Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. 14.

Hoe die van Valenchiene uutsmijtende gherecontreert ende versleghen worden; ende hoe die van Nieukeercke in den Westcant de neerlaghe creghen; hoe datter eenen waghen met ghelde af gheworpen was; van een triumphe up den Cauter te Ghendt; ende van een remonstracie met xi articlen die die van Valenchiene tHove zonden.

Up den xi^en der zelver maent zijn die van Valenchiene met ij veenkins knechten uutghetrocken, weder¹ om fictailje om haer stadt te steercken, weder om haer vijanden te bespringhen, dat en weet men niet wel. Maer zij werden gherecontreert vanden gharnisoene daer ontrent, ende alle

1 Hetzij.

[p. 82]

te male daer neder ghevelt ende doot ghesmeten. Daer waren noch drij vaenkins volcx van Valenchiene in een abdie, ghenoemt Sjinsjan¹, ende hadden de stadt lancxt der Schelde victaille ghezonden. Dese werden ooc beleghert van tgharnisoen, dat, van tsHoofsweghen, daer ontrent, up veel steercten gheleijt was. Dit en was gheen ghoet teeken van hemlieden, dat zij paeijs ende vrede begheerden, als zij zelve uuttreckende waren met ghewapender handt, noch terwijlen dat zij maer haer requeste ghepresenteert hadden. Dwelc gheenen ghoeden middel en was om gracie te verweerven, maer vele meer om de overheijt te verwecken tot toorne. Ziet wat die verblentheijt doet, als zij beghint in den meinsche de overhandt te nemen.

Alzoo docht haer, die in den westcant van Vlaenderen waren, dat haer gheoorlooft was den meester te maken, zonder eenighen tijtel van hoverheijt oft heerschappie, maer aerme boeren wesende. Waer af, dat de tijdijnghe te Ghendt quam, up den xiij^en januarius, dat, tot Nieukeercke in den Westcant, verghadert waren ontrent vj^c boeren; daer jeghen quam tgharnisoen van IJpre, steerck wesende honderd xxx mannen, ende hebbense verjaecht ende Nieukeercke gherooft, zoo men zecht. Ander willen dat dit gharnisoen eerst binnen Nieukeercke ghecommen was, ende hadden daer in de weertshuijsen gheteert zonder betalen; de weerden zijn haer ghevolcht om betaelt te zijne, ende zij hebbense willen betalen met ruterspaeijment; doe trocken die van Nieukeercke de clocke; daeraf verghaerde eenen hopp boeren, maer met cranck gheweere qualic ghereect totten crijch; die werden verjaecht van tgharnisoen in een ghat daer zij duer passeren waenden, ende daer werden

1 St Jan.

[p. 83]

haer roers ende bussen ghenomen; ende sommighe huijsen tot Nieukeercke gherooft. Alzoo quam tvoornoemde gharnisoen wederom binnen IJpre, de sommighe gheladen met iij zoo iiij bussen oft meer. Aldus doende, zouden die vanden gharnisoene de cause vander beroerte gheweest hebben, dwelc niet wel ghedaen en ware.

Up den xiiij^en januarius zeijde men te Ghendt expresselic dat eenen waghen gheladen met ghelde, commende naer Andtweerpen van Valenchiene, betraept was vande artchiers vande Gouvernante, omtrent Baesserode, die, de wete hebbende, van inder nacht ten een hueren, ghewapent uut Bruessel reden, waer inne die van Bruessel zeer verwondert ende beroert waren. Ende en hebben niet alleene den waghen vanden ghelde ghespoelgiert maer vi mannen, vande bewaerders, met haer tot Bruessel ghevanghen inghebrocht.

Men zeijde ooc dat die van Maestricht (een stadt alf Bourgoens ende alf Ludicx) haer upstelden; ooc die van Leewerden in Vrieslant, daer den Vrieschen raet licht; ende die van Groenijnghen zouden hemlien groot gheschut ghezonden hebben. Daer wart ooc gheschut naer Valenchiene ghevoert, niet om de stadt te fortifieren, maer om te beschieten ende te craucken. Ende men zeijde dat die predicatie, die men hilt buten Brugghe, belet ende verboden was; want zij niet zeere daer af ghequelt en waren. Dus onbestormde casteelen zijn ghoet om hauden.

