Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XI.

Hoe de ghues de hare upgheroeijt hebben, ende wat colueren ende schoon redenen dat zij wisten bij te brijnghen om tvolck tot der wapen te trecken; ende hoe nochtans zulcke redenen quaet en valsch waren.

Tscheen voorwaer dat nu de ghues al marcialisten beghonden te werden, als die voor den predicstoel, die zij, om te ghaen zitten in de veltsermoenen, in dhandt ghenomen hadden in alder stilheijt ende gherustheijt, nu de vijandlicke wapenen anveerden, dwelc haer dwoort Godts niet en leerde; al behilpen zij haer som daer mede, zegghende dat Godt meer te achten es dan den tijdelicken prince, ende dat zij die wel willen in alle dijnghen ghelieven ende gheoorsaem zijn, behaudens nochtans ende in alzoo verre als de eere Godts daer duer niet ghecranct en worde; want Godt, zeijden zij, moest voren ghaen ende die eerste plaetse behauden. Maer al es dit in effecte waerachtich, nochtans en waren zij niet verzekert ende ghewis dat haer leeringhen alle uut ende duer Godt waren ofte om die eere ende den wille Godts te cavelen ende vulbrijnghen, maer luudden sediciues ende uproerich, ende in vele pointen verre verscheeden van onsen auden helighen gheloove. Aldus deden zij zeer qualic, dat zij de

[p. 64]

hoverheijt resisteerden ende niet onderdanich en waren, mits dat zij de zaken des gheloofs niet ghewis en waren, al waenden zijt wel. Want ten staet niet te oordeelen een ghemeen leeck persoon, vrauwe oft man, ofte die heeren vanden Rade haer loijen ende wetten recht ghebruucken, oft die doctueren in medecijnen haren Galienum wel volghen; maer hier af dient gheconsulteert ende ghedisputeert bij wijse, verstandighe mannen. Hier up zegghen zij: Godt maect der weerelt wijsheijt tot zodtheijt; de Heere dancte zijnen vader dat hij zijn hooghe leeringhe verborghen hadde voor de meesters ende rabijnen der weerelt ende gheopenbaert die simpel ende ootmoedighe meinschen. Moijses ende Davidt waren herders, ende Godt vercoos haer tot zijn meeste propheten. Amos spreect in zijn zevenste totten coninc Amasiam, dat hij gheen propheten zone en was, maer een veeherder pluckende die wilde vijghen, ende dat hem de Heere nam als hij tcudde volchde. Abacuck diende de maeijers, ende hij wart een prophete Godts. Heliseus, daer hij dlandt ackerde, wart tot eenen prophete upghenomen duer dier stemme van Helia vanden Heere. Mattheus, was hij niet een tollenare, ende was hem niet betraut te scrijven de evangelien vanden levenden Godt? Petrus ende Johannes en meer ander apostelen, warent niet visschers, ende hebben zij niet de weerelt verlicht? Ende Petrus es een herder over die scapen Christi ghestelt. Zij en waren noch Fremenuer, noch Jacopijn, noch Benedictijn, noch van die weerdighe, helighe ende wijse voor die weerelt Phariseen, wiens herten die Heere oordeelde vul zonde ende stancx te zijne, zegghende dat openbare zondaren, hoeren ende bouven (verstaet penitencie doende) voor haer zouden ghaen int eeuwich leven.

Dit ende deserghelijcke kennen wij al waerachtich te

[p. 65]

wesen; maer al heeft den Heere eenighe simpel meinschen miraculueselic beghift ende verlicht, nochtans niet alle ende verre den minsten deel; want ongheleertheit en es lichte meer duecht dan gheleertheijt zonde en es. Paulus was emmer een gheleert man, maer nochtans int eerste dolende; want twas eerst een hert ghemoet, die Jootsche wet, die Godt zelve ghegheven hadde, te veranderen in die wet van gracien; zijn gheleertheijt en was hem gheen cleen behulp int strijden, naer zijn bekeeringhe, jeghen die Phariseen, Esseen, Libertinen ende andere. Origenes wilt emmere dat de gheleertheijt zeer dienstelic ende behulpelic es tot onsen gheloove; dat accordeert ooc Jeronimus ende alle aude uprechte doctueren. Maer die motte, die somtijts in de gheleertheijt comt, dient gheweert; dat es, dat niemant hem daer up te zeer verheffen ofte up rusten en zal. Zoo zij ooc, van ghelijcken, dient gheweert van die ongheleerde ende leecke, die verre vander helicheijt ende weerdicheijt vande Apostelen zijn, ende willen haer nochtans toescrijven sommighe excellencien, die de apostelen vanden Heere hadden. Maer hebben zij die gracien vanden Heere, dat zij haer zegghen, als die apostelen, metten gheest Godts beghaeft te zijne, waer blijven die teekenen ende affirmacien van dien? Dapostelen ghenasen de ziecke, doove ende blende; zij verwecten de doode; zij spraken met diversche talen, etc. Of zijn zij Apostelen in den schijn ende niet in der waerheijt? Ja, voorwaer som Apostelen, maer niet van Christi, maer vanden Anthechrist. Wat macht bedieden dat die enthousiasten in onsen tijden ghemommelt hebben? Wat brachtet bij? Warent eenighe vremde talen? Wast anders dan een praserie¹ van onzinnighe

1 Gemor.

[p. 66]

meinschen? Haer teekenen waren dat den eenen broeder den anderen vermoorde, tkindt den vader, de vrauwe haren man; ende zeijden altijts dat tghebodt des Heeren was, zoo zelve den ketter Bullingerus verhaelt, dat ghebuerde int jaer 1526 den 7ⁿ februarius.

