Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 125]

Cap. XIX.

Datter groote heeren ende perssonaigen bij de Gouvernante oorlof hadden ende afghedanct waren; van veel twijffelicke nieumaren; van tverbranden vander Fremenueren clooster, tAndtweerpen; hoe de ghues den Macgrave, met de zijne, deden vijve le ghues roupen; dat die zaken van Valenchiene qualic stonden; ende dat men die lieden ontrent Ghendt haer gheweere beghonde te nemen; ende hoe die keercke van Baesserode binnen gheruwineert wart.

Den xix^en ende xx^en februarij creghen de ghues ghoede tijdijnghe; zoo zij haer ghelieten ende hoopten dat haer dijnghen wel staen zouden. Men zeijde dat de Gouvernante veel groote heeren ende machtighe personagien oorlof ghegheven hadde, die daer zeer blijde om waren.

Ooc lieten de ghues de mare uutghaen dattet de Gouvernante berauwen was, ende dat zijse wel hadden willen wer an behauden; maer dat zij van dien advijse niet en waren. Deden ooc de mare ghaen dat over elcke consistorie vande ghues zoude eenen vande voornoemde afghestelde heeren wesen; ende de heere van Hoochstraten zoude over de consistorie te Ghendt wesen. Zij slachten Eacides¹, die liever een dijnghen tzijnen voordeele dan tzijnen achterdeele verstont. De groote begheerte ende viericheijt haers herten tot de nieuwe anghenomen religie dede haer de palen der wijsheijt, waerheijt ende gherechtigheijt te buten ghaen, ende den ghemeenen meinschelicken vrede schenden.

1 ÆEacides.

[p. 126]

De mare quam ooc te Ghendt dat zeker Fremenueren, int Fremenueren clooster tAndtweerpen, ghoede chiere makende, in den vastenen, up een turrekin, in haer cloostere, hebbende vleesch te eten, te weten, onder ander, eenen cappoen ende schauwer ghebraden, ende eenen cappoen ghezoden; ende hadden in haer ghezelschap vier vraukins vander ghilde, waer onder twee ghehuwede vrauwen waren ende deene eens creemers van Andtweerpens wijf, ende hadden zoo groot vier ghemaect dat tvoornoemde turrekin berrende, ende alzoo stont tclooster in gloede. Ende die vrauwen zouden, som in haer baeijkins, uutgheloopen zijn, ende dandere alzoo zij uut den bedde quamen; ende zouden openbaerlic, met trommel ende pijpe, achter straten gheleet gheweest hebben. Ende zoo des creemers vijf zoude ghecommen zijn ontrent haer duere en wildese haer man niet hebben, ende sloot de duere toe. Men zoude ooc tbeen vander shaudere ende de sticken vande cappoenen ten tooghe achter straten ghedreghen hebben. En dheere van Bredenroode¹ zoude ghezeijt hebben dat men tclooster (dwelc hij een hoerecot hiet) niet blusschen en zoude, maer latent afbranden; maer dat men zurghe draghen zoude dat tvier gheen schade en dede in der burghers husen. Dese mare bevant men daernaer in veel deelen valschelic uutghegheven te zijne vande partijtsche ende ghuesghezinde, die wel ghewilt hadden dat alle cloosters in gloede ghestaen hadden. Maer dat tclooster afbrande es waerachtich; ende gheschiede des sondaechs snachs, den xvj^en februarij. Welc vier men niet en bluschte, noch niet een leere en was daer an ghestelt om te blusschen;

1 Hendrik heer van Brederode, vrijheer tot Vianen, burggraaf van Utrecht.

[p. 127]

moghelic uut dien dat tvolck zoo verhaet up de broers was. Men zecht ooc datter snachts gheen broeders int clooster en sliepen, veel te min dan vrauwen; maer ghijnghen slapen tot haer vrienden ende ghoede kennesse om tperijckel haers levens te schuwen; ende dat desen brant wel mochte toeghecommen zijn bij sommighe soldaten die tclooster bewaerden ende te groot vier maecten, oft moghelic al willens daer in lieten commen.

Tes ooc waerachtich dat uut Andtweerpen ghezeijt waren alle vremde ghezellen, ende, zoo zij buten de stadt quamen, zoo werden zij terstont anghescreven ende maecten aldaer haer hoopen ende vergharijnghen. Dit hoorende, den Marcgrave es met den zijnen daer toe ghereden, haer vraghende wie zij dienden. Waerup sommighe andtwoorden dat hij daer mede niet te doen en hadde; ende werden daer veel rapieren ende messen uutghetrocken. Ende een staut jonchman, voorts terdende¹, heeft den Marcgrave bij den schauderen oft halse ghegrepen, zegghende: ghij hebt zoo veel onschuldich bloets doen verghieten, zoo mocht ic u nu wel in vergheldijnghe duerschieten, ende stelde een pistolet np hem. In somme, desen hoop ghuesen jaechden den Marcgrave zulc een vreese an, dat zij hem drijwaerf vijve le ghues deden roupen; dwelc hij dede, om zijn leven te salveren; want hij ende alle zijn hulpers vermant waren.

