezellen oft cameristen, wonende up cameren, ende alle jonghers, hebbende haer ghetijdighe jaren; dwelc een groot verscricken onder hemlieden maecte, die noode den eedt deden, om dat hij sprack vande roomsche keercke tonderhauden, zoo die totten daghe van heden onderhauden gheweest es, ende cloosters, keercken ende godtshuusen, ooc gheeste-

[p. 178]

licke persoonen ende haer ghoedijnghen te helpen bescheermen. Dies verzocht zijnde, ende hadden som liever te vluchten dan dien eedt te doene.

Item tsanderdaechs, den xi^en in april, was tAndtweerpen smorghensvrouch uutghelesen, dat alle calvinische ende nieuwe predicanten, die men heet ghuesghezinde ghebannen waren uut alle sConincx landen, te rumen binnen eenen zekeren tijt; ooc alle hare ghealegierde van ghelijcken verpeijnt ende in amenden stellende.

Den xii^en in april waren te Ghendt zeker ghevanghenen inbrocht, tot drije an melcanderen ghebonden, die zeer perplecx waren. Die soldeniers te Ghendt vochten dicwils deen jeghen dandere, ende ghemeenlic die Vlamijnghen, dat waren de soldaten van Ghendt, jeghen de Walen. Dit quam veel toe omdat die Walen de meijsens namen daer zijse crijghen conden, ende leeddense met haer om haren wille mede te doene; want int gheweste en waren gheen lichte meijsens; zij waren alle wech gheloopen, uut vreese van de Walen, die, hoewel zij fraij int abijt waren, lettel ghelts om betalen hadden, mits dat zij zelve niet wel betaelt en waren. Daer wasser die hadden een meijsen int nieu casteel gheleet, ende haddense daer upghevult, ende brochtense wederom uut naer de Ghuepoorte, up den langhen Steendam, om alzoo buten der stadt te gheraken; maer die wakers van Ghendt, die de Ghuepoorte bewaerden, riepen: scheet van die vrauwe. Terstont waren daer xij of xvj messen uut, over beede de zijden; ende daer wart ghehauwen ende ghekeerft; ende sommighe Walen waren daer plat neder ghesmeten, ende metten platten vanden zweerden wel haer rebben ghecraut. Terwijlen liep tmeijsen wech ende lietse vechten; emmers daer en was niemant ghebloetlaet, dwelc menich groot wonder ghaf

[p. 179]

ende presumeerden daer omme, dat zij onder haer cleeren hert waren.

Den xiij^en in april hadden, buten de Dendermontschepoorte, de voornoemde soldaten ghevochten; ende daer hadde eenen Wale van eenen Ghandtoijs een flere¹ ghecreghen ter zijden in zijn cake, dat scheen dat taensichte af ghecloven was, ende men zach zijn cakernas² ende tanden daer duere, ende quam vreeselic bebloet van daer. Ende, up den zelven dach tsavonts, zondach wesende, quam, ontrent der Leijbrugghe, enen soldaet om te ghaen waken, met zijn helmet up thooft ende zijn gheweere in dhandt; ende drij ghebroers, slaghers, creghen jeghen hem woorden ende staken hem doot als een beeste; steken, men hadder handen in gheleijt! want hem was gheheel den necke afghesteken, ende van voren in de schaudere een zeer leelicke wonde, ende noch een derde wonde in den buuck, zoo dat zij dien man (die gheerne van tusschen gheweest hadde ende dicwils riep dat hij niet vechten en wilde) compasselic ter doot brochten. Daerom zecht men, dat slaghers ende vleeschauwers vreeselic int vechten zijn; want zij spelen dicwils metten messe ende met den bloede; zij kelen zoo menich lam, schaep, coe, osse, veercken ende ander dieren, dat zij veel te min weerck maken om een meinsche van ghelijcken te doene. Up de Mude hadden ooc die soldaten van Ghendt jeghen de Walen ghesleghen ende haerder sommighe ghewont; ende, ontrent de Petreceliepoorte, hemlien ooc een meijsen of twee ontjaecht. Maer zeker die meijsens werdent aest ghewone; zij ghijnghen ghoetwillich met

1 Vuistslag.

2 Kakebeen.

[p. 180]

hemlien als lammerkins, handt an handt, achter straten, zoo wij zaghen.

Noch up den xiiij^en april, want thoij beghonst ten peerde te ghane, men hoorde dat tAndtweerpen ende eldere veel volcx wech liep, die haer beschuldich kenden; ende niet alleene daer, maer in veel ander steden in Brabant, Vlaenderen, Hollandt, Zeelandt ende Heneghauwe; meest naer Vrieslandt, Cleve, Ghelre, Ghulick, Oostlandt, Inghelandt ende Vrancrijcke ende daer ontrent; veel rijcke cooplieden, ende andere; waer duere dees landen veraermoet werden ende die magher landen verrijct. Dus es waerachtich dat de philosophe zecht: de corrupcie, desolacie ofte declijnacie vanden eenen es de floracie, generacie oft augmentacie vanden anderen. Dit es tzweerelts spel, dwelc Godt laet gheschien uut zeker discrete ende verholen vonnessen ende oordeelen zijnder hoocheijt bekent.

