Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 69]

Cap. XII.

Van twee battaillen die de ghues verloren hebben; dat ooc de heere van Noircarmes veel eeren daer an behaelt heeft ende veel dancx ende proffijts van onsen Coninc; van een rijcke man, die onthooft was; ende hoe die ghues datte wraken ende ooc een casteel verbranden; van een voorghebodt te Ghendt; van eenen vont van die van Rijssele; ende hoe Backersele met de ghues te Ghendt sprake hadde.

Dwelck dese uproerighe ghues ooc ghebuerde ende gheschiede up den xxvij^en decembris, den derden Christdach ende Sente Jans evangelisten feestdach wesende. Want daer passeerde eenen hoop ghuesghezinde, ghemonteert ter oorloghe, voor bij Rijssele, ende die van Rijssele, haer ghewaer werdende, zijn uutghesmeten, te peerde ende te voet, eenen grooten hoop volcx; de welcke, vallende up dees voornoemde ghues, werden zeer scheermutsende; dwelck duerde vanden x hueren voor der noene tot den twee hueren naer noene, vier hueren tijts. De ghues te cranck zijnde ende lettel of gheen peerden hebbende ende te qualic voorzien van geweere ende wapenen, ende ooc mits dat haer poeder beghaf, zijn tonder gheghaen; ende daer bleeffer ontrent een hondert doot, zoo sommighe zegghen. Ende de reste, noch tweehondert wesende, vloden elc daer hij mochte. De sommighe werden neersterlic vervolcht ende namen een keercke inne, daer zij haer langhe up weerden ende jeghen hilden; waer inne die van Rijssele tvier ghesteken hebben ende hebbense alzoo metter keercke verbrant, uutghenomen eenen of twee, die in een ghote onschappeerden ende brochten

[p. 70]

(als den Amalechijt an Davidt) voor haer een drouve tijdijnghe. Van die van Rijssele (die zij papisten noumden), waren ontrent xx mannen versleghen; maer daer wasser vele ghewont over beede de zijden. Men zeijde dat den bisschop van Doornicke zulcx toe ghestooct hadde, die doe ter tijt van Doornicke (daer hij hem niet en dorste betrauwen) te Rijssele ghevlucht was. Wat daer waer af es, dat weet Godt; moghelic hij en hadts gheen schult of ghepeins daer af.

Den xxix^en decembris, up Sente Thomaes dach in de Christdaghen, zondach wesende, quammer weder eenen grooten hoop ghues, om rooven ende branden, in de prochie van Robais, daer een vrauwen clooster staet, meenende tzelve afgheloopen thebben. Ende die benden van oordonancien dit ghewaer werdende, zijn daerwaert ghecommen te peerde ende te voete, als de bende van dheere van Bossu, de bende van Rues, Morkeercke, Douwaij, S^te Amants ende dierghelijcke, ende bijsonder dheere van Reesseghem, die daer zelve in persoone was met zijnen volcke. Ende hebben dese ghuesche crijschknechten ghevonden te Waterloos bij Lannoij, tusschen Meenen ende Doornicke, een alf mijle van Robais. Ende daer es weder den cnoop toe ghaen, ende zijn als grimmende honden up melcanderen ghevallen. Welc ghevecht beghonde ontrent den x hueren vanden daghe ende duerde tot den vier hueren naer noene; ende en zijn niet ghescheeden, voor dat daer wel vj^c ghues int velt versleghen laghen. Ende daer bleeffer lettel van dander partije; mits dat zij te peerde waren, wel ghewapent ende voorzien van gheschut, daer dander te voete waren ende lettel gheschut hadden. Maer die vanden cloostervoornoemd hoorende de toecomste vande ghues, waren te voren al ghevlucht. Men zeijde dat sommighe ghues voerden in haer