Te Ghendt hilt men spheerpe wachte. Daer waecten, alle nachten, veel crijschknechten up diveersche maercten der stadt; ende up tStadthuus waecten altijts twee schepenen, eenen vander Kuere ende eenen van Ghedeele, metghaders ii edelmannen ende ii notable met ander dienaers ende officiers, in scepenen camere; ende up de zale, xx of xxiiii

[p. 84]

soldaten. Ooc bij daghe, wart tScepenhuus met soldaten bewaert, ende die poorten der stadt. De olijslaghers huus, up den Coorenaert, was in de veinsteren al behanghen met hernasch, ende daer blaeijde¹ een veendel; men zach daer ooc veel wapenstocken ende gheweere, daer de veinsteren mede becroont waren; ende daer waren altijts crijschknechten ende sonderlinghe alst aertdaghen waren.

Up den voornoemden xiiii^en dach, zoo was een triumphe up den Cautere, beghinnende van snoenens tot alf achter noene, van die edelmannen te peerde, die in de bende van Hoochstraten waren ende te Ghendt in garnisoene laghen. Want zij staken naer eenen looden rijnck, die an een potentkin² hijnck an den muer vanden schutters hove van S^t Sebastiaen; men zeijde daer was een peert mede te winnen, ende hadden daertoe haer ghelt innegheleijt. Zij adjousteerden zeer lustich ende triumphant, ghewapent totten tanden, met ghesloten helmetten ende al met fluweelen rocx onder haer hernasch uut kijckende, al van colueren ende daer up gheboort als gheborduert wel een palme breet, zoo voorscreven es, ende hadden plumaigen; ende haer jonghen ende wapendraghers, al te peerde; ende telcken alsser eenen reet, zoo sloucher een trompet of twee; ende daer wasser die, te peerde zittende, noticie daer af hilden. Den looden rijnck was zoo ghehanghen dat hij, zoo wie daer duer stack, af ghijnck ende an de lanche bleef hanghende. Alzulcke steecspelen hebben zij noch meer ghehauden up ander tijden, voren ende naer.

Den xv^en januarius presenteerden die van Valenchiene haer remonstratie te Hove, haer intitulerende de gherefor-

1 Wapperde.

2 Kruk.

[p. 85]

meerde keercke van Valenchiene, waer in zij causeerden xj pointen of artijculen, waer mede zij haer onschult betooghen wilden. Ten eersten (een ootmoedighe voorreden daer in stellende), zoo ontschuldighen zij haer van daer zij (bij den mandemente bij de Gouvernante jeghen haer uutghezonden, up den xiiii^en dach van december voorscreven) ghetaxeert werden, als dat zij gheweijghert zouden hebben die vremde ministers oft predicanten te laten ghaen of wech te zenden; zegghende dat daer af noch gheen slot ofte accoort ghemaect en was. Anghaende tweede point daer zij, in tmandement, mede bezwaert waren, als dat zij zouden gheweijghert hebben te compareren als mijn heere van Noircarmen tot voor die poorte vander stadt van Valenchiene quam om haer een plaetse te assigneren buten der stadt, zoo zeijden zij daer up dat Noircarmen zelve niet en compareerde om zeker apointement, met haer ghemeente of keercke ghemaect, te doen onderteekenen, om dat zij verzekert zouden moghen de exersitie van haerder religie vulbrijnghen, maer beijde¹ wel een maent daer naer, dat was up den xx^en novembris ende quam doe met eenen grooten hoop van peerdevolck, buijten zijn oordinare, ende vraechde terstont naer die vander consistorie, de welcke, up dat pas niet jueste ghereet zijnde, mits dat zij van zijnder comste niet gheadverteert en waren, hij terstont beghonde te protesteren ende die stadt met grooten jamer, lijden ende allendicheijt te dreeghen, eer tien daghen omme zouden wesen, ende es alzoo aestelic vertrocken. Ten derden, zegghen zij dat zij werden beschuldicht als dat zij, in de stede van hem gheoorsaem te zijne, zouden dat helighe avontmael ons Heeren hebben laten vercondighen

