Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. t.o. I]

[Tweede deel]

[p. 1]

Dat vierde boeck.

Cap. I.

Hoe de ghues een veltkeercke of twee neffens Ghendt was gheconsenteert te maken, om beters wille; de redenen werden hier eensdeels verhaelt.

Hoe wel dat scheerpelic verboden was (zoo ghehoort es int laetste capittel van tderde boeck, int beghinsel vanden capittele), als dat deen partije noch dander niet melcanderen beschimpen oft te naer spreken en zouden, up dlijf, nochtans en hebben zij som daer af niet vele ghehauden; want meester Jan Pieters, een taelman bij schepenen van Ghedeele ende een gheleert legiste ende practizien, ontrent desen tijt overleden zijnde, ende als men hem, naer costume, met processien ten gravewaert drouch, zoo heeft daer een vrauwe ghezeijt, lude ghenouch: ziet, men huseert hier weder daude duvelrije, ende dierghelijcke woorden, daer veel ghoede simpel lieden zeere in onsticht waren. Desen overledenen en voer noijnt sindert wel, als men beghonde te breken; hij viel, dat mer toe zach, hij scheen innocent zijnde; nochtans was hij een ghoet uprecht verstandich man. Ghodt hebbe de ziele.

Ontrent desen tijt, was bij der Altese van mij vrauwe de gouvernante Margarita (zoo emmer de mare ghijnck) gheconsenteert bij de ghues, eenen tempel te temmeren of een plaetse of twee te hebben neffens Ghendt, buten der poorte alzoo men ghaet naer Brugghe; want zij hadden altijts gheclaecht dat zij moesten onder den blauwen hemel haer diensten doen ende predicacien hauwen; ende nu, als den

[p. 2]

winter haer up den hals ghecommen was, en mochten zijt daer niet wel ghehauwen. Daerom scheent beter ghedaen zijnde dan ghelaten; want men vreesde dat zij ijewers een keercke of twee zouden inneghenomen hebben, ende hadde dat ghebuert, men hadder qualic wech mede gheweten; want wie zoude daer hebben willen in den hoop slaen, daer moghelic zijn moeder, zusters ende broeders zaten, oft zijn kinderen oft ander vrienden, ooc bevruchte vrauwen, veel jonghe dochterkins ende jonghe ghezellen (zoo voren: lib. 1, cap. 5, ooc ghezeijt es), die niet en wisten of en verstonden dat zij eenich quaet deden, maer bij contrarien dat zij zeer wel deden, zouckende Godt ende zijn woort met alder andacht ende hertelicheijt te hooren, zijnde gheviert ende ghewect in zulcke devocie dattet niemant om te zegghen of wijs te maken en es. Dit hadde wel een wulfven wreetheijt gheweest, zulck aerm lammerkins te verschueren. Hoe zoude dat om verandtwoorden gheweest hebben bij den hooghen Rechter, die niet en zouct de doot der zondaren, maer dat zij bekeeren ende leven? ende hadt mense willen vanghen, waer zou men alle de officiers ghehaelt hebbeh om hemlien wech te leeden? waer zou men ooc vanghenessen ghenouch vonden hebben om haer in te sluten, en wie zoudtse teten ende te drijncken bezurcht hebben, ende wat zou mer dan mede ghaen maken hebben? Lieve heere Godt! men zach doe gheenen bequamen middel daer toe; men haddet wel alf de stadt moghen vanghen. Ende haer doot te slane hadde noch veel onwijselicker ghedaen gheweest: met wat zeepe oft water zoude men moghen zulcke wreetheijt afghewasschen hebben? Tes ooc te besiene of dees audituers vande veltpredicanten zouden al stille ghezeten hebben, of haer handen met wasse an zouden ghezet gheweest hebben; of zij niet oorzake en zouden ghenomen hebben om al doot te slane ende te berooven, die zij

[p. 3]

ghemeent hadden haer voornemen contrarie te wesen. Tbloet cruijpt daert niet ghaen en can: zouden zij niet beroert, ja, totter ziele verstoort gheweest hebben, die haer moeders, vaders, kinders, zusters, enz., zouden ghezien hebben de leden afghehauwen, thooft gheclooft, ja, haren laetsten adem gheven ende haer lichamen overghoten vanden bloede, ende die eerde met plasschen bedaut? Daer af hebben eenichsins die banden der natuere cracht, dat zoude daer wel betoocht gheweest hebben. Tes te duchten, haddet alzoo ghecommen, datter niet een gheestelick persoon en zoude te lijve ghebleven, die men eenichsins hadde connen ghecrijghen, oft eenich clooster overhende blijven staende. Die ander catolijcque hadden oock in grooter vreese gheweest, ten alderminsten van gherooft te zijne. Wat hadde dan die stadt anders gheweest dan eenen gruwelicken moortcuijl, dan eenen hoop greijs, viers, roocx, bloets, dooder lichamen ende stancx, al oft zij vande Tarters verwoest hadde gheweest! Och Godt! verre moeten onser alder herten van zulck eenen boosen raet zijn! Men zecht die slaet moet toezien dat hij niet weder ghesleghen en werde, die metten zweerde slaet (zecht de Heere) die zal daer mede ghesleghen werden.

