Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 46]

Cap: VIII.

Van tpastuerkin van Exaerde; hoe datter veel ghuesghezinde in de ghuarde te Ghendt waren; vande ghues ontrent Zeghelsem bij Audenaerde; van eenen Carmelijt te Ghendt ende van eenen Jacopijn; van een foele tY pre; vanden pastuer van Sleijinghen; ende van die blau excusacie der uutgheloopen broers.

Niet jeghenstaende datter dijckers waren (in maniere van spreken, dat waren dees garnisoenen), zoo vloeijde nochtans de vloet vande ghuesen zoo hooghe, dattet scheen dat mense niet afghedijcken en conde. De priesters, en bijsonder de broers waren zeer qualic ghemueghen¹, ende ooc waren zij som zeer partijelic. Waeromme tpastuerkin van Exaerde bijcans in zijn doot ghecommen was; want hij maecte hem qualic ghemint, ende leefde in grooten twiste ende vijandtschap met een zijn medepriester; die men zeijde dat ghuesghezint was, ende hadde wel ij zoo drij processen ter causen van dien jeghen hem ghenomen. Aldus hij commende, ontrent desen tijt, bij nachte metten H. Sacramente om ijemant te ghaen berechten, ende den coster met hem quam in grooten perijckel zijns levens; want daer waeren twee pieren² upzijwech ghestelt, up de welcke van beeden dat hij zijn voeten ghestelt hadde, hij hadde wel een staige hooghe gheworpen gheweest oft moeten sprijnghen; maer den coster, dat ghewaer werdende, waerschuude hem. De laetste piere was met zaghers scraghem ghemaect. Als dit onder tvolc

1 Zeer weinig bemind.

2 Vallen.

[p. 47]

quam, hadden die ghuiesghezint waren haer ghenouchte daer inne, ende zeijden: beghint men nu aldus de papen te pieren, zoo en zalt met haer niet wel ghaen; zij moghen wel naer een ghadt zien. Ander spraken: trauwen¹ zijnen Godt, die hij in de handt drouch, zoude hem messchien gheholpen hebben. Maer die catholijcque waren daer zeer in verdrouft, ende zaghen wel dat de boosheijt de overhandt nam, dwelc zij zeer beclaghende waren.

Men zach ende bevant ooc dat die in de ghaerde te Ghendt aughescreven waren meer tot die ghuesghezint waren dan tot die ander zijde. Dus scheen daer crancke bewaernesse zijnde; want alst haerlier dachwake was an de Bruchschepoorte, zoo ghijnghen zij som wel, alsmer predicte, bij ghebuerten de sermoenen hooren, ende songhen ooc psalmen, als zij ter nachtwake ghijnghen, in walsche ende in vlaemsche. Ooc hebben zij die ghezonghen, daer zij ghijnghen achter haer capiteijnen.

Ende, alzoo zeker rentier tot mijnen huijse was van Zeghelsem, een prochie ontrent zes mijlen van Ghendt ende ij mijlen ter zijden Audenaerde, desen xxj^en decembris anno 67, zoo sprack hij, hoe dat, in drije de naeste prochien Van Zeghelsem, de costers afghestaen waren van hare keercken diensten, ende en wilden niet haer ghewonelicke bienfeeten ende onderhaut ghaen halen vande supposten der prochie, noch de tiende schooven vanden pastuer; ende, in de prochie van S^te Cornelis, was den pastuer zelve afghestaen, ende en wilde gheen messe celebreren noch dienst in de keercke doen, renunchierende zijn proffijten. Die van Zeghelsem (hoewel daer niet in haer keercke ghebroken en was) waren nochtans ghedreecht van die ghues van Aude-

1 Trouwens.

[p. 48]

