Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 53]

Cap. IX.

Hoe sommighe gheestelicke uut Vranckerijck ghecommen zijnde, vertelden die deerlicke desolacie die daer gheschiet was, vreesende dattet hier ooc alzoo gheschieden zoude; van een beroerte onder die ghues te Ghendt, eerst anghericht van drij catolijcke, maer jonck ende zodt.

Sommighe gheestelicke mannen, die uut Vrancrijck ghevlucht waren, ende andere, die tspel daer ghezien hadden, creghen een verscricken van desen tijt, die hem ghenouch alzoo ooc scheen te ghereeden; ende vertelden hoe tgheestelicke met de macht vanden Coninc eerstmael tieranniseerden jeghen de weerlicke persoonen; ende zeijden, dat te Parijs vanden raet vanden Coninc bevolen wart, dat alle de heeren vanden Parlemente metter gheestelicheijt alle processen ende actien ter neder legghen zouden, ende bezien bij wat middelen dat men de heretijcquen alderbest verdrijven mochte; in somma, den Raet ghedrouch hem zoo dat men met groote vervolghijnghe daer jeghen handelen zoude. Te Parijs zijn zesse zoo zeven eerlicheden oft baliuaigen in der stadt; terstont beghonde elc, in de zijne, te vanghen ende te spannen. Daer werden die aerme pacienten ghetrocken ende ghesleept ter tormentatie, ghelijck onredelicke dieren; zij werden up ende neder ghelaten met coorden in een vier, de voeten achter over ghebonden tot bij haren necke, ghelijc men den terrebut bint; haer monden werden met een sprietkin openghestelt, zoo dat zij Godt niet anroupen en conden dan metter herten. Dit was ghedaen om dat zij niet roupen noch crijsschen en zouden ofte tvolck met

[p. 54]

eenighe pacientighe woorden verwecken ofte blasphemie onstichten. Up haren rugghe lach eenen bundijnck stroots; als tvier daer in quam dan verbrande somtijts de coorde af, ende dan vielen zij int vier. Somtijts duerde dit up ende neder trecken een alf huere oft meer, zoo dat zij ghebraden werden al levende. Ander werden an staken ghestelt ende een cleen vier tot hare knien ghemaect, ende alzoo levende ooc ghebraden: zoo dat men die zenuwen ende t'vleesch hoorde kissen. Ende in veel meer ander mannieren werden zij ter doot ghebrocht, dicwils in zes of zeven plaetsen, diveersche persoonen up eenen dach. De vrauwelicke lidtmaten noch die teeder jonghers en werden hier niet ghespaert. Die Parisienen dit ziende ende hoorende, wordens al moede ende walghende; zij droomden daer af snachs leelicke visioenen; zij zeijden, zij en wildens niet langher ghedooghen dat men, om tgheloofs wille, zooveel meinschen zoo jammerlic om den hals brachte; dattet eenen steen deeren mochte, die ditte emmer al, om Godts wille, leden, zoo haer meeninghe was; waer af dat die monicken, die haer vervolchden, niet thondertste deel en zouden willen lijden hebben; ende waren voor Godt moghelic veel meerder zondaren dan dese, ende hadden zelve veel beter zulcke vreeselicke dooden verdient; met vele meer argumenten, die onder tvolck ghijnghen, als dat zij zeijden haer dochte dat de helle binnen Parijs ghecommen was om alle die tormenten wille.

