Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XXIII.

Hoe de Hoochbaliu van Ghendt naer Zeelandt ghetrocken es, ende dat Mosscheroen van Brugghe zijn plaetse quam bewaren; van eenen brant tAckerghem; hoe die van Andtweerpen en Doornicke beghonden te vluchten; hoe die steden over quamen die zeer ghues gheweest hadden; ende wat te Ghendt nopende de consistorianten ende ministers openbaerlic ghelesen wart.

Den xxvij^en in maerte vertrack, zeer stille ende bedectelic, die edel heere mer Adolf van Bourgundien, heere van Wacken, Cappelle, etc., hoochbaliu der stadt van Ghendt, naer Zeelandt, voerende met hem sommighe vande beste ende ghetrautste soldaten, die hij meende te vinden onder die vier regimenten van Ghendt. Ende mits dat hij vise-admirael es van dees Nederlandtsche zee, ende den Coninc, zijn vader den Keijser, ende zijn moijen, saligher ghedachtenesse, veel dienst ghedaen hadde, mits hemlien ende ander nobilisten over ende weder naer Spaengien ende dees Nederlanden ter zee te beschicken, zoo was hem vanden Hove belast zurghe te draghen voor dlandt van Walckeren ende zuver te hauden de zee daer ontrent, als protectuer daer af wesende; want hem dees dijnghen betraut waren, zoo langhe als den troublen tijt gheduerde.

Ende in zijn plaetse te Ghendt quam den souvereijn van Vlaenderen, van Brugghe, Mosscheroen¹; ende was ghelo-

1 Ferdinand De la Barre, heere van Mosschroen, souverein baljuw van Vlaanderen.

[p. 155]

giert ten huuse vanden abt van Nienove bij S^te Janskeercke, dwelc hopen haut Joos Cobbaert. Hij hilt daer al de menaige van Joos Cobbaert costvrij; ende men hilter zeer ghoede tafele.

Up den voornoemden dach wast brant tAckerghem, in de Cruepelsteghe; ende beghonde tvoornoens, ten acht hueren. Tbrande over beede zijden vander straten ende up de strate daer men ghaet naer tPapegheijhuus ende tstraetkin achter die taveerne ghenaemt den Duijtschen leghere. Twas zeer compasselic om zien; want twaren alle aerme huijsekins, met stroo ghedect, ende twas hooghen wint, om veel meer schade te doene, hadder niet zoo groote weere toeghecommen van gheestelic ende weerlic. Ooc den onderbaliu te Ghendt ende een deel soldaten, ooc sommighe vander Wet, waren daer om zurghe te draghen; zoo dat, ontrent der noene, tvier ter neder lach. Maer daer waren verbrant ontrent xx cleen huijskins. Die aerme lieden weenden bitterlic, ende aude aerme vrauwen ende mannen, dat eenen steen deeren mochte; ende riepen som claghelic om haer kinderen, die int onghereede waren. Daer waren ooc dieven, die, in zulcken compasselicken noot, die aerme lieden haer ghoet ontstalen, als bedden ende dierghelijcke. Men zeijde, dat tvier weder quam ghenouch van daert de laetste reijse ghecommen was. Ende meenden som dat uut heert asschen, daer voncken viers in laghen, uutghesturt, metten winde in de stroon daken ghevloghen was. De aerm liedekins daer ontrent beloofden haer in den eersten brant zeere van Godt, dat haer huijskins gheen schade gheleden en hadden; maer nu wast daer al: wa lacen, wach aermen! als haer huijskins in brande stonden. Godt wilse elders in voorzien ende vertroosten, ende ghoede lieden verwecken diese

[p. 156]

helpen, alzoo zij ooc som naermaels hertelic ghedaen hebben, dwelc zij in den eeuwighen hemel vinden zullen.

Om dat nu waerachtich bevonden was dat Valenchiene inghenomen was, zoo zijn uut Andtweerpen ghevlucht wel vier duijsent persoonen, die haer ijwers in beschuldich kenden; ende van Doornicke quamen te Ghendt zeker waghenen, met vrauwen gheladen, die haer mans quamen zoucken, die te Doornicke inghedaecht waren, up groote peijne, te compareren binnen zekeren competenten daghe, zoo emmer de mare ghijnck.

Ende die van Andtweerpen, ziende haer meshuus ende waer in dat zij haer jeghen de Majesteijt mesgrepen hadden, ende ziende dat Valenchiene inghenomen was ende met gharnisoene bezet, de principale upzetters ende ministers ghevanghen, dat die van tsHertoghenbossche begheerden ooc over te commen, ende Amstelredamme ende meer ander steden, diets veel ghemaect hadden, hebben de luus in dhoore ghehadt ende hebben de gouvernante ende haer Altese doen zegghen: zij wilden gheerne afstaen vander nieuwer predicatie, ooc gharnisoen innemen ende haer ghedraghen met die ander steden des landts; alleenlic dat men hare mesdaet zoude willen quijtschelden ende vergheven. Dwelc tHof alzoo niet en verstont, maer wilde de quaetwillighe ende ongheoorsame pugnieren naer tbevint vander zake, ende oorden stellen naer haer beliefte, ende alzoot alderbest behoren zoude.