[p. 71]

veendelen ende balsanen¹ de wapenen ende teekenen vanden grave van Egmont, prince van Ghavere, generael gouvernuer van Vlaenderen, die zij zouden ghehaelt hebben uut die keercke van Armentiers, welcke stadt hem toebehoort. Men zeijde ooc datter vijf nobilisten oft edelmannen in eenen hoop vande ghues quamen ghereden, hebbende ghauden ketenen an haer halsen, twee of drij dobbel. Ander zeijden dat die ghues zoo qualic ghewapent waren, dat zij met de hielen duer die caussen ghijnghen, als rijbauten ende fielten, die niet en zochten dan ruusschen en rooven, ghelijck die Tectofagi², alzoo ghenaemt omdat zij met zacken ghecleet ghijnghen, een roovende ende moordende volck, dat hier voortijts uut Gallien zwalpte als een refuus ende schuumsel van bouven, die nochtans zoo vele vermochten dat zij gheheel Azien, tmeeste derden deel vander weerelt, deden beven. Andere, die ghuesghezint waren, die spraken dat zij wel ghehernascht waren, ende hietense daeromme de blancke knechten.

Ontrent desen tijt reet mijnheere van Hassincourt uut, om een kindt te heffen, ende es onderweghe overleden, met groote blijschap vande ghuesghezinde, die hem een groot papist scholden, maer met groote droufheijt vande catolijcque, die hem voor een liefhebber der christen religie hilden.

Grooten prijs heeft in de bataillen jeghen de ghues behaelt Phelips de heere van Noircarmes. Want men zecht dat hij int eerste, jeghen de ghues slouch met ij^c mannen jeghen wel v^c ghuesen, ende verslouchse alle; maer was wel ghereect ende te peerde; ende daer volchde hem meer

1 Bazuinen versiert met een klein vierkantig vendel, waarop een blazoen of een zinnebeeld geschilderd was.

2 Tectosagi. Zie l^te deel, bl. 16.

[p. 72]

volcx van achter an; maer hij anghijnck den slach, ziende pas ende tijt, eer dander van zijnen volcke bij hem waren. Hij heeft groot lief ende dienst ghedaen met dese ende deser ghelijcke zaken onsen edelen ende catolijcquen Coninc (die Godt bewaren wille). Zoo dat hij een heere vander spaenscher oorden es gheworden van Alcantara; hebbende van onsen Coninc een crusade¹ daer up bezet ende hem voor een gratueteijt gheschoncken, inbringhende ofte weert wesende (zoo men zecht) acht duijsent ghuldenen tsjaers.

Ontrent dees tijt esser een rijcke man gheweest in den Walschen cant, die quam, bij drancke zijnde, over een keerchof met zijnen knecht; ende ziende daer een cruijsse staen met eenich beeldeweerck verchiert, dwelck hij heeft beghinnen in sticken te slane; waeromme hem den cnape vermaende dat hij zoude willen aflaten van zulcx te doene. Maer hij, ghaende metten zijnen duere (mits dat den dranck hem verstaute ende zijn wijsheijt noch meer benam dan te voren), sloucht al in sticken. Hier om wart hij ghevanghen; ende, om dieswille dat tbreken der beelden ende figueren Godts en der Helighen, up tlijf alsnu verboden was, es hem van justicie daeromme thooft vanden buucke ghesleghen. Dit wetende sommighe ghues, als zij te velde upgherust waren, hebben in wederwraken desen officiers huus, dat ten platten lande stont, daeromme in brande ghesteken, wel betooghen haer groote boosheijt ende partijelicheijt des herten.

Up een ander tijt, heeft een heerschap, commende uut zijnen casteele met een deer peerden, de bende der ghues wanen vermeesteren, ende heeft haer molest ghedaen; maer haer ter weere stellende, hebben hem doen vluchten

1 Kroos, rente.

[p. 73]

ende ooc zijn casteel verbrant, ende om menich duijsent schade ghedaen, staende aldus desen deerlicken tijt.

