Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 117]

Cap. XVIII.

Van tgharnisoen, dat binnen Audenaerde ghecommen es; van twee mannen, die in den Westcant ghevanghen werden; van een beroerte te Ghendt; van sommighe nieu maren, ende tbedietsel vande vosse steerten ende ijseren ketenen die de ghuesche nobilisten droughen; van een course van die van Valenchiene; dat die predicante over beede zijden gheblameert werden; ende van verdroncken lieden.

Dheere van Backersele, den raetsheere ende secretaris vanden Grave, hadde, ontrent desen tijt, binnen Audenaerde eenen capiteijn met een garnisoen knechten ghebrocht. Dese, versch in de stadt commende, maecten eenen rijnck up de maerct; ende daer zoude eenen zijn busse aflaten, die hij meende dat met pampiere ghevult was ende was met zade oft greijnen ghevult; ende, int afschieten, zoo zijn die greijnen onder tvolck ghespreet; ende daer zijn drij lieden af doot bleven; waer onder dat was een rijcke jonck ghezelle, inboorlijnck vander stadt.

Die van Rijssele, IJpre ende vanden Westcant waren al haer gheweer ghenomen; ende men zeijde dat zulcx over al ghaen zoude. Den procuruer generael van Ghendt, meester Jan De Brune, rijdende ontrent Curtrijcke, wart een van zijn cnapen twee mannen gheware, zegghende tot zijnen meester: Ic zie daer eenen man ghaen, die de principale roere in den Westcant ghemaect heeft. Dit hoorende, mijn heere den procuruer heeft hemlien anreest ende ghevanghen ghenomen, die zeer perplecx waren; want

[p. 118]

men bevant dat zij onder haer cleeren ghewapent waren, ende hadden zeker last ende brieven over hemlieden, om verghaderinghe te maken, an eenighe consistorien vande ghuesghezinde. Daeromme was, curts daer naer, uutghezonden meester Jan Van den Beerghe, scheerprechter van Ghendt, om die te tortureren, zoo men zeijde. Tes emmer naermaels bevonden dat men veel secrete conspiracien uut hemlien gheweten heeft, die onder sommighe ghues ommeghijnghen.

Den xij^en februarius waren vier of vijf soldaten, Walen vanden nieuwen gharnisoene vanden nieuwen casteele, al droncken, ende wilden die lieden die passaige weeren voor tvoornoemde nieu casteel, tusschen beede de afsluutsels (dwelc eenen ghemeenen wech es), treckende haer rapieren uute, daer die wakers, die zaten, vander stede weghe, an de hauten brugghe, vanden haren toe zeijden: de ander ghezellen vanden casteele, die nuchteren waren, die schiedense ende spraken ten besten. Daer naer quamen noch eens dees voornoemde droncken Walen ende wilden die wakers vander stadt anvallen met haer gheweere. Dat wart noch eens ghepaijsiert vande casteelders; zoo dat zij wederom schieden. Daer naer, zijn dees dronckaerts gheghaen binnen up de mueren vanden casteele ende hebben twee of drij schueten naer de wakers van Ghendt gheschoten, de bussen scheerp gheladen zijnde; ende, zoo daer eenen schipman, ghenaemt Reijnier Van der Sluus, up de hauten brugghe lach, zoo creech hij een loot duer zijn been. Ende aldus nam dit costelic spel een hende.

Willem Stevins, schipman van Ghendt, ende een oorloochsman langhe gheweest hebbende ende bijsonder een expeert ingienmeestere, commende van Doornicke, zeijde den xiiij^en februarius als dat te Doornicke wel lxxx

[p. 119]

mannen al haerlier ghoet gheconfisquiert was; ende daer wasser noch wel xxx inneghedaecht. Daer was ooc verboden eenich gheweere den Toornisienen te draghen; ende twas haer al ghenomen, ooc de poingiaerden; waer onder een man was, hebbende te Doornicke een huus, wel weert ij duijsent ghauden croonen, die mede dlast van confiscacie ofte indaghijnghe lijden moeste. Daer quamen sommighe eerlicke lieden, ende vander poorterie, ghevlucht van daer, ende quamen te Ghendt wonen. Maer den voornoemden Willem Stevins woorden en hebben onder tvolc niet ghecontinneert, ende bijdien twijffelachatich vander waerheijt te hauden.

Men zecht dat Hermanus den predicant, ontrent desen tijt, beleijt was, int stedekin van Hasselt, vanden volcke vanden bisscop van Ludick (want tstedekin behoort den bisscop toe); ende wilde Hermanus, om zijn predicken, om den hals brijnghen; want hij hadde die van Maestricht upgheroeijt dat zij haer beelden groote cleenicheijt an deden; welcke stadt hem dheelft toebehoort, ende vreesde dat hij zijn landt bedeerven zoude ende jeghen tgheestelicke verwecken.