Lieve, wij willen hier af scheeden. Dese ghuesen en hebben zoo boos niet gheweest, noch zoo verre (ic en weet niet duer wat quaden gheest) duer een schijn van helicheijt ende duecht verleet; zij zaghen, zoo zij voren ghaven, dat men haer in de predicatien des woort Godts wederstant dede ende hoe lancx hoe meer poochde te doene; ende wanneer zij stille zaten, zoo haddet aest daertoe ghecommen, dat ment haer gheheelic belet ende die principale voorstanders bij den halse ghenomen hadde ende an ghalghen ghecnoopt; hier jeghen wilden zij in tijts voorzien; zij en begheerden anders niet dan paeijselic om haerder zielen salicheijt Godts woort onvervalscht te hooren ende volghen; ende nu, als ment haer beletten wilde ende tot die aude supersticien dwijnghen, zoo wast tijt dat zij met Mathatia¹ ende Machabea daer jeghen stonden.

Dit waren wel haer woorden, zoo de mare liep; maer of haer herten alle alzoo ghestelt waren, dat weet Ghodt, die een kender der herten es. Daer esser van allen onder gheweest. Zij hebben som die aerm boeren, in den Westcant, verleet ende deerlic bedroghen, zegghende (alzoo men mach dijncken ende zoo ooc de mare liep): voucht u met ons; daer zijn vele ende groote heeren ende jonckeren die ons verwachten met een deel peerden; met ghauden kettenen an den hals, zitten die edelmannen daer up, al blanck int hernasch; laetse ons bijstaen; tes jeghen de papen, die ons langhe

1 Mattathias, vader van Judas Maccabeus.

[p. 67]

verdruct ende al ons ghoet varijnck¹ inghemolcken hebben; tes nu tijt dat wij haer tijrannie doen cesseren; trect mede vrijelic, ghij wert eeuwelic rijcke; tes een ghoede actie, die wij hebben; zij willen dwoort vanden levenden Godt tonderhauden, ende wij willent uprechten; Godt zal met ons zijn, en hebt gheen vreese; zijt cloucmoedich; tes nu den bequamen tijt, daer men menich jaer naer zoude ghewacht hebben; laet ons nu dat lastich jock ende haer meinschelicke gheboden, die zij up ons legghen, vanden halse schudden, ghelijck die van Duijtschlandt, Oostlandt ende Inghelandt ghedaen hebben in eenen tijt, als zulc bestaen veel perijculueser ende lastigher was dant nu es; tvolc en es nu zoo slecht ende blent niet, up veel naer, alst voortijts was; dat meer es, de predicanten des evangeliis hebbender eenen grooten ghanck up gheghaen; zij hebben ons een schoon duere open ghedaen ende eenen effenen wech ghebaent; ons en staet maer daer in te ghane, ende voort te procederen naer de affeeren die ons toestaen; zij hebben ghescheermt ende gheblixemt met de woorden, wij moeten nu tooghen dat wij mannen zijn ende scheermen een lettel metten weercken; twert licht om doen: alle dees landen zijn met ons; waer wij commen, wij en zijn niet int vijandts maer int vriendts landt; tvolc zal over alle zijden tot ons welven; sij snaken daer naer, als den visch naer dwatere; ende oft anders dan te passe quame, datter sommighe vande onse ghevanghen werden, wat zal men haer doen? Wij en zoucken niemants bloet te sturtene, maer alleene te sturmen up haut ende steen ende dierghelijcke; tquaetste dat wij doen willen, dat es dat wij de nesten verstoren ende nitseleren willen daer die havicken ende grijpvalcken in nestelen,

1 Dadelijk.

[p. 68]

dat zijn de cloosters daer de cappaerts¹ in schulen; dees nesten gheweert zijnde, de voghelen zullen aest vervlieghen ende elders haer vertreck nemen; daer en es anders gheenen middel toe om dit monster te verdrijven, dan dat ment als een quaet cruut met de wurtelen uut trect; tes wel waer, tzal ons willen crabbelen ende bijten, ghelijct in ander landen ghedaen heeft, daert zonder bloetsturtinghe niet verghaen en es; maer hier moeten wij jeghen staen ende zijn ghewelt int eerste hert keeren, up dat wijt, met te sachtmoedich te zijne, niet wederomme en laten over onsen hals wassen, up dattet ons dan de kelen af bijte ende verwurghe.

Ziet, zulcken colueren stuucten zij die aerme boeren voren, ende brochtense alzoo te beene die ghene die om verleeden waren; zoo dat zij, wanende ten spele ghaen, eijlacen naer haer graf ghijnghen, alzoo men ghehoort heeft ende noch hooren zal. Want men mach niemant onwettelic, emmer in dese qualiteijt (toelgieret hoe men wille), van tzijne berooven noch ontvremden; want dats een quaet rechter die procedeert ende executeert zonder ghehoor ende tughenesse van partijen. Alzoo zijnt alle quade bouven ende schalcken, die haer stellen om die ghemeene republijcke te verstooren ende berooven, zonder daer toe vander overheijt oordenlic ende wettelic ghestelt te zijne. Alle et quaet dat daer af comt dat comt tharen laste; zij zullen daer af haer oordeel draghen. Tzijn ooc mannen des doots, die vande hoverheijt ende de aude rechten ende loijen gheboden zijn doot te slane ende vander weerelt te helpen, up datter gheen eergher ende veel meerder quaet uut en sprute.

1 Monniken.