Zoo was up den laetsten decembris, te Ghendt, bij trompetslaghe verboden, niet te spelen voor der lieden dueren ende gheen nieujaren te planten in den toecommenden nacht, ende niet up den nieudagh, noch ander ghewonelicke daghen als dertienavont, dertiendach, verzworen maendaghen, verkeert te ghane oft te ghaen mommen; ooc up den dertienavont ende S^te Pharahilden-dach, gheen presenten voort te stellen oft vercoopen, die schimpich waren up gheestelic oft weerlic.

Den derden januarius quam de tijdijnghe te Ghendt, als dat die van Rijssele achterhaelt hadden een voeder wijns, waer af zij sommighe tonnen zouden hebben bevonden ghevult te zijne met testons, dwelck es vrancx ghelt; elcken teston doet xx grooten. Hier af zouden zeker brieven an den president te Ghendt gheaddresseert zijn. Men zeijde oock dat de consistorie van dese bedecte ghues, langhe hier te voren als de Hugonoijsen in Vrancrijck crijch voerden, hemlieden zoude met ghelde gheholpen hebben; ende, in recompence van dien, zouden de Hughonoijsen in Vrancrijck de ghues, nu oock over dees zijde in noode zijnde, ghelt ghezonden hebben. Maer dit en continueerde niet; daerom zeijde tvolck dat papisten lueghen waren, die niet en wisten wat quaet dat zij vande ghues verzieren zouden. Maer al en waer ditte niet waer, die ghues hadden al te vele mesdaen.

De heere van Backersele, te Ghendt ghecommen zijnde, heeft met de ghues consistorie van Ghendt sprake ghehadt, ende creghen onderlinghe woorden. De ghues verweten hem dat hij zijn belofte niet ghehauden en hadde, ende zochte, bij anderen middele, daer jeghen te commen. Backersele zoude ghezeijt hebben: al eijst dat men hulien

[p. 74]

nu den doop ende trauwen benemen wilt, dats daeromme om dat ghij de zulcke doet zweeren vijandtschap te hauden jeghen die roomsche keercke; dwelck zij meer deden dan zij consent hadden. De ghues zeijden als dat men haer zeer belooch, alzoot te meer stonden ghedaen hadde, zegghende dat zij van tghene dies men haer uptooch, gheen sprake ghehadt en hadden; maer wel es waer, dat zij afstonden van veel supersticien der roomscher keercke, die niet vele en dochten; maer daerom en zwoeren zij gheen partijtschap daer jeghen: zij hietent al supersticien dat haren zotten cop ende ongheloove niet en behaechde, ja, ooc die sacramenten der heligher keercken. Niet min, de mare liep onder dume dat men die veltpredicatie beletten zoude, zoot eerst doenlic ware. Tscheen datalsnu de ghues wel haer diboir¹ deden in hare aelmoessenen; dat wiert men te Ghendt wel gheware an de aerme meinschen, die niet meer zoo vele voor der lieden dueren om aelmussen en quamen. Waer inne zij oock zeer boosselic deden, al hieten zijt een groote Godts weldaet; want zij locten alzoo die aerme meinschen, ende stalen haer, met valsche leeringhe, dat onghelijck beter was, te weten haer edel zielen. Dus was de schade, die zij deden boven tproffijt, onverdraghelick en boven de waerheijt, die zij blameerden ende wederstonden. Zoo deden zij ooc den gheestelicken staet groote schade, anghezien dat zij duer hare ministers doopten, trauden ende begrouven, preecten jeghen tvoorbidden der helighen ende tvaghevier, contrarie die lovelicke ghewoonte der heligher keercke van allen auden tijden ghehuseert ende in die helighe scriftuere steerck ghefondeert. Ic zach emmer, up den dach der Besnijdenesse, dat in Sente Jacobs keercke, in de hoochmesse, niet eenen

1 Debvoir.

[p. 75]

meinsche ten offer en quam, hoe zeer de hurghel speelde ende den priester metten pase¹ ghereet stont ende den baliu vander keercken gheroupen hadde: lijt alle offeren. Ten waren ooc, up feestelicke daghen, ghelijck ooc up desen dach, niet tvierendeel vanden volcke ter keercken, zoo elck considereren mochte.

1 Pateen.