Zoo veel vermocht noch den name ende vreese, die men hadde vande ghues, dat ooc die Gouvernante zelve, te Bruesele, de bailgen ontrent den Hove oft Pallaeijse dede afsluten ende toemetsen. Ooc dede zij de straten van Bruesele af ketenen; want daer waren ghezien incommen, zoo men zecht, peerderuters metter lance in de vuust, hebbende an haer lancen hanghende vossensteerten, ende, daer neffens, cleene ghues schotelkins van spieraut¹ oft blecke ghemaect. Daer wasser ooc elder, ten diveerschen

1 Spiauter.

[p. 120]

stonden, daer te voren ghezien die voerden ijseren ketenen an haer halsen ende an haer peerden halsen, willende betooghen: ten eersten, duer de vossensteerten dat zij niet als vossen emmertoes in haer holen ghaen duucken waren, ghelijc sommighe gheestelicke van machte met haer gheschimpt hadden, maer voerdense up haer lancen, als voortijts die felle Gotthen om te tooghen dat zijt waren; want Procopius scrijft: die zeer strijtbare Perssen en conden niet verdraghen die steercke lancen die de Gotthen voerden ende up haer bursten daer mede reden; ten anderen, wilden sij bewijsen de ijseren ketenen dat zij ijseren herten hadden, die niet om vermueruwen of duer eenighe vreese om wecken en waren. Maer eijlacen! tbediedde meer dat zij zelve daer mede ghevanghen ende ghebonden zouden werden, eer tspel ten hende ghaen zoude; zoot ghebuert es met sommighe nobilisten, alzoo men int vervolch van deser hijstorie wel hooren zal. Want zij en verstonden niet dat zij haer eijghen vanghenesse aldaer figureerden; ofte die ijseren ketenen mochten bedieden dat zij de papen ende de paepsghezinde (zoo zijse noumen) daer mede vanghen ende binden zouden; ofte om dat zij bespot waren daer mede zelve ghebonden te zijne; ofte dat men haer ghezeijt hadde dat haer weelde ende rijcdom crancken zoude, dats haer ghaut in ijser verkeeren; als dat zij zouden moeten, in de stede van ghauden ketenen, ijseren ketenen draghen.

Den xv^en februarius quam de tijdinghe te Ghendt dat die van Valenchiene, up een loosheijt uutghetrocken waren, met drij of vier waghenen gheladen met packtonnen als oft dae reenich drooch ghoet in gheweest hadde; ende lieten een deel volcx daer neffens ghaen. Ende alzoo tgharnisoen daer ontrent haer meenden te bespringhen

[p. 121]

ende den buet te rooven, commende ghemonteert met een hondert peerden oft meer, zoo zijn die van Valenchiene eerst an de waghenen ghevallen ende hebben die terstont ghestelt als schanssen, ende, nemende tgheschut, dat daer up verborghen lach, hebben in den hoop gheschoten ende groote moort ghedaen an man ende peert. Men zecht datter wel ij^c doot bleven zijn. Dit zoude ontrent viij daghen te voren ghebuert zijn. Ende, alzoo Lievin Van Crombrugghe, vrij schipman, wonende an de Leijbrugghe te Ghendt, zoude reijsen naer Valenchiene om zijn schip van daer te lossen, dwelck langhe ghepraemt hadde gheweest, zoo es hij, ontrent iij mijlen van Ghendt gheghaen zijnde ende wat sallems ghegheten hebbende (mits dattet in den vastenen was), ghestorven; want ic zach den waghen van buten die zijn doot lichaem in de stede ghebrocht hadde, ende de ziele was elders ghereijst. Godt wilse ontfaermen!

Up den zestiensten februarij, zondach wesende, predicten die predicanten neffens Ghendt zeer dappere; ende daer werden, up dien dach, xiij kinderen ghedoopt. Ende in Sente Jacobs keercke predicte broeder Jan Vanderhaghen; die hadde ooc zoo veel volcx dat de keercke gheheel vul was ende dat die lieden som up die autaren stonden ende zaten. Dit was veel te cleene ghedaen dat hoochweerdich offer dat men daer upoffert. Mij gheeft vremt datter die gheestelicheijt niet in en voorziet dat zulcx niet en gheschie, dat twee onweerdighe deelen des lichaems, als dat achterste ende de voeten alzulcke plaetse niet en ghenaken. Of zij zijn wel ziende in deen zake, ende in een ander gheheel blent. Wasschen die christenen van Azien de autaren of breken zij den uppersten steen af, daer onse priesters haer misse up ghelesen hebben, eer zij haer misse daer np willen doen, mits dat zij onse

[p. 122]

misse onreen¹ achten bij de hare, waerom en zuveren wij onse autaren niet van zulcke onhebbelicheijt, ofte waerom en laten wijt veel liever niet gheschien? Een Jode en wilt nemmermeer den wetbouck van Godt oft die helighe Scriftuere gheladen hebben met ander boucken, maer legghen hem altijts veel liever int upperste, uut een eerweerdicheijt van dien. Dwelc niet te mesprijsen en es, als men niet zoo zeere up zulcke supersticien en rust dat men tprincipale, dat Godt van ons heescht, daer duere vergheet ofte verdonckert. Maer dit es wat buten onse matterie gheghaen.

