Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. 15.

Van een voorghebodt te Ghendt; van die van Nieukeercke; hoe sommighe Westerlinghen quamen ghevlucht; hoe de hoochbaliu an de ghuekeercke te Ghent zeker suspecte boucken wech nam; en van een groote beroerte te Ghendt ende daer buten; van een triumphe vande bende van Hoochstraten; ende wat maren men zeijde van Valenchiene.

De zaken van Valenchiene stonden zeer qualic; want den xvii^en januarius quam te Ghendt de tijdinghe dat Valenchiene steerck beleghert was, ende dattet te Bruessel zeer gheberrent hadde; als datter wel xx of xxiiij huusen afgheghaen waren, ende sommighe lieden daer inne verbrant.

Ontrent desen tijt was Lievin De Schutere, filius Jans, tsavonts late int water ghevallen, ende Jan

[p. 97]

Van Loo, filius Joos, track hem uute an den steegher voor de Coorenbloume in de Coorenleije. Hij was stijf van cauwe; hij claechde zijn burst dat daer den appel van zijnen rappier jeghen ghesteken hadde; nochtans en hadde hij gheenen rappier anne; maer hij was al droncken, ende dwater ende de caude dede hem daer wee. De schiltwake stont an den Spieghel, an den voet van St^e Michiels brugghe, ende en mochten den man niet ter hulpe commen, hoe zeere hij riep om helpe. Ende es, binnen drij of vier daghen daer naer, vanden gheleden caude overleden. Ontrent desen tijt verdranck ooc een peerderuter vande bende van Hoochstraten.

Den xxij^en januarius was met trompetslaghe al Ghendt duere gheboden die vremde vaghabonde uut der stede te rumen; gheen vremde te logieren, zoowel in poorters huusen als ander heerbeerghen, zonder die over te brijnghen bij schepenen; gheen husen hemlieden te verhueren of te vercoopen, zonder certificacie van hemlieden te hebben van ghoeden name ende renomee zijnde; ende uut elc huus, in tijde van brande, eenen lampteerne te steken met een bernende keersse, drij voeten buten den huse, ende dierghelijcke.

Alsdoe quam ooc de tijdijnghe te Ghendt dat tgharnisoen te Nieukeercke, in den Westcant, tvolc overlast dede; emmer eenen rijcken man, catolijck zijnde, nemende uut zijn tritsoor zijn ghelt ende zelver. Sommighe westerlinghen, ziende dat daer zoo qualic stont, quamen met haren ghoede ghevlucht te Ghendt, ende ghaven som, van vrachte alleene te watere, wel x schellinghen grooten. Haer gheweere was hemlien in den Westcant ghenomen, zoot ooc tot Doornicke gheschiet was. Ende die van Valenchiene (haer fijn haudende) zijn uutghesmeten, ende

[p. 98]

hebben noch een clooster verbrant, dwelc jammer was.

Up den xxvij^en januarius, zondach wesende, was mijn heere den hoochbaliu, met zijn hallebaergiers ende assistenten, buten an de nieu keercke neffens Ghendt, ende dede daer wech nemen alle de boucxkins ende schimpighe refereijnen of dichten up tgheestelicke, die hij daer vant. Dit was als die sermoenen ghehent waren, ende tvolc metten predicanten tghebet deden. Hier af hadden die predicanten den bouckvercoopers zelve ghewaerschuut ende ghebeden dat zijt zouden willen laten, om dat zij zulcken schimp te coope stelden, ende, onder andere, boucxkins vande herdoopers. Men preecte daer in twee steden: in den tempel ende up tvelt. Vermagherde predicanten, die gheen weelde en stack ende diet machtzeere¹ ter herten ghijnck, en deden menich meinsche van devocien screijen. Daer waren wel dertich duijsent persoonen, ende hier en quam gheen beroerte af, dan als capiteijn Wijchuus, droncken zijnde, beghonde rudelic onder tvolck te handelen, die paijsivel audituers spijssen, hallebaergien ende dierghelijc gheweer veerghende; zoo datter een groot ghedrum rees in de Bruchsche poorte, tusschen beede de poorten. Men zeijde datter sommighe vande wakers haer gheweere over de brugghen int water ofte in den Waeldam wierpen; weder dat dit quam uut vreesen vande menichte vanden volcke, weder uut liefde ende eijmelicke affectie die zij tot de ghues droughen, als daer jeghen niet willende haer gheweere ghebruucken; dat en weet men niet. Moghelic tquam uut alle beede dese oorzaken. Hier ende daer waren de lieden ghedrumt dat zij in de greppen vielen; de vrauwen, met kinde gheladen, waren in grooter