naerde; ende, daer ontrent (als zij daer voorbij passeerden ende trocken naer Gheerdtsbeerghe, daer zij te curt rolden, zoo dat daer mochten doot blijven, zoo bij justicien als andersins, ontrent xl mannen, of meer, zoo voorseit es); hadden haer vermeten, wanneer zij weder quamen zoo zouden zij Zeghelsem ooc zuveren van hare afghoden; maer zij verghaten, zoo ghehoort es, weder te keeren. De ghuesche Audenardinen hadden een huus, buten Audenaerde, op den Heijndries, daer haer nieuwe predicanten preecten, dat zij daertoe ghemaect hadden; ende ghijnghen daer veel meer dan in haer ghewonelicke keercke, al wast dat zij haer veel ghemackelicker ende naerder stont ende haer prochie keercke wesende. Verclaerde ooc den zelven persoon, die simpel ende catolijck was, dat, van noch, een mijle voorder ende meer, volck quam om buten Audenaerde te hooren predicken, passerende smorghens metten donckeren duer Zeghelsem, ende onder andere ooc aude mannekins ende vraukins, die met stocxkins ghijnghen ende quamen som meer dan van drij mijlen van daer, zoo dat zij int ghaen ende keeren som wel zes of acht mijlen up eenen dach ghijnghen. Zeijde ooc, dat hij ghehoort hadde dat een gheleert man jeghen de nieu predicanten ghedisputeert hadde, ende hadtse wel verwonnen, maer niet ghepaeijt oft bekeert; maer wilden hem slaen ende overvallen. Wat daer waer af es dat Godt. Emmer bleven zij aldaer prekende met zeer grooten toeloop van Volcke. Daer waren ook bij nachte lieden commende in de prochie van Zeghelsem ende eldere, die ontrent derlieden pachthoven psalmen zonghen, diet niet gheerne en hoorden. Dit deden zij om haer te quellen, ofte om haer te verwecken tot devocien ende tot hare manniere van doene.

In den advent preecte, St^e Michiels te Ghendt, een Onser Vrauwenbroeder oft Carmelijt, ghenouch up de zelve man-

[p. 49]

niere dat die nieu predicanten buten predicten, verclarende onder andere, datter maer twee sacramenten en waren, ende, hoewel dat ander vijve waren bekent bij de aude doctueren, nochtans en waren zij van zulcker auctoriteijt niet als de voornoemde twee: dat was tdoopsel ende tnachtmael, beede van Christus ende die apostelen meerckelic inghestelt; zeijde ooc dat hij de misse noch prijsen, noch lachteren en wilde. Hij hadde een ghoede manniere van predicken in sommighe propoosten, maer haperde dicwils in zijn woorden die hij dicwils verhalen¹ ende herzegghen moeste. Ende, alzoo broeder Jan De Croocq, een Jacopijn, een audt gheleert man, in den zelven stoel quam predicken up St^e Nicolaus dach, zoo stont hij zeer en befoijde den predicstoel, zegghende: fij stoel, ghij stijnct an de heresije! Zegghende dat pastuers ende keercmeesters van S^te Michiels niet dan zodtkins en waren, om dat zij daer zulck eenen predicant ghenomen hadden om den advent te predicken, hoewel dat de voornoemde pastuers ende keercmeesters eerlicke mannen waren, die zelve hem stonden ende hoorden dees blamacie zegghen; maer zij screvent toe zijn liefde des gheloofs audtheijt ende ghepassijtheijt van zinne. Daer quamen nochtans alle daghe, ten zeven hueren voor der noene, den voornoemden predicant hooren zeer veel persoonen, al moesten zij bij donckere ter keercken commen, ende onder andere veel deghelicke lieden vanden raet van Vlaenderen, als ooc mijn heere den president meester Jacob Martins. Men zeijde datter eens laghen gheleijt waren vande capiteijnen van Ghendt, bij de inductie vande Jacopijnen, om desen predicant te vanghen; maer twart belet, ende hij moeste sommighe dijnghen alvelijnghe wederroupen; waer

1 Herhalen.

[p. 50]

up hij zeijde, dat men zijn sermoenen wech drouch met sticken ende dat men tvervolch in ander sermoenen ooc hooren moeste; want hijt up een huere niet al zegghen en conde datter toe diende, ende alzoo tonghelijcke gheblameert wart. Men zeijde dat hij veel scriftueren alegierde ende ooc de aude doctueren ghenouch; hij namt ooc zeer naer dat men de lieden om haer gheloove in zoo grooter menichten hadde ter doot ghebrocht, dat jammer was, ende de zelve al haer ghoeden ghenomen; wijfs ende kinderen, bijstier ghemaect, verliesende haren brootwindere, moesten schamelic achter lande dolen ende ten laste vande ghoede lieden commen, diese onderhauden moesten.

Met alle desen turbulenten tijt zoo faelgierde de devocie zeere in der keercken; want niet deen derde vanden volcke en quaem tsondaechs ende tshelichsdaechs ter keercken, die daer plochten te commen. Men drouch in S^te Jacobskeercke, alle zondaghe voor de hoochmessse, tsacrament omme in een besloten potkin of copkin. Daer ghijnghen telcken mede ontrent xxxvj toortsen van devote persoonen; want die principale cijborien waren verborghen ende in deerde ghedolven; waer af die costelicste ghulden cijborie wouch xxxiij marck vj oncen ende ij hijnghelschen, met den christalijnen glase ende de mane daer dhostie in stont, die lauter ghaut es met peerlen ende ghesteenten verchiert; de reste es al zelver verghult.

