Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. V.

Hoe die van Valenchiene haer belegghers bespronghen ende den buet ontjaechden; van veel vremde maren onder tvolck; hoe Valenchiene rontomme beleijt was; hoe de consistorianten van Ghendt bij der wet ontboden waren; vanden voortghanck van haren tempel; van een rudesse te Doornicke ende van een ghevecht te Ghendt.

Up den vijfsten ende zesten decembris quam de tijdijnghe te Ghendt datter een scheermutsijnghe voor Valenchiene ghebuert was; want daer laghen daer ontrent gharnisoenen ende zeker lieden van wapenen, die eenen buet ofte roof up dlandtvolck ghedaen hadden; den zelven dreven zij, te weten de bestuailgen, tot voor de stadt, om te monsteren wat zij ghepilgiert hadden; maer sommighe boeren hadden hier af haer clachten ghedaen binnen der stadt; ende die vander stadt, dit qualic connende lijden dat men haer landtzaten die neffens haer stede woonden zoo jammerlic beroofde ende tracteerde, zijn uut der stadt ghesmeten ende hebben sommighe vanden gharnisoene versleghen, ende den buet hemlien ontjaecht ende weder ghenomen, ende hebben weder ghegheven elc dat hem toebehoorde, ende van haerder zijde en zou maer eenen man ghebleven zijn.

Up den zelven tijt wart bij schoonen daghe die Hueverpoorte ghesloten ghehauden, ende sommighe ander poorten,

[p. 23]

als de poorte vanden Rabotte an tsPrincenhof die langhe ghesloten ghehauden was: zoo veel vermocht desen troublen tijt, dat die stadt, die gheen ghewelt en plach te vreesen ende liet winter ende somer, nacht ende dach, al haer poorten open staen, nu haer zocht te bevrijden met sommighe van haren poorten te sluten, daer lettel lijt¹ duere was, ende dander deden zij bewaren met crijschknechten, want tes een audt zegghen dat den inzetenen vijandt aldermeest te vreesen es; ende zoo verre wast nu ghecommen, dat men niet en wiste me dat men betrauwen zoude; men vreesde van conspiracie ende volc dat van buten zoude moghen incommen, duer tbeschicken van sommighe van die van binnen. Zoo was ooc den tijt ghestelt, datter van xx meinschen niet eene en waren die wisten hoe hem noch desen tijt afdraghen zoude. Deen sprack: die ghues zullen te boven ghaen; ende dander spraken: die papisten zullen noch theil² behauwen. Tes een wonder om overdijncken, hoe die tonghen der meinschen keerden ende wenden, ende vele al anders spraken dan haer herte meende, ziende met wat volcke dat zij ghescheept waren. Men zeijde, dat omtrent Dendermonde zeker garnisoen ghecommen was om daer binnen te ghaen ligghen; want Dendermonde es eene vande steercste steden van Vlaenderen, om dieswille dat mense terstont rontomme, een verre streke, al int water stellen mach. Men sprack ooc datter brieven uut Italien commen waren, als dat men daer int landt, tot Napels toe, diveersche steden schatte om ghelt up te brijnghen, daer men veel knechten mede upnemen

1 Doorgang.

2 Bovenhand.

[p. 24]

zoude, om metter macht met onsen Coninc up dees Nederlanden te commen oorloghen. Dit maecte een groot verscricken onder tvolc, die lichte van ghelooven waren, vreesende dat zij al verdorven werden zouden, ende baden Godt almachtich dat hij alle dijnck ten besten keeren wilde.

Den vij^en decembris quam de tijdijnghe dat Valenchiene alomme beleijt was, te weten in de ommeligghende steden ende sloten, als tot Boussein¹, Landercij, Keijno-le-Conte² ende Sente Amants tusschen Valenchiene ende Doornicke, ende ooc te Condeijt³ over dees zijde, om hemlien de fictuaille te weeren, ende beroofden dlandtvolc daer ontrent. Die van Valenchiene begheerden wel sommighe gharnisoenen van tsHoofsweghe, om alle paeijs wille, in te nemen, als den prince van Oraingen met de zijnen, den grave van Egmont, den grave van Hoorne, etc., ende met sommighe andere. Zij beclaechden dat zij daer te voren vande garnisoenen zoo qualic an gheweest hadden, dat zij nauwelic haer wijfs ende dochters bevrijden en mochten, ende sommighe deghelicke lieden hebben daerom de stadt ghelaten ende waren elders ghaen wonen; want tgharnisoen maectet daer al verbuert, ter causen dat zij alsdoe jeghen haer gheestelicke ghestuent hadden. Ende hadden gheerne belet de justicie over de heretijcquen, als dat mense niet dooden en zoude. Men zeijde ooc dat sommighe ghoede machtighe lieden wel begheert hadden dat zij niet gheresisteert en hadden; maer werden vermant ende niet ghehoort vanden ghemeenen volcke.