1 Maagzeer, maagpijn.

[p. 99]

noot; tvolck beghonder in verwaermt te werden ende ghijnghen som de kelsijen uut de straten steken, als die anders gheen gheweere en hadden, up avontuere oft daer an een vechten gheghaen hadde. Capiteijn Wijchuijse die zoude ghezeijt hebben tot Marcus De Mil, een rijcke man, om dat hij van der predicatie quam: ghij vetzack, ghij zulter om hanghen; waer up den voornoemden Mil zachtmoedelic andtwoorde: wa capiteijn, ic en zal niet; ende tot mij vrauwe van Dentelghem, in een ghaliete¹ van daer ghereden commende, sprack hij: ghij hoere, wat hebt ghij daer ghemaect? Hij heeft, in veel plaetsen, alzoo de stadt beroert, als in de Mageleijnstrate ende in de Brabantstrate ende eldere, heetende sommighe fijne mannen dieven ende ghuijten, ooc verraders; zegghende tot sommighe huijsghezinnen: eij, wij hebben nu de hue verhandt; de ghues zijn tondere²; men zal niet boomen ghenouch vinden om hulien an te hanghene; met vele meer ander onredelicke ende onghebacken woorden, eenen hooftman, om paeijs te onderhauden, qualic voughende. Waer inne tghemeente zeer beroert ende ontstelt was, ende was vande ghuesghezinde zeer qualic ghemueghen: zij hadden som wel willen zijn lever ghegheten hebben. Ooc warender veel catolijcque persoonen, diets ooc niet gheerne en hoorden noch en zaghen, zegghende dat hij eenen dullen cop was ende dat hij daarom uut den dienst van dheere van Rues³ ghemonstert gheweest hadde; hieten hem ooc capiteijn Spoele, om dat hij uut de weverije ghecommen was, hoe wel hij de poorterije eerlic onderhilt

1 Zeker rijtuig?

2 Ten onder.

3 Graaf van Rœulx.

[p. 100]

met cnapen ende dienstjoncwijven. Tes wel waer dat die woorden vanden voornoemden Wijchuus eensdeels uprecht ende waerachtich waren; maer den tijt en mochts doe noch niet verdraghen.

Up den voornoemden dach, ontrent den avonde, reesser noch een meerder beroerte up den Coorenaert; want die wakers en lieten daer niemant passeren. Daer waren veel bloote rappieren uute; zij bewaerden de vanghenesse om dat tvolck die ghevanghenen niet uut laten en zouden. Gheheel de stadt was in roere; de bende van Hoochstraten wasser ooc in de weere; hoewel dat gheenen noot en was, dan dat zij die menichte des volcx vreesden, dat vander predicatie quam, die nu al wat verbittert waren duer de importuniteijt vanden voornoemden Wijchuuse; want, zeijden zij, als den hoochbaliu de boucken nam, zoo was elc stille, latende de justicie ghewerden; maer als Wijchuuse zijn quellichede weder ghijnck voort stellen, zoo wast daer al in roere.

Tsanderdaechs, als oft daer gheen zwaericheijt gheweest en hadde, zoo verghaerde gheheel de bende van Hoochstraten, die te Ghendt lach, up de Vrindachmaerct, al ghewapent ende up haer chierlicste ghemonteert, zeer triumphant, metter lance in de vuust; daer veel edelmannen onder waren, met roode ende peersche fluweelen flanckaerts gheborduert, ende veel gheamelgierde¹hernasschen ende sommighe trossen van plumagien, hebbende ooc veel fraeije frissche peerden zeer vullijvich ende steerck in alles; die jonghen medeghetelt, die ooc te peerde al fijnkins ghewapent zaten, ontrent hondert en de xl. Dese, al verghadert wesende, tsmorghens ten ix hueren,

