Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. 4.

Van eenen monstruesen visch daer die gues vele uut conjectureren wilden; van een beroerte te Brugghe; hoe die van Valenchiene zeer hijnghen an de nieu predicanten ende tHof resisteerden; hoe tUtrecht die ghusen rudelic leefden; hoe van sommighe gheghuuchelt² wart met de ghuesche tempelstichters te Ghendt ende haer predicanten; ende hoe sommighe ghuesche consistorianten beghonden bevreest te werden.

Up den xxvj^en novembris hoordic eenen brief lesen, onder de cooplieden vanden coorne, ghezonden uut Hollandt van eenen coopman van grane, verclarende hoe hij, passerende up den 17 novembris ontrent Scheveninghe in Hollandt, an de zee zach eenen visscher die in de zee ghevanghen hadde een monster als eenen tamelicken grooten salm, hebbende acht strijnghen elc onder alf vierendeel lanck, ende twee langhe zwammen, commende uut tmidden vanden visch, lanck zijnde elc ontrent vijf vierendeelen, ende al vul witte croeskins, gheheel ghelijck de witte ghues schotelkins, zoo

2 Gespot.

[p. 16]

datter up stonden, onder cleene ende groote, over de duijsent; hij hadde oock den beck ghelijck eenen havick, maer wel twee mael grooter; ende hoe dat hij desen visch cochte jeghen den visscher, voor zeven stuvers; maer bringhende hem tot Amstelredam, zoo vercochte hij hem eenen avontuerier voor twee ghuldens, de welcke, up dien zelven dach tsachternoens, daer af creech meer dan xiij ghuldens, ende vercocht den zelven visch tsavons an een ander voor viij ghuldens, die den zelven visch tsanderdaechs een ander vercochte voor xviij ghuldens; daer es wel hondert ghuldens af ghecreghen van laten zien, ende es nu voorts ghevoert naer Utrecht ende zal moghelic van daer ghevoert werden naer Andtweerpen; want tes een vremt monster om zien. De Heere wil alle dijnghen schicken naer zijnen goddelicken wille ende zijn gramschap van ons keeren; want ghemeenlic zulcke monstren ijet sonderlijncx te bedieden hebben. Item up een ander plaetse in Hollandt was noch zulck eenen visch ghevanghen, zoo desen coopman overscreef ende vermoedde dat de fighuere hier af curts in prente commen zoude; zoot ooc gheschiet es, met desen tijtel daer boven ghescreven in twee talen:

Duer Godts ghenade ben ic ghevaen,
Duer mij mach men veel wonders verstaen.

La grace de Dieu m'a faict prendre,
Par moij peut on grand merveille entendre.

Ende aldusdanich was de fighuere.

De ghues hadden van dese dijnghen veel te zegghen, zegghende dat Godt haer toochde dat hij haer hulpe zenden zoude ende haer zake voorderen, al zout uut der zee commen; niet alleene de weerelt oft de eerde in desen houck lants en was vul ghuesen, maer ooc de zee. Hier inne glo-

[p. t.o. 16]

[p. 17]

rieerden zij zeere; maer, lacen! zij en verstonden niet dat dit meer een voorteeken was van haerder nederlaghe ende verdriet; want alzoo desen visch oft monster in die hollandtsche zee ghevanghen was, alzoo was daer naer in de zelve zee ghevanghen den principalen hoop der ghuesche nobilisten, zoo men hier naer wel hooren zal. Alzoo namen hier voortijts die Joden oft Israelijten haer voorteekenen ten schoonsten¹; want als die oostersche poorte van haren tempel tot Jherusalem, (die metalen was ende zeer zwaer, alsoo datse tsavonts nauwelic van xx mannen en mocht ghesloten werden; die ooc met ijseren banden ghesloten was, ende hadde zeer langhe grendelen, die diepe ghijnghen in eenen steenen durpel² die van eenen gheheelen steen ghemaect was) alleene zien open ghaen was ten zester hueren des nachts, zoo wart dit vanden ongheleerden ende onwetenden voor een ghoet teeken anghezien, zegghende dat Godt haer die poorte van ghoede dijnghen gheopent hadde; maer die verstandichste dachten dat tbevrijtsel des tempels van zelfs ontbonden zoude werden, ende dat dit der vijanden ghave was dat die poorten gheopent werden. Ooc zeijden zij onder melcanderen dat duer dit voorteeken een verwoestijnghe oft verlatenesse beteekent wart; alzoot ooc ghebuerde: want Titus ende Vespacianus quamen curts daer naer Jherusalem, den tempel ende al dat volc tot in den gront verdeerven, om haer zonden ende boosheijts wille, die zij principalic anden Salichmaker der weerelt bedreven hadden.

