Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 39]

Cap. VII.

Van een collacie te Ghendt onder die notable ghehauden, om te beziene waer men ghelt crijghen zoude om die ghendtsche ghuaerde te betalen; van sommighe vlieghende maren; ende hoe tvolck vande ghaernisoenen int eerste zeer ghetraveilliert was.

Den xvij^en decembris, disendach wesende, wast colacie; ende daer wart upghedaen ende vertoocht voor de notable, hoe men wel ghezien hadde den trouble van tbreken in de keercken ende cloosters, etc. den xxij^en augusti lestleden, ende hoe de gheghoedde in perijckel stonden van haer ghoeden gherooft te zijne, gheestelic ende weerlic; waeromme schepenen vander Kuere, bij advijse ende accoorde vanden heeren vanden Rade, hadden doen upnemen zes hondert knechten ofte wat meer, om te waken ende zurghe te draghen bij daghe ende bij nachte; totten welcken datter noch ontrent ij^c upghenomen waren, ziende dattet van noode was; de welcke costen, alle maenden te betalen, meer dan viij^c ponden grooten. Ende anghezien dat, totter betalinghe van diere, generaliter gheestelic ende weerlic, alle diet van state waren, hadden ommeghestelt, deen meer, dander min, elc naer zijnen staet; ende dat men bevant datter vele waren, die daer toe niet en wilden haerlier ghelt upbrijnghen, ende dat den tijt zoo gheschepen was dat men de voornoemde wake ofte garnisoen noch zoude moeten blijven onderhaudende, tot dat andersins daer breeder in voorzien werde bij den Prince oft andersins; zoo hadden schepenen voornoemd gheadviseert, om de pennijnghen ter betalinghe van diere

[p. 40]

te vercrijghen, als dat men stellen zoude noch eenen stuver up den stoop van alle wijnen indifferentelic, ende dat daer inne ghelden zouden gheestelic ende weerlic, niemant uutghesondert, eenen termijn van twee zoo drije jaren ofte min, naer dat men zaghe dat van noode ware. Mits dat mijn heeren schepenen gheenen bequameren middel en wisten, ende hadden hier uppe octroij vande Regente vercreghen, gheteekent wel met vijf handteekenen; welck octroij aldaer ghelesen wart, ende wart ghezeijt dat men die pennijnghen zoude ghecrijghen vanden voornoemden inzetenen bij vorme van leeninghe; ofte dat niet, dat mense te freete¹ halen zoude, ende die weder aflossen metten pennijnghen die vander voornoemder assise incommen zouden. Ende deghene die haer ghelt thulpen der wake ghegheven hadden, zoude men betalen ooc vander zelver assijse, die eerst betaelt hadden eerst ende alvoren haer ghelt weder hebbende. Up welck vertooch, mijn heeren schepenen, duer een van haren pencionarisen, meester Jan Du Boos, die de voornoemde propositie ghedaen hadde, baden de notable te willen vertrecken ende haerlier advijs hier af te schepenenwaerts over te brijnghen. De notable hier up vertrocken wesende, ende elc met de zijne adviserende naer costume, zoo dochte hemlieden, onder correctie, dat den voornoemden middele, bij schepenen gheadviseert ende ooc bij de heeren vanden rade, niet ghoet noch expedient en was, uut causen dat den last vanden wijne zoo vele ende hooghe loopen zoude voor den ghemeenen onvrijen man, dat hij lettel zoude ghedroncken werden, ende bij dien, zoo en zoudet der stede niet proffiteren; maer zoude gheschepen zijn achterdeel daer an te doene, ende dan zoude de stadt haer freet moeten beta-

1 Op interest.

[p. 41]