1 Geëmailleerde.

[p. 101]

zijn in schoonder oordonancien, drij dicke, al den curten Steendam uutghereden, al voren rijdende mijn heere den hoochbaliu deser stede met zeker edelen, ende ghalopeerden alzoo tot an Sente Amantsbeerch, alwaer zij monsteringhe deden; ende dat ghedaen zijnde, staken duer den looden rijnck; waer af een jonghelijnck, die noijnt bier noch wijn en dranck, alder meesterlicst naer stack; ende hadden tanderen tijden dicwils met zijn lance wech ghevoert, dwelc nauwe moet waerghenomen zijn, mits tsnel loopen der peerden, tghewichte vanden hernassche ende lance, ende tghesloten helmet daer zij cranck ghezichte duer hebben. Dit aldus ghedaen zijnde, zoo zijn zij in schoonder oordinancie wederomme in die stadt ghereden, ende was doe xij hueren vander noene ghesleghen.

De mare wart alsnu ghaende dat men de predicatie buten curts beletten ende weeren zoude, deen zeijde eer drij weken, dander eer xiiij daghen. Maer die van Valenchiene hilden haer zeer vaste ende steerck; tscheen zij en verschoten van gheenen gheruchte. Men zeijde zij hadden in haer stadt wel xv duijsent wel ghewapende weerachtighe mannen, ende dat zij ij of iij groote sticken gheschuts gheghoten hadden van haer clocken, die zij vande turren gheworpen hadden, welck gheschut zoude draghen een mijle weechs of meer; haer vesten laghen al vul gheschuts, niet boven een screde verscheen¹, ende hadden die stadt boven maten steerck ghemaect; men conde an de stadt niet dan van eender zijden; die hadden zij zeer wel voorzien; want de reste al planuere² wesende,

1 Gescheiden.

2 Vlakte.

[p. 102]

wisten zij curts al onder dwater te stellen. Zij hadden ooc veel coorens bij, zoo dat zijt gheleijt hadden in sommighe cloosters ende keercken, ende hadden ooc veel bestuailgen aldaer ghezet. Zij begheerden twee zaken: deene was dat mense zou willen onghetraveilliert laten van gharnisoen, dwelc zij eens zoo wel gheprouft hadden ende zoo meshandelt daer af waren, dat zijts niet meer en begheerden, zoo zij zeijden ende de mare deden ghaen. Maer sommighe vande bende van Hoochstraten, die te Ghendt laghen ende te Valenciene alsdoe ooc gheleghen hadden, zeijden wel anders als dat men haer noch overlast noch onghelijck en dede; maer men meende dat zijt daer up staken, om dat zij gheen ghaernesoen en begheerden, waer duere haer nieu religie mochte belet ende te nieten ghedaen werden met ghewelde. Want dander ende tprincipale point was, waer up zij altijts insisteerden, dat men haer zoude willen laten in haer anghenomen religie; ende dit hemlien consenterende, wilden al doen dat wel ghedaen ware; ja, waert noot, zouden den Coninc tribuut gheven ende voor hem gheen ghelt noch leven sparen. Dat men vreesde dat mense nu zoude hanghen ende bernen, ende haer ghoet nemen vande principaelste rijcste cooplieden, waer af eenen auden man, met grijsen hare ende baert, ghenaemt monsieur Michiel Herlijn, men zoo machtich hiet als een grave; hebbende liever haer doot te vechten, ende zouden gheschict hebben, in den uutersten noot, elc tvier in zijn huus te steken ende den Coninc zijn stadt verdorven te laten van volcke ende van edificien. Zij en wilden gheen hulpe roupen an de Hughenoijsen in Vrancrijck, die van haerder confessie waren, hoe wel dat mer vreese voren hadde. Eenighe wilden zegghen dat, ontrent Parijs, wel vijftich duijsent mannen verghaert

[p. 103]

waren. Men zeijde ooc dat hemlien upgheleijt was van mij vrauwe de Gouvernante drij pointen: d'eerste dat was een casteel in haer stadt te laten maken tharen coste, ende dat tonderhauden met gharnisoene; tweetste poijnt was tgharnisoen, dat voor die stadt lach, te betalen; dat derde was xij mannen haer over te leveren om haren wille daer mede te doene. Maer van dese renomee¹, bijsonder van tdeerste deel, vant men naermaels vele dat lueghen was, vande ghuesghezinde alzoo verziert, die de stadt hooghe verhieven, zeer steerck ende gheweldich maecten. Men heeft oock naermaels niet bevonden dat zij eenighe clocken afghedaen hadden, ende noch vele min ingienen daer af gheghoten.

1 Gerucht.