In Sente Jans keercke predicte een Jesuijt, een zeer gheleert man, alle weercdaghe in den vastenen, tsachternoens vanden vier hueren totten vijven. Dese stont met een choorcleet anne, als enn priester, ende hadde hier voortijts noch ghepredict tSente Pieters int clooster, ende zoo hem den abt xiij conincxdaelders wilde schijncken en heeft hijse niet gheanveert; hij was een overste vande Jesuijten in een quartier. Ende, hoewel dat broeder Jan Vanderhagden ende desen Jesuijt gheleerde mannen waren, nochtans waren zij qualic ghemoghen vande ghuesghezinde. Want zij hieten den voornoemde Vanderhaghen Hannen, oft Hanskin Vanderhaghen, oft fluer van vrauwen; hem legghende te laste dat hij met ghehuwede vrauwen, nonnen ende beghijnen te doen hadde; ende dat hij een dronckaert ende leckaert was die gheerne an een ghoede tafel hem vant, daer men stijf den rijnschen wijn dranck, ghaende up eenen dach vanden eenen tot den anderen om ghoede chiere te maken. De Jesuijt hieten zij den hijpocrijt of den pilaerbijtere; zegghende dat zij

1 Onrein.

[p. 123]

menighe staute lueghen stonden en loghen in den stoel; ende dat Vanderhaghen dicwils niet en wist hoe hij zijn propoosten pallieren zoude. Bij contrarien zeijden die roomsche ghezinde veel quaets vande veltpredicanten; als dattet apostaten waren; dat zij som drij wijfs hadden, als Hermanus van Zwolle, die maecte men zuupkins van maleviseije¹ zeer leckerlic in zijn hooft; ende dat zij som van malefactien ghebrant waren up haren rugghe; dat zij den duvel in hadden, ende dierghelijcke propoosten; ja, dat zij alle verdomt waren die daer ghijnghen, ja, die kinders vervlouct in haers moeders buuck, als de moeders daer ter predicatie ghijnghen. En men wilde zegghen dat dit sommighe partijeghe predicanten vande vier oordenen ooc ghepreect zouden hebben, daer veel volcx qualic in te vreden was ende mede haren spot hilden; hoe wel dat ick zulcx niet en gheloove.

Up den xviij^en februarius was ghevischt ende uut den water ghetrocken an S^te Jansbrugghe, achter Sente Janshuus, eenen man vande bende van Hoochstraten, die langhe verdroncken hadde gheweest, ende was bevonden int water over hende jeghen de brugghe staende; want een scheepkin, daer voorbij varende, zoo meenden de lieden, die daer in waren, dattet eenen staeck was, ende staken haerlier pierhaeck daer inne om tschip te bestieren, ende bevonden alzoo dattet een meinsche was. Hij was gheleijt ende naect ontcleet up een lochtijncskin an dwater, over de zijde vander Nieupoort. Hier stonden zeker soldaten bij, ende dienaers vander stadt. Twee broers, up de veste, wiesschen hem, die bijna vurt was ende stanck zeere. Zijn hooft ende aenzichte was al in

1 Zoopjes wijn van Malvoisie; woordspeling met malavisé.

[p. 124]

sticken, messchien alzoo ghesteken, onbewist, vande schippers in den gront. Men zeijde tot eenen Cellebroere: neemt zijn hemde in huwen mont ende wrijnghet alzoo uut; dwelc den broeder (weder uut simpelheijt oft anders) alzoo dede; ende was dat stijnckende hemde vanden verdroncken man. Over hem waren vonden, in een burse, iiij conincxdaelders, ende, in een andere, viij schellinghen grooten, eenen poengiaert ende ziin abijten ende een mule an zijnen voet (dander was al wech), rapier ende al. Men meende hij behoorde wel xl ponden grooten over hem ghehadt te hebben; ende was, over lanck, van zijn medeghezellen up een pont grooten ghezet, die hem ghevischt hadde; maer twart gheprouft ende niet vonden. Dus wart hij nu in matten ghewonden ende begraven.

Een lettel te voren, wasser een audt man, een creemer, ooc int water gheghaen bij avonde ende verdroncken, die dicwils int Schepenhuus ende up de zale van tsGravencasteel plach voort te stane, ende woonde in de stadt. Godt hebbe alle ziele. Amen!