1 Vertoefde.

[p. 86]

ende publiceren; ende hier up andwoorden zij, dat zij doe ter tijt noch gheen verbodt en hadden, ende wart in veel plaetsen van dien lande ghehuseert; achtende dat dintencie vander hoocheijt van mij vrauwe de Gouvernante anders niet en was dan taccoort en was vanden edeldom vanden verbonde; ghemeerct ooc dat Noircarmes zoude verclaert hebben, als dat hij metter predicatie meende die gheheele exersitie ende ouffenijnghe van haerder religie, belovende haer te doen hebben, ter causen van dien acte, van dese zijne meeninghe ende intentie, haudende, bij dien, niet redelic te zijne hemlieden daer af nu te willen priveren, ende minder te maken, in deze zake, dan ander steden vanden lande; bevindende dat hij, om haer dit te benemen, poocht ende zouct te believen met alder neersticheijt den bisscop van Camerijck. Ten vierden, daer men haer up tijcht dat zij metter predicatie voort ghevaren zijn in sommighe tempelen, in meeninghe om aldaer thelich avontmael uut te reeken, daer up zegghen zij, dat zij belooft hadden, int voornoemde appointement, niet alleene de tempelen, maer ooc de stadt te rumen; maer, aenghezien dat haer, duer de dilaijen vande heere van Noircarmen, noch gheen plaetse beteekent en was, zoo bleven zij noch doende zoo zij ghedaen hadden, tot an der stont haer een zeker plaetse gheassigneert ware. Ten vijfsten, anghaende dabiuracie oft afzegghijnghe der roomscher keercke, zij scrijven dat haer predicanten ende ministers vermanen de ghene, die Godt bekeert, ende duer zijne ontfaermerticheijt aftrect vander roomscher keercke tot die aude catolijcque alghemeene evangelische leeringhe¹, voortan niet meer te ghaen misse hooren noch wederom tot

1 Nota hoe valschelick zijt causeren ende verdraeijen.
(Nota van den schrijver).

[p. 87]

ander supersticien ende afgoderien te ghane; ende de ghene, die zulcx ghezint zijn, hauden zij voor waerachtighe lidtmaten van haerder keercken, zonder eenighe ander abiuracie oft wedersprekinghe te doene, waer af zij vele schoone scriftueren hebben; ende onroerende van dander, te weten van haren ghoeden wille, dat en ware anders niet dan een ververschijnghe ende vernieuwinghe van tghene dat men voor ons in den doop belooft heeft, namelic vanden duvel, van zijne weercken ende pomperien te renuncieren, te wederspreken of af te laten. Ten zesten, zij zegghen haer aldermeest verwondert te hebben dat men haer, bij den mandemente, naer zecht dat zij de ghene, die tot haren nachtmale commen, zouden doen zweeren te vervolghen ende schade te doene, zoot haer moghelic ware, die vander roomscher keercke; hier up begheeren zij, eijst dat onder haer eenen meinsche ghevonden wert, die gherequireert zoude moghen zijn om alzulcken eedt te doene, daer af ghestraft te werden; als anghericht ende bedreven hebbende een schandalues, onverdraghelic, uproerich, sediciues ende periculues stick; maer gheheel contrarie eijst, want haer predicanten bidden ende doen bidden, naer dat exempel Christi, voor die haer vervolcht hebben ende alsnoch vervolghen; ja, dat meer es, zij durven wel stautelic zegghen, ten ware gheweest dat, duer de predicacien ende oordinaire onderwijsinghen van die ministers, luijdende dat men hem stillekins ende vredelic hauden, tquaet met ghoet loonen, die onwetende en onverstandighe verdraghen ende lijden, voor haerlien bidden, veel liever injurie, schade, schande ende overlast lijden dan een ander doen zoude, dattet ghemeen volck niet en zoude bij zijn ghediensticheijt oft devoir ghehauden gheweest hebben; nauwelic zoudense haer connen onthauden, over de papen ende monicken, et