Sommighe van dese anghenomen crijschlieden lieten haer ontvliegen, dat zij zouden tgharnisoen, dat voor Valenchiene lach, ghaen upsmijten. Die van Valenchiene hadden, ten diversche stonden, uutghesleghen, ende haer vijanden met listen ghecranct ende een deel ter doot ghebrocht. Haer remonstracie, daer af ghezeijt es voren in dit 4^e bouck

1 Tredende.

[p. 128]

int 14^e cap., hadden zij alomme ghezaeijt ende laten uutghaen, ghedruct in drij zoo vier talen. Dwelc meer diende om tvolc uproerich te maken ende om vijandtscap an de Gouvernante ende haren Raet te vermeeren, dan om paeijs ende ghenade te verweerven. Mij vrauwe de Gouvernante met haren Raet en sliep ooc niet; maer drouch zurghe dat niet tvolc, te zeer gheloovende tvertooch van die van Valenchiene, zouden moghen daer duere verleet ende bedroghen werden. Want zij liet oock, zeer curts daer naer, uutghaen in den druck int ghemeene, in walsche, een replijcque up de remonstracie van Valenchiene; te kennen ghevende haer redenen ende tonghelijc dat die van Valenchiene hadden, om dat zij den eenen naghel metten anderen verdrijven zoude. Welcke replijcque ic hier ooc wel hadde willen int curte bijvoughen; maer ic en hebse niet connen crijghen; ooc en versta ic gheen walsch dan alleen mijns moeders tale. Maer emmer stonden die van Valenchienne, om haer rebellie, zeer qualic in de gracie van mij vrauwe de Regente. Zoo dat zij, ontrent desen tijt, dede verbieden dat men binnen Beerghen, in Heneghauwe, ende daer omtrent, alle die uut Valenchiene quamen gheen heerbeerghe verleenen en zoude. Dwelc die van Beerghen ende tdlantvolc daer ontrent alzoo onder haudende waren.

Te Bruesel beghonde de mare te ghane dat men die van Ghendt ende in veel ander steden, ooc ten platten lande, tvolc haer gheweere nemen zoude; te weten, invasibel wapenen¹ als stocken, spijssen, hallebaerden, bussen ende pistoletten. Maer alle die eedt wilden doen de coninclicke Majesteit ende zijnen Raet, de catholijcque keercke ende

1 Aanvallende wapenen.

[p. 129]

de gheestelicke persoonen, haer cloosters, keercken ende ghoedijnghen bij te stane, te helpen bescheermen ende diffenderen, die zouden haer gheweere moghen behauden. Ooc zeijde men daer insghelijcx dat le duck Dhalve¹ hier binnen dese Nederlanden wesen zoude met xiiij^m mannen van wapenen, wel gheaccoutreert up tfaict van oorloghen, voor Paesschen ofte omtrent Pallemzondach anno xv^clxvi, ende dat men die veltpredicatien curts beletten zoude. Dese mare, nopende vanden gheweere te nemen, beghonde metten effecte waerachtich te wesen. Want in sommighe prochien ontrent Ghendt, als tHuesdene, tZwijnaerde ende dierghelijcke, dede men de landtlieden haer gheweere overbrijnghen, up een groote peijne, dwelc men drouch up tnieu casteel te Ghendt; ende men ghaf den lieden, diet toebehoorde, inventaris daer af. Maer die landtslieden en waren niet wel te vreden, dat men haer vurcken wilde nemen, daer mede dat zij haer hoij ende schooven upghaven; ende werden hemlieden, om beters wille, ghelaten.

Men hoorde ooc datter zeker crijschvolc anghecommen was te Baesserode, ende hadden daer al tghene dat in de keercke stont in sticken ghesmeten. Sommighe zeijden dattet Namurroijsen warens, ghezonden vanden Hove naer Eecloo, om die te straffen. Ander zeijden dat ghues waren, ende wilden naer dlandt van Waes ende waren te schepe in hueden² anghecommen; moghelic van dien vremden volcke dat tAndtweerpen uutghezeijt was; want ten gheleeck der waerheijt niet met allen dattet Walen van Namur zouden gheweest zijn ende ghezonden vande Regente; mits dat zij zelve doottelic vijandt was vande beeltstormers.

1 Hertog van Alva.

2 Snelvarende schepen.

[p. 130]

Dlandt van Namen, Artoijs, Heneghauwe ende Ludick waren lettel of niet gheinfexeert van dees nieuwe leeringhe; ergo, ten es ooc niet te ghelooven dat zulcke de keercken zouden gheschonden hebben. Maer alle dijnghen stont noch zoo verwerrent onder den ghemeenen man, dat men nauwelic en wiste waer men ghedraeijt was. Hoe wel dat die zaken vande ghues nu beghonde, van daghe te daghe, in sommighe plaetsen eergher te werden, ende haer macht te minderen; nochtans, zoo men curts hooren zal, wasser noch al wat te doene ende effen te stellen.