len, ende en zoude niet hebben waermede. Want van ghelijcken hadde, tanderen tijden, bevonden gheweest an den pacht vanden crabbeleere¹, die meer ghalt ende daer an ghewonnen was eer de vijf stuvers noch up elcke tonne ghestelt werden, dan als die daer up ghestelt waren; want hij doe min ghalt, ende daer was noch an verloren, gheen steerfte oft veranderinghe van tijde daer tusschen commende. Zoo zoude ooc de stede gheschepen zijn haer pachten ghemindert te werden, wel twee duijsent pont grooten oft meer, de toecommende jaerschare inghaende te meije xv^clvii; om dat tvolck zeer afghewent was van te ghaen drijncken, duer dat zij devotelic verwect waren ende vermaent vande nieu predicanten zulcx te willen laten; ende ooc mits den scheerpen tijt ende magher brootwinnijnghe. Den petau² cocht men in Zeelandt om eenen braspennijnck den stoop; daer up zoude men dan gheven van assise, te weten de onvrije, noch vijf grooten! Ergo wie zouden willen drijncken? Dan moeten daer af de tollen ende ander oncosten, ooc de winninghe vanden wijnvercoopers; zoo dat hij gheschepen zoude zijn zeer hooghe te commen, ende hoe veel te hoogher dan de rijnsche ende ander groote wijnen. De raetsheeren metter gheestelicheijt en ghaven maer in den nieuwen impost i grooten up den stoop wijns, ende men zach wel dat datte alleene drouch meer dan xviij^c ℔ grooten tsiaers, ende en ghaven anders gheen assijse. Den ghemeenen man, boven haerlieder aude assijsen, die zij menich jaer ghedreghen hadden, niet alleene up den wijn, maer ooc up tbier, daer af die ander exemt ware, moesten ooc in dit grootkin impost contribueren; ergo droughent al. De gheestelicke en had-

1 Zeker bier.

2 Wijn van Poitou.

[p. 42]

den wijfs noch kinderen te hauden, hadden ooc veel ander schoonicheden, die de weerlicke persoonen niet en hebben, ende ghijnghen alomme quijte. De foele was ooc eensdeels duer haerlier quaet leven ende groote abusen upghecommen, ende waren de nieu predicanten vele uutgheloopen gheestelicke persoonen. Om harent wille, waren alle dees Nederlanden in roere; neeringhe noch coopmanschepe en regneerde; den ghemeenen ambachtsman haddet zeer scheerp, ende werden vele bijstier. Wel es waer, de heeren vanden Rade waren met condicie van vrijheit ontfanghen; maer nu zij ghedreecht hadden gheweest af te loopen ende de gheestelicke eerst, zoo waert wel redene dat zij hilpen haer zelven bescheermen ende een lettel tijts den last der assijsen metten ghemeenen huijsman ghelijck draghen. Dat ooc ter tijt als zij up die condicie anveert waren, niet boven xx vrije in den raet en waren, daerder nu meer dan iiij^c zijn, zonder alle die, onder tdecsele van hemlieden, vrij ende quijt ghaen, ende ooc onder tdecsele vande gheestelicke persoonen; ende alzoo de stede haer assijse groot ende grof ghestolen. Ditte ende veel meer ander redenen overghemeerct, ghaven den meesten deel vande notable over in andtwoorden: als dat den besten middel ware dat men die jeghenwoordighe octroije liet cesseren, ende tendeerde om een nieu octroij te crijghen, als dat de gheestelicke metten heeren vanden Rade, in wijnen ende bieren, zouden ghelijcke assijse ghelden, eenen termijn van ij jaren, i jaer ofte min, tot dat ghenouch ware om de saudeniers¹ te betalen, alzoo die ander inghezetenen ende ghoede lieden der stadt tot noch toe draghende waren.

Den xviij^en decembris was de mare ende tijdijnghe te

1 Soldeniers, betaalde mannen.

[p. 43]

Ghendt ghecommen, dat de soldaten, die men hiet de roode rocx van Ghendt, tot S^te Lievins-Hautem des balius huus verbrant hadden, om eenighe questien die zij hadden; maer tbevant hem lueghen te wesen; want de presumptie was veel meer dattet quam van inviere; want, tsnachts ten ij hueren, waren de mestschapen uutghedreven, ende den brant quam eerst uut der schuere ende schoot met een screde up dwoonhuus lancht den ghevel henen, daer nieu stroo gheleijt was. Daer verbranden veel schapen ende beesten, men zecht wel vijftich schapen; ende dat jammer was, zeer veel coorens. De ghues deden de mare ghaen, te Ghendt ende eldere, dat die van Andtweerpen ghezonden hadden zeker hooftmannen oft ghedeputeerde uut haer consistorie, die zij noumen de ghereformeerde Keercke, verzouckende ende biddende an de Gouvernante te willen verdrach nemen met die van Valenciene, ende de Gouvernante zoudtse doen arresteren ende vaste hauden hebben; maer die van Andtweerpen zouden haer ontboden hebben dat men zoude willen redelic handelen; zij zouden wel dat begheeren, ende zouden daer toe vinden drije nacien die haer daer toe behulpich zijn zouden, als die Inghelsche, Oosterlinghen ende Duijtschen; maer dit ghelijct een blauwe lueghene. Nochtans verhalic dese ende deser ghelijcke zaken in veel plaetsen van dese weercken, niet om datse vast ende waerachtich zijn int gheheele of in deele, maer om dat men daer uut zoude kennen ende meercken de ghezintheijt van sommighen volcke, die zulcke maren lieten uutghaen. Daerom en vercoop icse ooc niemant dierder dan zij weert en zijn; ende stelle daer: zulcke maren commen niet daeromme effectelic dattet al waerachtich es, maer dat ment ghemeenlic zeijde ende de maren daer af ghijnghen; want ic en hebbe gheenen familiaer noch ic en