Niet jeghenstaende dees gruwelicke vervolghijnghe, zoo wasser daer nochtans die buten Parijs predicten die leeringhe van Jan Calvijn, daer tvolck met grooten hoopen ghijnck tsermoene. Dat wilde men met ghewelde ooc beletten. Duuck de Guijse¹ sloucher met ghewapender handt inne,

1 Duc de Guise.

[p. 55]

ende brachter een deel ter doot. Doe quam eerst de beroerte in Vrancrijcke, zoo dat tvolck al Vrancrijck duere int hernasch liep, zegghende die vander zijde van Condé waren, die men Hughenoten hiet, dat tijt was dat zij zulck ghewelt ende tijrannie keerden. Die prince van Condé wart haer hooftman. Daer wart veel bloets verghoten ende ghesturt, bijna in alle steden ende plecken. Die lieden duerstaken melcanderen als beesten. Noch meende de gheestelicheijt te boven te commen, ende daer zij over mochten, daer deden zij groote tijrannie. Maer ziende dat de cansse keerde ende dat zij de crancste zijde werden, doe creghen zij zeer groote vreese int lijf. Tvolc raesde ooc over hemlieden zeere onghenadelic. Nieuwers en dorsten zij haer hooren uutsteken; zij croopen ende verborghen haer in kelders ende vauten; deden huer hair met scheersen af scheeren, om dattet ghelijck ende niet deen curter dan dander zoude groeijen, waer duer zij bekent mochten werden dat zij priesters waren; zij en dorsten haer niet vertooghen voor dat ghegroeijt was; want zij hoorden dat men thaer besach, ende waer men bevant dat onghelijck ghegroeijt was, daer vermoedden zij dat een priester was; die werden dan zonder ghena duersteken. Ja, als zij daer mede mochten ontstaen; want daer wasser vele haer crunen afghesneden ende jammerlic ter doot ghebrocht. Sommighe schurpten¹ zij die buucken opene, ende staken buspoer in haer maghen; daer staken zij dan tvier inne, als in een busse, ende brochtense alzoo zeer tijrannelick ter doot. Men zeijde van sommighe abten, die oock den buuck open ghesneden waren ende in haer daermen ende inghewant hebben zij gheerste oft aver ghestroeijt; dat lieten zij

1 Scheurden.

[p. 56]

de peerden ende veerckenen uut eten ende met eenen haer inghewant duercnaghen.

Dese ende veel meer ander gruwelen maecten dat veel gheestelicx volcx uut Vrancrijck ruumde; ende dander, die daer verborghen bleven, baden ende deden bidden der overheijt, dat men zoude willen de Hughenoijsen met vreden laten, meer dan zij te voren ghebeden hadden dat mense vervolghen zoude; want zij zaghen nu de doot voor haren ooghen, ende haer uuterste verdeerffenesse; ten ware dat Godt ghenadelic voorzien hadde ende haren jammer verzoet. Want noch die Optatus¹ in Bohemen, noch die Hussiten, als zij in Merheren² ende Meissen quamen, en raesden zoo over tgheestelic volck als dese Hughenoten deden.

Als dit alzoo van sommighe vertrocken was, zoo preecte den xxij^en decembris, alst sdijsendaechs daer naer Christ avont was, onder ander predicanten, buten der Bruchscher poorte, eenen jonghen man, Baltazar³ ghenaemt, die tHulst verboden was te predicken, die tvolck zeer wel beviel, in hare alf ghemaecte keercke. Ende terwijlen dat hij zijn sermoen dede, zoo quamen daer drij jonghe mannen, die staken haer hoofden ter keercken in, ende daer riep eenen: hoe staet den diefachtighen predicant alzoo en liecht, ofte dierghelijcke woorden in substancien. Waer uut een groote beroerte rees onder tvolck, niet jeghenstaendedat

1 Taboriten of Orphariten?

2 Mähren, Moravië.

3 Balthasar Annosius, of Balthasar Pieters, vroeger dominicaner monnik in Brugge. ‘Den 3 October 1566 ontving Balthasar van de Hulster overheid een bevel om zonder eenig uitstel met zijne vrouw en gezin buiten de stad en 't land van Hulst te trekken. Hij bekreunde zich echter daaraan niet, maar ging voort met prediken. Eerst half november maakten Egmonds roode ruiters aan de vergaderingen der hervormden een einde. De predikant en de gemeente namen de vlugt.’ (H.-Q. Janssen, Kerkhervorming in Vlaanderen, I, bl. 248).