Up den xxix^en dach van maerte, zijnde Paeschavont, wart ten tune uutghelesen vanden Schepenhuse zeker edict up tfaict vander nieuwe religie; ende was daer naer, al Ghendt duere, met trompetslaghe, ter ghewonelicker plaetsen ghepublieert; inhaudende hoe dat die vander consistorie van Ghendt hadden ghemaect een confederacie

[p. 157]

met de consistorie van Andtweerpen, Doornicke, Valenchiene, IJpre, Steeghers ende andere; ende hadden ghelt upghelicht om knechten an te nemen om haer te bescheermen ende rebelleren jeghens de M^t; overzulcx, was eene vande Ghendtsche ministers vander voornoemder religie ghereijst, met zeker consistorianten van Ghendt, in den Westcant, van waer den zelven minister gheboren was, ghenaemt meester Pieter Datenus; ende hadden daer ommestellijnghe ghedaen ende ghelt upghelicht; hadden ooc vergharijnghe ghehauden te Ghendt, in de Sterre up den Coorenaert, met besloten dueren, alwaer tghelt ghebrocht wart ende quitancie ghegheven, ende alzoo beschict naer Andtweerpen; dwelc de voornoemde te verandtwoorden stont jeghen de Coninclicke M^t ende zijnen hooghen Raet; ende dit al ter grooter droufheijt ende meshaghen vande ghoede paijsivele poorters der stadt van Ghendt; hadden ooc van hare consoorten ende medehulpers, die men heet diakens ofte alemoesseniers, wesende als die consistorie int ghetal van twaleven, haer vervoordert omme te ghane pennijnghen te lichten om den aermen ende om de fabrijcque van haren nieuwen tempel ende ghuekeercke, zonder consent, octroij ende wille vander M^t; met meer ander zwaericheden, die daer ghelesen waren, als ooc, onder andere, dat die ministers haer hadden vervoordert tsacrament vanden doopsel te administreren niet alleene den nieu gheboren kinderen vander stadt van Ghendt, maer ooc die van buten aldaer ghebrocht werden; bij den welcken men haer belaste hemlieden voorder daer af te verdraghen ende te cesseren van haer precicacie, up zeker penen; werden ooc de voornoemde ministers oft predicanten ghestelt up een ghelt, ende diese logierde up de doot, ende den ghuetempele wart up den zelven dach toeghesloten van Heere ende Wet.

[p. 158]

Aldus es de predicacie vande ghuen oft Calvinisten ghecesseert, up den helighen Paeschdach, den xxx^en in maerte xv^clxvii, als zij ontrent Ghendt wel ix vulle maenden gheduert hadde.

Men zeijde dat de somme van pennijnghen, die de consistorien, van Vlaenderen alleene, meenden up te lichten, bedrouch wel vier hondert duijsent ghuldenen; waer af tachtste deel, dat was l duijsent ghuldenen, alreede upghelicht waren; ende dat zij daer mede zeker crijschknechten, ligghende ter langher straten, alve betalinghe deden; ende zouden vulle sault¹ hebben wanneer men haer te weercke stelde. Maer dit quam de Gouvernante ter hoore, die heeft ze zelve anveert; ende aldus sloughen de ghues ooc faute.

Nochtans zeijde men, dat men up den Paeschdach, ende daer naer, vergharinghe ghewaer gheworden hadde ontrent een alf mijle van Ghendt, daer lieden van Ghendt ende Eecloo zouden ghecompareert zijn om te hooren predicken. Maer de mare was twijffelic, die daer af liep. Men zeijde ooc datter crijschknechten waren buten Sente Lievinspoorte ontrent der handt, een alf mijle van Ghendt; dat ooc eenen grooten hoop volcx uut Duijtschlandt Maximiliaen nederzant, die hij ghebezicht hadde in Hungharien jeghen de Turcken, wel tot hondert ende xliiij veendelen. In somma, dlandt was al in roere; maer (Godt lof) was veel beter den jeghenwoordighen tijt ende van min perijckels dan hij gheweest hadde.

De bovenghenoumde dijaken ofte aelmoesseniers vande ghuen waren ooc herde fijne mannen, als Lieven Brakel-

1 Solde.

[p. 159]

man, Martin Volckaert, Martin Dierkins, Claeijs De Zaleere, apotecaris an de Vischmaerct, ende Pieter De Bellemakere, Lievin Van den Wijnckele, brauwer in den Tenenpot, Adam Aijman, ende dierghelijcke. Maer hadden haer fijnicheijt qualic ghebesicht int faict vander religie ende verstooringhe vanden ghemeenen vrede, verweckende tot rechtveerdighen toorne die edel Coninclicke Majesteit. Want, alzoot een boos ende staut stick was de religie ende policie te veranderen, zonder al tquaet datter voorts uut zaude moghen ghesproten hebben (mits dat men sindert bevonden heeft, bij tortuere ende andersins, dat sommighe verleden¹ hebben, dat zij niet alleen de gheestelicke zouden ghespoelgiert ende doot ghesmeten hebben, maer ooc ander eerlicke poorters ende poorterssen ofte gheghoedde catholijcke persoonen; zij meenden ooc zonder tvoetvolc wel iiij^m peerden upghelicht thebben, eijst waer dat mer af zecht), alzoo wast ooc zeer eerghelistich ende boos dat zij haer poochden te steken jeghen haren natuerlicken prince ende souverainen heere, welcke twee voornoemde pointen voor Godt noch voor de weerelt verandtwoordelic zijn. Tjaghen ende tvlien was al dat zij meenden ende hoopten te boven te commen duer de adresse ende schoon lavuijt², die zij van sommighe groote heeren ende machtighe personaigen meenden te hebben, ende ten anderen duer de groote menichte vanden ghemeenen volcke die upgheroijt waren ende noch daghelicx worden duer dees nieuwe gheesten, diet alomme zeer vele maecten.

1 Bekend.

2 Schoone woorden.