[p. 44]

wil gheenen, die mij, dat elders ghebuert, vercondighen mochte; noch gheen secretarissen, diet mij overscrijven. Dat meeres, al hebbick sommighe secretarissen van mijnder stadt, daer ic ghoede keunesse an hadde naer sommighe dijnghen ghevraecht, die haer wel kenlic behoorden te wesen, zoo hebben zijt nochtans jeghen mij gheveinst. Hoe dan mach ic scrijven tghene dat ic niet en weet? Tes noch zeer vele dat ic dus vele uut den duursteren gheraept hebbe, ende moghelic meer ende grondigher dan noch eenich secretaris ghedaen heeft, alwaert ooc dat hij daer af notitie ghehauden hadde; want ten ware hem ooc niet wel moghelic alle dijnck te weten. Veel dijncx wert ghewimpelt ofte moet ghewinpelt zijn; daerom wert de waerheijt dicwils ghespaert ende an deen zijde ghestelt. Maer ic, die dit niet en wille laten int licht oft prente commen, hebbe wat vrijmoedich ghescreven; niet nochtans dat ic up mij zelven rusten wille, maer gheerne afghaen ende wijcken als men mij dies claerder ende beter betoocht. Daerom scrijve ic voort, dat men te Ghendt zeijde, up den xix^en decembris, datter twee waghenen, gheladen met artillerie ende principalic met handtbussen, passeerden duer Ghendt, commende van Andtweerpen; ende zoo zij ghecommen waren buten der Mudepoorte, werden vanden gharnisoene van Ghendt ghearresteert ende upghehauden. Men zeijde dat zij wilden al dien houck omme, om dat mer te min up letten zoude dat mense naer Valenchiene voeren zoude, om haer te fortifieren.

Ooc quam te Ghendt de tijdijnghe datter van onsen Coninc doen slaen waren veel hondert duijsent ducaten; up deen zijde stont zijn aenzichte ofte effigie, ende up dander zijde een cruijse ende daer rontom ghescreven sacra bellorum, dat es te zegghen: die helighe oorloghe; ende dattet al up dese Nederlanden te doen zoude zijn; te weten dat

[p. 45]

men tcrijschvolck met zulcken ghelde betalen zoude, dat hij up dese Nederlanden brijnghen zoude. Dit maecte menich edel ende onedel een benaut ende zwaer herte, zegghende: wat wilt ons den Coninc doen? wilt hij zijn landen ende volck gheheel bedeerven ende destrueren? Wij en moghens niet, ende tes ons meer dan leet tghene datter ghebuert es; want wij hebben zelven in grooten ende zwaren perijckel ghestaen om vande quaetwillighe ons lijven ende ghoeden te verliesen; ende zullen wij noch moeten die zware oorloghe ende verdruckijnghe ghenieten, zoo hadden wij veel liever te steerven dan te leven.

Boven desen waren die steden verlast ende dlandt ghetraveilliert vande vremde garnisoenen, die de lieden groot overlast deden. Want alzoo, ontrent desen tijt, Lievin Henricx, in de Langhe Munte in den Granaetappel wonende, van uuter stede quam naer huus met zijn zoonkin, zoo wart hij anreest vande roode rocx, ende wilden hem zijnen mantel nemen, maer en conden niet wel ghecrijghen; daerom sloughen zij hem ende staken den mantel vul ghaten. Ende een man van buten, commende Sente Baefs neffens tnieu casteel te Ghendt, namen zij zijn colve¹; daerom wurstelden zij, ende ander roode rocx quamen ende sloughen den man in zijn braen², ander zegghen de braen af, zoodat hij daer af daer naer ghestorven es. Dit ziende de schippers van in haer schepen, quamen hem ter hulpen; maer creghen zoo veel Walen up den hals, dat zij afdancten, ende droughen den voornoemden ghequetsten in een schip.

1 Roer.

2 Kuiten.