[p. 88]

uterste leet, zwaer verdriet ende groote indignacie oft gramschap haerder herten te betooghen; om dieswille datse, zoo langhen tijt ende zoo deerlic, bedroghen ende betuetert ende gheluert zijn gheweest, in zoo groote zaken ende van zulcker consequentie alst es die hope van dat eeuwich leven ende den dienst Godts; wetende certeijnelic ende voorwaer, hoe dat al haerlier anslaghen, voornemen, cracht ende macht niewers henen tenderen dan om te vervolghen, uut te roeijen ende te nieten te doene ende te vernielen de ghene die Godt paijsivelic, vredelic ende stille begheeren naer zijn woort te dienen; slutende, dat haer ministers haer zulcken eedt niet en zouden doen doen, zonder haer te vermanen tot vulcommijnghe vanden zelven eedt, ende, die aldus ghezworen hadden, metten gheestelicken volcke te ghecken; daer ter contrarien, vele, tselfs vander roomscher keercke die niet ghetransporteert en zijn duer passien, dat es die niet naer haer zinlicheijt, maer naer reden spreken, ghetughenesse gheven van haerlier stilheijt ende hebbelicheijt in dit stick, ende van tbeste ofte tdevoor dat zij ghedaen hebben om, in zulcke affeeren, tvolc stille te hauden. Ten zevensten, zoo reputeren zij datter staet, in tmandement voornoemt, hoe dat haer consistorie niet ghehauden en was den coninc gheoorsaem te zijne noch den magistraet vander stadt van Valenchiene, ende dat zulcx Zijne Majesteijt certeijnelic de wete ghedaen es; ende nemen tot hare onschult van dien te oorconde alle die haer predicacien ghehoort hebben; zoo dat men niemant van haer consistorie en can ghestraven¹ van die minste ongheoorsaemheijt ende die niet naermaels, in dit stick, hoe langher hoe meer, zijn devoor doen en wilt, ooc bereet

1 Beschuldigen.

[p. 89]

zijnde te betalen tol, dezijse¹, trijbuut, imposten, beden ende subsidien, tzij oordinaire oft extraoordinaire, ghelijck zij tot dier hueren ghedaen hadden. Maer wel es waer, als die overheijt of den magistraet ijet ghebieden of bevelen wilde, dat jeghen dwoort Godts ware ende, daer uut volghende, jeghen die consciencie ende welvaert der zielen, zoo beleden ende bekenden zij, dat zij, alle ghelijck, meer zouden ghehauden zijn, ghelijc ooc die apostelen Christi gheprotesteert hadden, Godt te obedieren dan de meinschen. Ten achtsten, daer hare ministers bezwaert worden datse tghemeene volck verleet hadden, mits tcrijschvolc te weijgheren ende resisteren, hier up maken zij een groote ratile². Zij bekenden wel dat hare ministers, ghevraecht zijnde up de inconvenienten vande crijschknechten, daer up gheandtwoort hadden; indien zij die innamen, dat alle dexersicie van haerder religie zoude behindert werden ende die ministers verjacht, den eenen als een vremdelijnck, den anderen als een bannijnck, ghelijck tmandement luut, ende dat zulcx ooc dintencie was van dheere van Noircarmen; ende roeren ooc anne dontrauwe int concilie van Constancien ghebruuct, daer Johannes Hus vrij gheleede ghegheven ende nochtans verbrant wart; dit dede haer twijffelen, ghemeerct zijn voorghaende dreeghementen, al ware hij in alle ander zaken de gheloofweerdichste persoon ofte heere die men vinden mochte; stellende texempel, dat curts onder tghemeente van Sente Amants, ende van tonderzoucken vanden minister aldaer voor haer ooghen, verhalende noch een exempel van Doornicke; zoo zij daer naer gheraden, zegghende ooc dat die groote dreeghementen van sommighe