[p. 57]

den predicant badt dat zij haer stille hauden zouden. Maer tvolck liep al over hoop, vrauwen ende mannen, ende men rieper: slaet doot, slael doot. In somma, desen uproerder wart onder de voeten gheworpen ende een schipper zoude hem duersteken hebben; hij badt zeere dat men tghemeente van hem weeren wilde, ende dat men hem ghevanghen leveren wilde an den hoochbaliu. Twas hem ghenouch. Die compassie met hem hadden ende consciencie ghebruucten, baden voor hem ende spraken tot die fueriuest¹ up hem ghezint waren: o lieve broeders, gheeft vrede ende en wilt niet breken, dat Godt ghemaect heeft. Aldus en was hem an zijn lichame gheen inder ghedaen, maer wart ghevanghen ghenomen met een zijn medeghezelle; want den derden was ontloopen. Dees twee bonden zij met zulcke coorden als zij hadden; dat waren dicke coorden, die de temmerlieden daer bezichden int maken van haer keercke; ende werden dees pacienten ghestelt in haer keercke achter een ghaerdijne, die daer hijnck. Daer waren sommighe hittighe vrauwen, die wildense daer toe ghaen ende den rouper uut halen, zoot scheen, ende sloughense hert met haer preecstoelen² up thooft; zij mochten haer laten dijncken (hadden zij vander zake gheweten) dat zij van de Tupin Imbas oft Tupin Ikins³ ghevanghen ende ghesuckelt hadden gheweest. Maer emmer haer quellinghe wart belet; want zij werden ghelevert in de handen vande dienaers vander stadt; die leeddense naer de vanghenesse up den Coorenaert ende steldense daer vaste; want zij waren vercnaept van eenen grooten hoop ghuesghezinde. Daer was ooc een

1 Woedendste.

2 Vouwstoelen.

3 Topinambous of Tupinambas, eene horde in Brazilië.

[p. 58]

groot vreeselic rumoer in dat hende vande stadt. Men slooter de dueren ende veinsteren toe; want veel volcx vander stadt liep verwaert naer de poorte met haer gheweere als hallebaergien, zweerden, bussen, spijssen, poengiaerden ende dierghelijcke, meenende dat men buten de predicatie up slouch; ende riepen datter haer broeders, zusters, vaders, moeders, huusvrauwen ende ander haer maechschap in waren; die en wilden zij niet laten verdrucken noch ter doot brijnghen, maer dat helpen wreken ende wederstaen metten lijve. De wake, die an de poorte lach, sloten die poorten toe. Doe riepen die van binnen: doet open, of wij zullense met ghewelde open loopen. Die buten waren ende quamen met den ghevanghenen naer de stadt, en wisten niet wat binnen te doen was. Aldus wast een beschaemde zake, vul perijckels.

Den principalen, die dees roere ghemaect hadde, was een priesters zone, een lijnenwever van up de Mude, ende hadde eens priesters dochter ghetraut, een schoon vraukin, de dochter van Dicxmude¹, den [die] canonic van S^te Jans was, welcx hooft vande pocken ghevilt was, ende een zelveren beckeneel daer in ghesteken, daer hij noch int hende af ghestorven es. Tvolck zeijde, dat zij vande: gheestelicke daer toe uutghemaect waren, ende van haer ghehuert met ghelde dat zij hadden zitten verdrijncken; want zij waren wat bij drancke. Maer de waerheijt hier af es onzekere.

1 Melchior van Dixmude gestorven den 20 september 1537, of Lieven van Dixmude, zoon van Jan en Jaqueline Dullaert, gestorven den 15 december 1562. Beide waren kanunniken van St Baafs (eertijds St Jans), en vroeger monniken van de abdij van St Baafs.