Dat wij hier zegghen van dese onse stadt, dat begheeren wij ooc verstaen te hebben van alle ander steden ende ghemeenten. Ten heeft zeker die wijsheijt vanden magistraet alzoo gheensins ghoet ghedocht, maer liever met voorzienicheijt dees quale te meesteren. Een visscher, als hij eenen visch an zijn inghenroede heeft die hem te sterck es, hij laet hem eerst wel moede loopen ende dan zouct hij middele om hem uuten water te crijghen; die walvisschen of groote beluen¹ der zee, die met haer zware lichamen pleghen die

1 Monsters.

[p. 4]

groote zeeschepen in gronde te weghen¹, wanneer zij daer up commen slechs te ligghen, oft pleghense met haer steerten zoo te caetsen dat zij die scepen bedeerven, ofte met water zoo te overvallen dat zij moeten verdrijncken, waermede werden zij verschalct? Als mense gheware wert, men werpt hemlien zeker tonnen ende vaten uuten schepe, ende men laetse daermede spelen, ende terwijlen vaert den piloot duere ende salveert zijn schip ende al dat daer inne es. Meent ghij ooc dat den Raet vanden Hove niet een veel verre ziender ooghe en heeft dan den ghemeenen man oft menich ander diet metter fuerie waent duer breken? Zij zaghen nu de quale der ghemeenten zeer groot ende nauwelic om wederstaen; ja, dat ghenouch was dat mense wat te doene ghave, ende een lettel contentement toeliete, niet om dattet ghoet was (want alle verstandighe lieden hadden eenen gruwel hier af, ende was gheschepen een groote cedicie daer af te commen, alzoot ooc ghedaen heeft, zoo men int vervolch van dese wel hooren zal), maer om een meerder quaet te schuwen, ende dat terwijlen een preparacie ende ghereeschap ghemaect werden (dwelck noch onghereet was), om hemlien datte ende veel meer ander dijnghen te beletten. Daer en was maer eenen eenighen middel om tzelve andersins pedestante² te beletten: dat was dat men die veltpredicanten, die valsche verleeders ende uproerders, die fenijnighe helsche monden, die zoo menighe ziele verghiftichden, zoude bij den halse ghefact³ hebben, om naermaels, naer tbevint van hare mesdaden, te justicieren; want zoo dese gheestelicker waren in

1 Bewegen.

2 Aanstonds.

3 Gepakt.

[p. 5]

haer mannieren van doene, zoo zij schadelicker ende antreckender waren om taerm volck te verleeden. Maer hier an en wilde men niet commen, waert looch en weet ic niet; want hadden daer gheen predicanten gheweest, daer en zouden gheen toehoorders ghecommen hebben; als den herder wech es, die schapen loopen dan al verstroeijt. Of men liet, om dat men alsdoe noch niet wel en wiste wat groote meesters daer al dhandt an hilden: twelc men sindert wel gheweten heeft; oft twas een willen zijn oft verblentheijt vander overheijt; want als Godt een landt plaghen oft castijden wilt, dan beneemt hij de overste ende wijse haer wijsheijt; want daer en helpt gheenen raet jeghen den raet Godts. Daer zijn wel veel ghedachten in des meinschen herte (zecht Salomon), maer den raet ende tbeschicken Godts ghaet voren, ende dander wert an deen zijde ghezet. Ons zonden hadden zulcke groote plaghen verdient, als dat wij alle, deen meer dan dander, daerom moesten te lijden hebben.

De mare liep onder dume dat men expresselick die veltpredicanten (te weten vande principale die van groote meester ende groote ketters hier in dlandt ghezonden waren) niet vanghen en mochte; maer sommighe, als den ghenen die t'Aelst gherecht was, en was van dese ghezondene niet, maer was van cleender estijme ende hadder hem zelven inghesteken. Vanden snootsten des volcx, werden leeraers ende ministers, zoot in den tijden vanden afgoddisschen Jeroboham was, ende in Achabs tijden. Aldus en dochtet sommighe niet gheheel qualic ghedaen, dat men se niet alleene hier, maer tAndtweerpen ende eldere ghue keercken oft tempelen liet maken; want men meende, terwijle zij hier mede bezich waren en deden zij gheen meerder quaet. Zij waren hier zeer moij mede; haer docht dat zij cadetten waren; zij cosen onder hemlieden fabrijckmeesters ende officieren, die de

[p. 6]

zaken bezurghen zouden: dwelck hemlien naermaels zeer qualic upghecommen es; want zij al te verre uut haer eijghen auctoriteijt emmertoes gheprocedeert hadden. Twaren emmertoes al kinderen des doots, nochtans men lietse noch wat ghewerden; zij en tendeerden doe emmer niet voordere. Tkindt was met dit apelkin ghepaeijt ende scheen nu in rusten zijnde, dat te voren vul nieuwe werrijnghen ende van veel wils hadde gheweest.