1 Accijzen.

2 Schreef.

[p. 90]

soldaten jeghen de ministers wel te kennen ghaven, hoe vrij dat zij zouden zijn in haer predicken, dat ooc de heere van Noircarmen hem hadde laten meercken met brieven gheheel die predicacien te verstooren ende af te doene alle dexersicie van haerder religie, bedeckende desen wille met crijschvolck in de stadt te legghen, onder tschijnsel om die stadt te verzekeren voor de Franchoijsen. Hier vraghen zij wat occasie zij ghegheven hebben tot zulcker jaloursheijt, ende hoe dat zoo subijtelic toegheghaen es, dat men haer zoo qualic betraut; of dat die stadt vanden Franchoijsen zou bespronghen werden, ghemeerct, in de plaetse van die stadt te steercken ende te voorzien, men hadder curst te voren een groot ghedeel gheschuts uut ende wechghenomen; ghemeerct ooc, dat men die knechten uut die naeste frontieren van Vrancrijck upghelicht ende van daer doen vertrecken hadde, blijvende de zelfde schier bloot ende berooft van haer garnisoene, ende dat om Valenchiene te belegghen; zoo zouder dan daer duere meer perijckels ghecauseert werden vande Franchoijsen om de frontieren in te nemen, ende alzoo Valenchiene in haer groote tribulacie bij te stane, in dien ghevalle dat zij eenighe lose¹ met haer hadden; maer zij waren gheleert, Gode lof, haren Coninc ghetrauwe te wesen; en hadden ooc noijnt ghedacht, en dachten ooc noch niet van haer leven oft ghoet te lossen met een feijt of stick van quader conscientie, willende wandelen in de vreese Godts. Daer naer verhalen zij noch diveersche propoosten up tfeijt vande knechten in te nemen, die ic oversla om der curtheijt wille. Ten neghensten, zoo heeft (zegghen zij) gheduerende dese zwaericheijt van die knechten in de stadt te laten commen,

1 Leus, teeken van verstandhouding.

[p. 91]

mijn heere van Noircarmen zoo veel ghedaen, dat hij volc upghebrocht heeft om die stadt te verdeerven ende tommeligghende landt te destrueren; overzulcx hadde tS^te Amants onder haer gheloovighe ghenooten groot overlast ghedaen, gherooft, ghepilgiert, ende ghesaccagiert die aerme huijslieden, totten cleenen kinderkins die causkins vanden voetkins uuttreckende, vrauwen ende dochters gheschoffiert ende vercracht, ende trommel laten slaen om de zelfde naer der handt te vercoopen, ende bij een cleen vierkin lancsaem braden laten eenen allendighen man die buijten zeer ghewont was, uut gheender oorzaken anders dan tot spijte vander religie, daerse toeghelaten ende inghezet was, volghende tappointement van haer hoocheijt metten heeren vanden verbonde ghemaect; zijn ooc ghevallen in de voorsteden om te berooven ende die stadt te verhongheren, en hebben beghinnen te moorden, die haer niet en zochten. Eijst dan wonder (zegghen zij) dat die vander stadt, ziende dat zij zoo bestormt waren ende dootvijandelic vervolcht, dat zij haer ter weere ende diffencie ghestelt hebben, om hen te bescheermen van alzulck ghewelt? Ende al eijst dat zij hier inne sommighe soldaten van mijn heere van Noircarmen versleghen hebben, zoo es die schult meer te legghen up hemlien, die haer zoo onredelic quamen bestormen, dan up hemlien die haer lijf zoo mannierlic ende tamelic bescheermt hebben alst haer moghelic gheweest es. Ten x^en; zegghen zij, al eijst dat zij haer Chartruesen clooster ende sommighe husen der voorsteden afgheworpen hebben, dat en es niet gheweest uut ghenouchten, want zij niet gheerne haer eijghen husen verdestrueren zouden; maer waren daertoe ghedwonghen om haer te bescheermen jeghen de onvoorzienighe stormen vande ghene die haer in alder mannieren zoucken te verdeerven. Ten xi^en, zegghen zij,

[p. 92]

resterende van dien dat men haer uplecht drij of vier maenden te voren tvoorseijde clooster ghepilgiert te hebben, wij en moghen of en connen (zegghen zij) daer up anders niet andtwoorden dan dat zij wel achten dat eenighe hare onbekende, zonder de wete van hare consistorie, aldaer zouden de beelden afgheworpen hebben; maer hadden haer eenighe verstaut tot rooven ende stelen, zoo hebben de zelve Sartruesen bekent dat zulcx niet en zoude bedreven zijn van tvolck vande stadt. Bekennen ooc dat zulcke ghezellen verdienen ghestraft te zijne.