Men zeijde, ontrent desen tijt, van een foele oft ghevecht tYpre ende daer ontrent ghebuert; maer men wist niet wel hoet verghaen was, dan datmer vijandelic zoude ghehandelt hebben, ende den predicant, die buten der stadt preecte, zoude duer zijn maude van in de stadt gheschoten gheweest hebben.

Den pastuer van Sleijinghen, bij Ghendt, ziende den tijt

[p. 51]

voor ooghen, heeft zijn onderzaten ende mendicanten¹ twee zoo drije sermoenen ghedaen, onder de welcke hij an hemliede oorlof nam ende liet zijn kuere², daer hij uerus³ in was, weert (zoo men zecht) wel xxx ponden grooten tsjaers; verclarende ende biddende elcken, met weenende ooghen, dat zij hem zouden willen vergheven zijnen keerckendienst, die hij bekende niet wel ende ghetrauwelic ghedaen te hebben, ende presenteerde elcken, daer hij ghelt van uutvaerden ende dierghelijcke afghenomen hadde, wederomme te gheven, wie zij ooc waren ende hoe vele datter daer commen zouden; want die manniere van doene onder de priesters tot noch toe ghebruuct, en was niet oprecht, zeijde hij; zij zochten al dat hare, ende niet tproffijt ende de salicheijt van haren schapen, alzoo zij behoorden. Dus en begheerde hij niet langher in zulcken dienst te stane, ende zulck quaet ghoet te ghebruucken, al zoude hij moeten eerde eten als een worm. Hij ghijnck in Brabant, ende es, buten Mechelen, eene vande ghuesche veltpredicanten gheworden. Men zeijde ooc dat hij herde treffelic predicte ende dat hem een groot volck volchde ende ghejonstich was.

Veel priesters ende religiuesen, vrauwen ende mannen, zijn in desen tijt uut hare oordine ende cloosters gheghaen, ende hebben de liberteijt anghenomen. Waer af datter ooc bevonden waren, binnen Ghendt, die zulcx deden die ment niet betraut en hadde; maer zij deden haer onschult, dat zij daer beneden haer jaren van discretien ende jeghen haren danck daer in ghesteken waren. Ander ghaven uut: zij meenden dat die cloosteriers al uutghejaecht zouden ghe-

1 Parochianen.

2 Pastorij.

3 Heureus?

[p. 52]

weest hebben int breken der beelden, mits dat zij doe rumen moesten; dus en waren zij niet uutegheghaen als de ghene die haer gheloove lieten ende ketters wilden werden, maer als die vreesden tghene dies voorseijt es; maer dat was een blau excusacie, want zij hadden moghen wederkeeren als dees foele ghecesseert was; maer neen, zij hilden haer an den worp. Deen track naer Inghelandt, dander naer Vrancrijck, de derde naer Cleven, Duijtschlandt ofte Oostlandt. Ooc loedden zij som een ghaijkin¹ mede, ende die vrauwen religiuesen eenighen jonghen ghezelle oft man. Aldus zach men wel waer haer den schoen dwanc. Maer daer wasser ooc diet uut een ghoede meeninghe deden (al en wast niet naer der wijsheijt ende discrecie), zegghende dat zij liever alle aermoede lijden zouden, dan daghelicx hooren ende zien den duvelicken nijt, die in haer cloosters regneerde. Vele en begheerden ooc niet die weercken des vleesch te vulbrijnghen, maer beter naer den gheest ende naer Godt in de weerelt te leven dan zij in haer cloosters ghedoen conden, al waren zij tot dier intencie eerst ghemaect ende gheordineert, ghelijck den Heere zecht vande Phariseën: zij loopen te water ende te lannde, ja, die zee omme, om eenen te brijnghen in haer oorden, ende, hem daer ghebrocht zijnde, zoo maken zij hem dan tien mael meer een kindt der eeuwigher verdommenesse dan hij te voren was, leerende meinschelijcke gheboden, ende tprincipale ende, dat Godt ghebiet, laten zij achter ende verzwijmen, zij zien up een muesie ende verzwelghen wel eenen kemel. Dit betughen Erasmus Rotterodamus, Johan Tauler ende meer ander verlichte mannen; maer dit mach men laten, ende de ghoede instellinghen der oordenen volghen.

1 Gezellin.