Ontrent dees tijt es den prince van Oraingien, met zijnder huijsvrauwe, uut Andtweerpen vertrocken, met weenende ooghen, zegghende: Adieu Andtweerpen, ic en can u niet ghehelpen. Men zeijde ooc, dat hij sprack, alle die haer ghoet ende lijf bewaren wilden, dat zij hem volghen zouden; zoo dat daer eenen grooten hoop volcx met hem uut track ende vele loeden haer ghoet in schepen an Maeijeghat; zoo dat men veel daghen lanck, van smorghens tot tsavonts, daer anders niet en dede dan ghoet ende cateijlen te schepe doen.

Vele quamen ghevlucht, met lijve ende met ghoede, te Ghendt, ende andere elders. Sommighe groote contooren ende nacien schieden ooc van daer; en die stadt was belast xxx^c duijsent ghuldenen, ende deden haer beclach, dat zij niet en wisten, waer mede zij haer lasten betalen zouden, nu anghezien dat die prosperacie der stadt ver-

[p. 181]

ghijnck ende de coopmanschepe elderwaert vertrack. De ghene die eenighe sommen van renten up de stadt hadden, die hadden wel willen eenen grooten pennijnck verliesen, hadden zij moghen ghelost zijn.

Ende rontom Valenchiene wel vier mijlen, was tplatte landt al bedorven ende bijstier ghemaect; want de knechten die daer voren laghen meenden wel die pilaige¹ van die stadt te hebben, maer ten quam zoo verre niet; dat ghijnghen zij an den landtsman verhalen; dwelc claghelic was. Die Valenchienoijsen ghijnghen al verdwijnende, ende te meer, want zij noch thende niet en zaghen ende niet en wisten hoe men met hemlien leven zoude. Zij beclaechden nu uuter herten (vele die daer waren), dat zij die vremde predicatien zoo veel gheloofs ghegheven hadden. Haren predicant Lagreijne, daer zeer haer betrauwen up stont, was ooc ghevanghen wech gheleet. Maer eijlacen, ten was gheen wondere dat tghemeen volc, ongheleerde lieden, vielen ende doolden duer den zoeten trock der nieuwe predicatien, als treffelicke gheleerde lieden in diveersche talen als Griecsch, Hebreeusch ende Latijn ende in meer ander talen daer in vielen, ghelijck sommighe van dese predicanten herde gheleerde mannen gheweest hebben ende van grooter eloquencie ende bevallicheijt. Van de heeren ghijnck de mare, dat tHof suspect hilt ende een ooghe daer up hadden, nopende der religie, te weten den prince van Oraingien, de heere van Bredenrode, de heere van den Beerghe², graef Lodewijc van Nassau, dhertoghe van Cleven, den grave van Culenburch ende meer andere.

Den xvi^en in april, woonsdach wesende, alzoo men tIJpre

1 Plundering.

2 De Berghes.

[p. 182]

zoude ghaen hanghen een vande nieuwe predicanten ende ij brekers, zoo verghaerde daer rontomme tgharnisoen, dat daer lach; ende, als men daer vast ghereeschap maecte om hemlien te expedieren, zoo riepen zij compasselic an Onsen Heere. Dit hoorende sommich ghemeen volck, riep hemlien ooc anne, zegghende dat zij haer in Godt zouden willen ghetroost hauden ende ghoeden moet hebben, ende dierghelijcke woorden; in substancien, al nam men haer lichame, men mocht haer ziele niet nemen. Duer dit gheruchte zijn de soldaten ommeghekeert, ende lieten haer gheschut afghaen onder tvolck, die bloot ende zonder gheweer waren; ende hebbender tot dertiene dootgheschoten, ende wel tot xl ghequetst. Waeraf een groot rumoer in de stadt gheresen es; zoodat die soldaten daeraf, onder de verstandighe, zulcke eere ghecreghen, als mesjante guijten ende bouven pleghen als zij eenich quaet ongheoorlooft stick bedreven hebben.

Ontrent alf april cesseerde de nachtwake te Ghendt, in de nieu camer up tSchepenhuus daer sommighe van schepenen met zeker poorters, gheghoedde ende edelmannen, waecten; ende men hilt daer niet langher wachte dan tot tsavonts ten x hueren ofte curts daernaer, tot dat de bilgetten van tovergheven vande namen vande vremdelijnghen, die in diveersche hostelrijen, heerbeerghen ende elder ghelogiert waren, ontfanghen ende ghelesen waren. Ende curts daernaer smalt ende bloedde ooc doot dit ontfanghen vande bilgetten, als gheenen noot meer wesende, mits dat de ghues alomme ghestilt ende tonder ghedauwen waren, ende dat niemant zijn hooren upsteken en dorste.