Ziet hier, scrijven wij nu (zegghen zij) die oorzaken ende gronden waeromme wij zoo gruwelic ghedreecht werden, ooc beleijt, bespronghen, anghetast, ons ghoeden tot roof ghegheven, ons leven in handen van onse vijanden. Ziet hier waerom men zoo scheerpelic verbiet ons te troosten oft eenighe bijstant te doene, ghevende insghelijcx ten prijse de ghene die ons maer an en wijncken of eenich teeken of lose gheven. Zij en connen nochtans hier inne niet anmeercken dan den ghoeden ijver ende treck van haer Hoocheijt ten dienste van Zijnder Maiesteijt; maer zijnde beter gheinformeert vander waerheijt, hopen zij dan dat haer toornicheijt ende indignacie, jeghen haer verwect, ghestilt zal wesen; ende alzoo paijsivelic moghen ghenieten de weldaet van tappointement ghemaect metten ghealeierden. Zijn hauden haer ooc den grooten jammer ende verdeerffenesse vanden gheheelen lande voor ooghen, dwelc zeer surghelic ende deerlic es. Ende waer daer anders gheen questie dan van lijf en ghoet, zij hebben altijts ghetoocht dat deen ende dandere Zijne Maiesteijt ten besten es, ende ooc harer Hoocheijt; welcken ghoeden wille hoe lancx hoe meer wassende was. Maer alsnu de questie es vanden dienst Godts, vander zalicheijt oft verdommenesse van onse zielen, ende voorts

[p. 93]

up tstick vander conscientie, zoo bidden zij hare U.G. te considereren hoe naer dat zulcx noopt; hoe die meinsche die Godt vreest, daer up let ende dat waerneemt. Hier verhalen zij texempel vande drij Hebreeusche vorsten, van Daniel ende andere, bewijsende hoe zwaerlic dat men uut tsmeinschen herte, met ghewelt, met wapenen of stocken, uuthalen can die religie, die daer in ghedruct staet. Zij scrijven ooc, als Petronius tbeelde vanden Roomschen keijser Caligula, duer des keijsers bevel, wilde in den tempel tot Jherusalem zetten, dat die Joden haer liever presenteerden alle doot ghesleghen te werden dan dat men Godts tempel alzoo ontzuveren zoude. Aldus, zegghen zij, hadden zij zoo onvoorzienlic niet ommechijnghelt gheweest, zouden haer liever ghepresenteert hebben voor haer Hoocheijt ende U.G. eenen ootmoedighen voetval ghedaen hebben, met wijf ende kinderen, om al tsamen vermoort te werden, dan zij die voorscreven knechten inghenomen hadden, dewelcke haer overlast doende an haer ghoet, an haer lijf, an hare huijsvrauwen ende dochters, mits die gruwelicke schande ende vileijnicheijt, ghelijc haer ghebueren gheschiet es, ende boven datte haer benemen dexersitie van hare religie, haer haudende in een lijffelicke ende gheestelicke doot, ten eeuwighen daghe. Daerom mochten zij zulck onghelijc afcoopen, ghelijc die Joden eertijts den voorscreven Petronio deden, met haer alle ghelijck ter doot te presenteren, zoo zouden zij bereet zijn om haer Hoocheijt ende U.G. de poorten wijt open te doene, ende haer stellen tot haren wille, alleen dat zij veel liever alle ghelijck jammerlic doot gheslaghen worden, met wijf ende kindt, dan berooft te wesen van dexersitie van hare religie.

Of eijst dat haer Hoocheijt bevint zoo grooten voordeel ende ghoet te wesen ten dienste van Zijnder M^t in die stadt

