Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. 3.

Hoe die catolijcque leelicke maren deden ghaen achter Hermanus den veltpredicant, ende hoe die ghuesen leelicke maren zaeijden achter broer Jan Vanderhaghen, ende hoe zij over beede zijden al neerstich preecten ende creghen veel toegheloops van volcke, ende vande ghuekeercke.

Wederomme sprac men vele van Hermanus den veltpredicant, zegghende dat hij met een ghehuwede schoon vrauwe wechgheloopen was, ende dat hij drij wijfs hadde, ende de pocken hadde. Dat bleeck wel, zeijden zij, an de

[p. 12]

stringhe haers die uut zijn hooft scheen getrocken zijnde. Ander spraken: hij hadde een tooverare gheweest ende de duvel meende hem, met hude met hare, wechghevoert thebben, maer faelde ende track hem alleene die clotte haers uute. Ende alzoo die catolijcque ende tgheestelicke veel afdraghende woorden van hem zeijden, alzoo spraken wederomme de ghuesghezinde veel quaets van broeder Jan Vanderhaghen, als dat hij, tot lieden van eeren huijse, onder tdecsel der biechte, met beghijnen converseerde ende met ghehuwede vrauwen, die hem ghiften ende gheschijncken ghaven ende dicwils noodden met haer ten etene; ende dat hij een brassuer ende dronckaert was, die vanden buuck zijnen Godt maecte. Dat quam daer bij, dat hem sommighe lieden noodden met haer ten etene, ende als hij, in de, brekijnghe, met weerlic abijt ghijnck, zoo ghaf hem een joncvrauwe haers mans brughoom hemde te draghen. Hier mede stoocten de ghues zeer haer tanden, en zeijden dat hij een kindt ghemaect hadde an de zelve ghehuwede joncvrauwe; dees mare ghijnck ooc ghemeene tAndtweerpen in de stadt. Hij was nochtans zeer neerstich int woort Godts te predicken, ende hadde, dees drij voorleden vier daghen, in S^te Jans keercke, voren ende naer noene, ghepredict, met grooten toeloop van volcke; ende zoo neerstich als hij daer inne was, alzoo neerstich quam ooc tvolck te sermoene; zoo dat hij in tmidden vanden winter oft curte daghen, als hij smorghens ten zeven hueren predicte, som haer in de keercken vonden met dat zij open ghijnghen, ende som daer te voren, van voor den vijven, zittende voor der lieden dueren, om, zoo aest als die keercke open ghijnghen, daer in te ghane ende ghoede plaetse te moghen hebben. Ooc volchde hie volck van buten der stadt, als van Dronghene ende dierghelijcke. Hij preecte ooc veel vierigher dan hij plach, ende was eene van de vail-

[p. 13]

lanste predicanten, die te Ghendt waren, vander catolijcker zijde. Ten ghebrack hem oock niet an ghoede stemme oft gheleertheijt. Al haddet alle daghe drij sermoenen te doen gheweest, hij was den man wel ende ten scheen hem niet an thebben. Grootelic wracht de gracie Godts duer hem. Daer wasser ooc die ter veltpredicatie ghijnghen, die hem quamen hooren. Maer wel alzoo neerstich ende veel neerstigher vielen daer anne die predicanten buten der stadt; die en spaerden haer zelven niet, ende hadden met grooter begheerten wel willen alle daghen ij of iij waerf predicken, haddet haer toeghelaten gheweest, ende en hadde, mits den verren ghanck, tvolck niet te zeere zijn weercken verlet. Zij hadden ooc bijna altijts buten in haer predicatien schoon weder ghehadt, drooghe, zoete ende lieffelick; dwelck vele voor een meerckelick teeken van Godt upnamen, als dat Godt zijn weerdighe predicanten met alle diese quamen hooren, met eenen milden hemel favoriseerde ende beghaefde.

De mare quam alsnu te Ghendt, dat die inwoonders van Dounwaij, oordenlick ende met voordacht al haer beelden afghedaen hadden, om meerder rudesse te schuwen. De tijdinghe, quam ooc van sommighe schippers, dat te Valenchiene de beelden al in sticken ghesmeten waren. De zelve verclaerden dat zij daer den rogghe kadden zien gheven om xiij stuvers thalster ende de tarwe om eenen ghuldenen, daert te Ghendt ende eldere al bij noch zoo diere was. Maer dese destructie te Valenchiene was overlanck ghebuert; want de ghues hebben daer eenen ghoeden tijt de oevrhandt ghehadt, ende predicken die Calvinische predicanten niet buten, maer in die schoonste keercken vander stadt, als in Sente Jans ende in Sente Geri keercken.

Den xiiij^en novembris quam te Ghendt de tijdijnghe dattet tAndtweerpen zeer qualic stont; dat de huijsen meest al

[p. 14]

ghesloten waren; dat men daer zeijde dat ontrent Liere crijschvolck ghecommen was die, up Andtweerpen zouden trecken; waer up die van Andtweerpen, zouden ghezeijt hebben: zij en zoudense niet inlaten om den laetsten man; ende men preecter vander nieu religie, in zeven plaetsen vander stadt; ende men maecter vaste al van steene in de stadt twee of drij ghuekeercken ront als een amphitheatrum.

De tijdinghe was oock te Ghendt hoe tHulst zeker ghuesen hadden haer vervoordert te doene, buten haren vermoghen ende interdictie van justicie; waerom dat eenen veltpredicant zijn vijfster ghevanghen was. Daerom waren de roode rocx van Ghendt daerwaert, ende den hanchman meester Jan Van de Beerghe.

Den xxj^en novembris ontfijnck ik eenen brief van Hasebrouck, in den Westcant bij Arien, die verclaerde dattet daer quaelic ghestaen hadde, maer dattet ghebetert was, ende dat men die quade, haren uut beghonde te lesen oft te trecken.

Den xxiij^en der zelver maent ghijnck ic, deerste reijse, zien dweerck vande ghuen buten der Bruchsche poorte te Ghendt, ende zach, ter slijncker handt af, eenen dam ghemaect met staken ende berders jeghen dwater, ende terstont daer naer eenen breeden inghanck, daert in een wijt bevanck vul hauten lach, daer ooc veel weerclieden ende ander volck was. Men temmerde ooc, jeghen overe an dwater vander veste, hauten die men daertoe bereet maecte. Dit bevanck oft pleijn was metten inghanck aldus gheproporcioneert, rontomme wel behaecht ende betuunt¹; ende daer stonden twee preecstoelen int groene ghestelt, ende was eene zeer

1 Afgesloten met hangen.

[p. 15]

lustighen ackere. Die ignographie¹, die nu gheleijt was met eecken platen, was achtcant om den tempel daer up te edifieren; welcke platen met pijlen in deerde ghevest waren, naer de proportie vanden weercke; ende hadde in de lijnchde hondert ende l voeten, ende in de wijdde hondert ende xxx; de cappe met eenen langhen stijl, ofte zoo ment heet tgherase, lach daer ghetemmert ende verghaert.

1 Ontwerp, plan.