Up den xxx^en novembris, wesende Sente Andries apostel dach, en trompten te Ghendt die trompers up den turre van

1 Josephus, de bello judaico, lib. 7, cap. 12.

2 Deurpaal.

[p. 18]

Sente Jans niet, smorghens vrouch, ghelijc zij alle jare pleghen te doene van alle auden tijden immemoriael; want zij hilden Sente Andries voor haren patroon; maer waerom dat zij aflieten te trompen, dats mij onbekent.

Up desen zelven dach, eenen zaterdach wesende, zoo voor den noene te Brugghe, in Sente Donaes keercke (ende es een canesije ende die principale keercke vander stadt), predicte een weerlic priester, die daer ghewonelic was te predicken, zoo riepen of spraken sommighe jeghen hem: of hij niet aflaten en wilde ende of hij tvolc noch langhe bedrieghen oft verleeden wilde, ende daer verghaerden terstont voor die keercke wel duijsent persoonen.

Den i^en ende ij^en decembris quam te Ghendt de tijdijnghe dat die van Valenchiene (een steercke frontuer-stadt in Heneghauwe) hadden al haer gheestelic volck uut doen ghaen, ende boven dat zij de beelden (die zij afghoden noumen) ende de autaren ghebroken hadden, zoo zeijde men dat zij ooc de turren vande keercken afbraken. Dit luut zeer vremt ende messelic, dat zij de turren, tot een vercleeninghe der gheestelicheijt, zouden afghebroken hebben, dwelc ooc een vermindertheijt van haerder stadt zoude gheweest hebben. Maer ic late mij dijncken dat zij eenighe cappen van dien afdeden (want zij zeer ghedreecht waren vande ghouvernante) om moghelic, oft noot ware, daer up gheschut te legghen. Ende indient zoo was, zoo wast eenen quaden raet; want niemant en behoorde jeghen zijn overheijt te steken, niet meer dan een kindt jeghen zijnen vader of moeder, alwaert zoo dat zij ooc tmeeste ghelijc niet en hadden. Men zeijde dat die vanden Hove gheerne sommighe condicien met haer ghehandelt hadden; maer zij en begheerden haer zoo diepe niet te verbinden ofte in servitute te commen, dat was eenen grooten hoop garnisoens in haer

[p. 19]

stadt te laten legghen, dwelck zij over twee of drij jaren wel gheprouft hadden hoe rudelic zij daer af ghetracteert waren; ende dat commende uut causen vande religie des gheloofs, aldus meenden zij: laten wij die wederomme inne, wij zullen dan vermant zijn; wij zullen moeten danssen zoo zij ons pijpen; zij zullen ons nieuwe religie ende predicatie beletten ende gheheel te nieten doen. Daer zij wonderlicken zeere up vervaeren waren; want zij hadden sommighe ministers ende predicanten uut Vranckrijck in haer stadt, die haer met zulcker eloquencie ende gheleertheijt wisten te trecken dat, al hadden zij steenen gheweest, zij hadden moeten vermuerwen ende haren zin ende herte daer naer keeren. Want alzulcke predicanten zijn die gleijnsteren ende viercolen, die de stoppelen ende lemen¹ lichte onsteken ende verbernen; dat zijn meinschen, die licht int gheloove zijn ende niet vaste ghefondeert, die als kinderen aest om verleeden zijn; daer Salomon in zijn proverbien af spreect van dat dwaes roupende wijf, waerbij die gheleerde verstaen die smeekende valsche leeringhe; zoot wel ghebleken es hoe zulcke predicanten der boeren crijch in Duijtschlandt verwect hebben, daer meer dan hondert duijsent mannen (zoo Adrianus Barlandus ende ooc die ketter Sebastianus Francus scrijven) omme an den hals ghecommen zijn, ende wederom duer Thomas Muntser predicatie ende deghene die binnen die stadt van Munster gheleert hebben. Men zeijde, dat men ooc poochde om gharnisoen in de stadt van Doornicke te legghen, maer dat zijt ooc gheweijghert hebben; want die ghues hadden daer ooc die overhandt vercreghen.