[p. 94]

crijschvolck te legghen, dat zulcx gheschie onder tbevel van U.G., met gheloften der zelven als dat men haer gheen overlast en doe in tghene, dat die consciencie ende dexersitie van haerder religie conserneert, volghende tappointement ghemaect metten heeren vanden verbonde. Hier inne bidden zij te willen oordeelen U.G. ofter zake zij om haer te hauden voor rebelle ende afghevallene. Hier naer gheven zij te kennen wat jammerlicker dijnck hier uut volghen zal, indien hare Hoocheijt voortvaren wilt; hoe die stadt ende al dlandt in viere ende bloet verkeeren zal; die groote aermoede ende benautheijt des gheest die daer emmertoes es. Zij legghen voor ooghen hoe die gruwelicke roede van steerfte, oorloghe, hongher ende dieren tijt, ghemindert hebben thoopkin vanden coninc van Vranckrijcke ende wechghesleept meer dan twee mael hondert duijsent persoonen. Naer den mael, in die voorleden beroerte ende den burgherlicken crijch, veel heeren vander oorden ende groote hanssen¹, met veel vroome capiteijnen ende vervaren² crijschlieden, doot ghebleven ende verslaghen zijn gheweest; naer den mael de groote steden van machte ende rijcdom zijn ghepilliert ende ghesaccagiert gheweest; naer den mael de vremde crijschlieden metten buet, die zij in Vrancrijc ghehaelt hadden, naer huus ghetrocken zijn; somma naer den mael et conincrijcke, ter zaken van tzelfde stick der religien es ghestelt gheweest dattet aldus ende alzoo stont om gheheelic verdestrueert te zijne; zoo eijst dat tslot ende die conclusie es gheweest et restkin ende overschot vanden onderzaten ende ghoeden te salveren bij een mandament van pacificacie. Dit exempel van zoo

1 Zeer gegoede heeren.

2 Ervaren.

[p. 95]

verscher memorien, van zulcke ghebuerschap ende van zoo ghelijcke zake, behoorden wel te beweghen therte van alle de ghene die willen gherekent zijn ende ghehauden voor ghetrauwe ende rechtzinnighe dienaers Zijnder M^t ende liefhebbers van tvaderlandt om te emploijeren haer wijsheijt, cracht ende macht, gheloove ende auctoriteijt, up dat alzulcken jammer, dwelc van nu beghonst es, niet voort en voere, indier voughen dat dit gheheele landt insghelijcx onderghaet ende in zulc een vloet van tribulacien verdrijnct.

Anghaende de middelen, die en stonden haer niet te stellen, maer wel tanveerden, alwaert int verbinden van haer lijven ende ghoeden; ghereserveert tghene dat haerder zielen welvaert anghijnghe, ende den reenen dienst Godts: namelic dexersitie vander religie ghereghuleert naer die leeringhe vande propheten ende apostelen, waervoren zij haer niet vrijschelden of dispenceren en connen, zonder te vallen in den thooren¹ van Godt almachtich, coninc der coninghen ende heere over alle heeren. Biddende U.G., voor de reste zoo veel te doene, mits haer wijsheijt, ijver ende auctoriteijt, up dat haer Hoocheijt, haer verlossende vande jeghenwoordighe tribulacie ende ghevende oorzake ende occasie elckerlijck om hem stille ende in vrede te hauden in zijn huus, die ruste ende stillicheijt wederomme int landt ghebracht werde ende ten besten onderhauden tot breeder resolucie ende arrest van Zijnder M^t ende de generale staten van desen lande. Alzoo zullen U.G. wel doen.

Dese voornoemde remonstracie hebbic aldus int curte overloopen, die kerne uutnemende. Zij betoocht voorwaer wel hoe zeere zij gheneghen ende ghevesticht waren in haer

1 Gramschap.

[p. 96]

nieuwe religie; ende, ghelijck als oft die kinderen wilden hare auders oorden stellen, zegghende: wilt ghij ons dit niet laten doen, zulck quaet zalder af commen; niet willende gheregiert zijn zoo de auders maer zoo zij zelve willen, duer dat haer die nieuwe religie zoo buten maten ghoet, helich ende redelic dochte; waer duere zij in grooten commer ende verdriet ghecommen zijn, alzoo men noch hooren zal; haer verweerende met vijandelicke wapenen, dwelck ghoede onderzaten niet toe en staet, al eijst dat zijt pallieren willen metten woorde Godts. Dwelc ooc jeghen hemlien wel mach betrocken werden, als dat zij onrechtelic hier inne ghehandelt ende haer te zeere ontghaen hebben, duer dat zij die nieuwe ende vremde predicanten te veel gheloofs ghegheven hebben.