Den ix^en decembris waren te Ghendt schepenen vander

1 Bouchain.

2 Quesnoy?

3 Condé.

[p. 25]

Kuere verghadert tot vii hueren van den avonde, ende waren daer ontboden al die principale vande ghues, alwaer hemlien vorenghehauden was eenen brief ghecommen vande Gouvernante, inhaudende dat men niet meer en mochte buten int groene trauwen, doopen noch begraven; waerom veel roere onder tvolck was, ende principalic onder die ghuesghezinde, waeraf sommighe zeijden dat den brief maer alleene ghehandteekent en was bij de Gouvernante ende niet bij dander heeren vanden Hove, niet verstaende dat zij ofte haer Altese de macht heeft zulcx te verbieden, als presenterende dlichaem vanden Coninck. Maer die vande consistorie vande ghues ghecommen zijnde in presentie van schepenen, zoo was hemlieden den voornoemden brief ghelesen ende voren ghehauden, ende haer was ghevraecht of zijt alzoo onderhauden wilden, ofte wat zij daertoe wisten te zegghen. Waerup zij in andtwoorden ghaven, behaudens de reverencie van mij vrauwe dHertoghinne ende van mijne Heeren, dat tot zulcx te effecteren qualic middel toe ware te vinden: want nopende den doop, zoo en zoude tghemeene volck, die buten haer kinders doen doopen, niet willen haer kinders brijnghen bij de papen om aldaer ghedoopt te werden; ergo zouden moghen onghedoopt blijven of vande herdoopers de auders verleet, ende alzoo die kinderen achter den doop ghehauden werden. Van ghelijcken en zouden zij niet willen ghaen trauwen bij de papisten; ergo zouden onghetraut in groote zonden moghen leven. Nopende de begravijnghe, de priesters en willen hemlien niet up tkeerchof laten begraven; zoo moesten zij dan een plaetse hebben om haer dooden te begraven. Zijlieden, te weten de consistorianten, wilden wel ende weinschten van haer lasten onsleghen te zijne, ende waren gheerne afghestelt; want zij hadden moeten

[p. 26]

met lijve ende met ghoede verandtwoorden voor de ghuesghezinde, die zij heeten de ghereformeerde keercke; indient anders dan te passe quame ende daer eenen uproer rese (dwelc gheschieden mochte bij zulck eenen middele), werden hemlieden de voornoemde keercken diensten belet; zoo zouden zij machtich zeere daerinne beschaemt zijn, ende wilden wel dat mijn heeren gheen oorzake en ghaven van dese of dierghelijcke beroerten.

Up desen tijt hadden tot xxij metsers ghepresenteert te weercken an de ghuekeercke neffens Ghendt, den eenen zes daghen, den anderen viere, elc naer zijn beliefte ende jonste die hij daertoe hadde; ende moesten noch thuus commen heten. Van ghelijcken, wrochten daer veel temmerlieden om niet, waerinne Willem ende Lievin De Somere ghebroeders, zeer diligent waren. Die rijcke ende machtich waren lieten boomen up haerlier ghoedijnghen afhauden, die men met schepen al vul zach bringhen duer de Coorenleije, die zij al tot de fabrijcque van haren tempel gheschoncken hadden. Ander matterialen, als steen, calck, zavel ende dierghelijcke, werden ooc van diveersche persoonen gheschoncken. Daer werden emmertoes ij caven¹ in ghemaect, ende dat achter int vertreck daer zij een camerkin of ij hadden om de principale aldaer haren raet te hauden, ende tzwinterdaechs haer te moghen waermen, zoo wel vrauwen als mannen. Zij hadden oock voor haer ghenomen snachts daer in te waken, up avontuere of men haer temmerijnghe bij nachte hadde willen verbernen. Zij slachten die Joden, die haren tempel upmaecten met haer gheweere in dhandt, als zij uuter ghevanghenesse van Babilonien

1 Schouwen.

[p. 27]

ghecommen waren, jeghen alle hare ommeligghende vijanden, die zij vreesden, maer hadden verre een onghelijcke cause.

Den xij^en decembris quam de tijdijnghe te Ghendt als datter xij duijsent mannen voor Valenchiene laghen, ende dat den vaerwaghen van Douwaij ghecommen was, om hemlien te fortifieren van fictuailge ende andersins, ende wart ghevanghen vanden gharnisoene ende gheconfisquiert, waghen, peerden ende al dat daer up was. Noch quam een drouve tijdijnghe te Ghendt, up den voornoemden dach, als dat tghemeen volck ende de ghuesghezinde, te Doornicke, hadden de slotelen vander vanghenesse ghecreghen ende hadden die ghevanghenen al uut ghelaten die van haerder zijde waren; hadden ooc haer ingienen ende artijllerie up de maerct ghestelt, waer duere men vreesde dat zij de passaige vanden coorne sluten zouden, dat aldaer duer de Schelde, van boven af, naer Vlaenderen, Brabant, Hollandt, Zeelandt, etc., pleecht te commen.

Daer was sdachs te voren te Ghendt, up tSlusekin, tusschen licht ende donckere, zeer ghevochten van vijf of zes Walen jeghen melcanderen, ende waren soldaten vanden nieuwen casteele. Ende een scheermer, ooc een wale, haudende scheermschole te Ghendt, ghijnck int gescheede, ende, zoo hij achter deijnsde, zoo viel hij, mits dat de strate glat was, ende wart vande voornoemde Walen in veel steden ghesteken ende ghewont ende ooc de hielen van zijn beenen afghehauwen, zoo dat hij over doot wart thuus ghedreghen. Zijn huijsvrauwe quam zijn wambaeijs¹, rock, caussen ende hemde wasschen in de Coorenleije met weenende ooghen; dat zach als oft int bloet ghedopt hadde gheweest, ende was tbloet dicke ghebacken an zijn wambaeijs met clompen.

1 Wambuis.