1 Houtachtige deeltjes, die uit het vlas gezwingeld worden.

[p. 20]

Item t' Utrecht daer waren sommighe vauten van keercken ende cloosters inghesmeten, ende vele rude keerels, int sticht van Utrecht, spraken: wanneer nu, om desen handel, anderwaerf die papen met haer rigorues leven wilden, zoo wilden zijse dan ten rechten staen ende lijf en leven daer jeghen waghen, ende niet ghedooghen noch toelaten dat die vrome edel princen vande ghuesghezinde in eenich lijden zouden commen, die nu de catte de belle an ghehanghen ende haer laten meercken hadden. Maer dit was der ghemeender lieden caut, die spraken alzoo zij ghezint waren.

Ontrent desen tijt was men zeer bezich om de ghuekeercke neffens Ghendt te maken, daer Jaques Hughaert, een ghewonelic boerdeerder¹, hadde dweerck gheweest visiteren, ende hij hoorde haer die pijlen vast in heijen; waerup hij vraechde of datte haer clocken waren, of zij alzoo met hauten clocken luudden ter messe; ende hij presenteerde hemlien drij presentacien: ten eersten, x steen zeepe om haer priesters oversloppen te wasschen; want tzijnent naest vercocht men zeepe; ten tweeden, al dwater dat zij verbesighen zouden om haer moortel te maken; want, zoo hij in de Auburch woonde, zoo hadde hij, tsijnent achter, dwater vander Leije; ten derden, xiiij daghen an haer keercke te weercken zonder haren cost. Dit laetste es een ghoede presentacie, zeijden sommighe; maer verstaet, zeijde hij, wel hoe ict meene: ic meene zoo langhe te weercken niet om hulier keercke te maken, maer om te helpen afbreken. Zijns zusters zone es Nicasius Vander Schuere, die hem ooc moeijde te preken, zoo voorseijt es; jeghen den

1 Spotter.

[p. 21]

desen sprack hij: hulier discipulen werden, eijlacen! ghehanghen, ghelijck te Gheerdtsbeerghe, te Ghendt ende eldere; ende daer naer beghinnen te volghen die predicanten, zoo t' Aelst van eenen ghebuert es; maer hij en hadde niet ghestorven, ten hadde Lucas ghedaen. Wie was dien Luuck, sprack dandere? Den bast, zeijde hij, die zijn kele toe luucte. tAndtweerpen quamt bij ghevalle dat hij zat an de tafele, daer tvoornoemde cosijnkin was met sommighe vander nieuwer religie; daer hem zijn cosijnkin vermaende te willen afstaen van zijn drijncken, tuuschen ende vrauwen anthieren, dat hij hem zou willen keeren, Hughaert stont vander tafel up ende keerde hem twee of drijwaerf omme, ende vraechde of hij hem nu niet ghenouch ghekeert en hadde. Doe zeijden die andere: men zal up hem niet winnen; hij zal een zwaer pack moeten draghen; waer up hij andtwoordde: indient te swaer ware, dat hijt liever laten ligghen zoude. Maer of zulcke gheckijnghe wel dient, sticht ende ghoet es, dat mach men dierghelijcke ghecken vraghen; want verstandighe mannen zouden verre anders oordeelen. Men zeijde dat sommighe gheusghezinde, die haer dijnghen breet ghemaect hadden, ende hadden voorstanders gheweest, ende in de stadt omme gheweest thulpen der temmerijnghe van haer keercke, zonder dat schepenen te vraghen, alsnu vervaert beghonden te zijne, vreesende datter haer quaet af commen mochte, ende droughen som al haer ghoet uppe haren kinderen, als meester Pieter De Rijcke, Lievin Henricx, Claeys De Saleere, machtighe rijcke mannen. Men zeijde ooc dat Baven De Rijcke, broeder van meester Pieter voornoemt, Lievin Henricx ende Lievin Brakelman, an den hoochbaliu vergheffenesse ghebeden hadden, de twee laetste meest van haren ongheoorloofden ommeghanck, daer zij niet in ghemeent en hadden ijet te mesdoene, zoo zij ver-

[p. 22]

claerden, maer hadden nochtans daer af bij schepenen overhaelt gheweest, als dat schepenen zelve zulcx beschaemdelic pleghen te consenteren, om haer ghemeente niet te zeer te bezwaren ende ooc van ordinare ommeghanghen; dander was van dat zij haer te breet ghemoijt hadden.