Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XXI.

Van een ghebodt te Ghendt uutgheleijt; hoe datter peerderuters vande bende van Hoochstraten binnen Ghendt quamen logieren; hoe die ghues een patroon van haren tempel ghemaect hadden; hoe den dienst ende cieraige inde keercken faelgierde, van onghedeghen veldpredicanten; hoe datter eenen predicant tAelst ghehanghen was; wat rudesse die soldaten som bedreven, ende hoe te Brugghe een ghevecht ende beroerte was.

Up den xxvj^en der zelver maent, zaterdach wesende, als die catolijcque vastende waren, Ste Sijmon ende Ste Juden avont, welcx dach des maendaechs quam, zoo was tschepenhuuse ten steenen tune uutghelesen, daer zeer veel volcx verghadert was, onder andere, als dat deen partije noch dandere, te weten ghuesghezinde ende catolijcque, melcanderen niet beschimpen noch te naer spreken en zouden, up lijvelic ghecorregiert te zijne metten stroppe; dat ooc niemant

[p. 308]

hem en zou vervoorderen eenighe nieumaren desen anghaende onder tvolck te stroeijen ende up te gheven, zonder zijnen auctuer te noumen, up correctie van schepenen, naer tbevint vander zake. Dit zelve wart ooc up den zelven dach, tsachternoens, bij trompetslaghe, al de stede duere ghepublieert, ter plaetsen daer men ghewoonlic es de voorgheboden der stadt te peerde te lesen, ten fijne dat niemant ignorancie en zoude pretenderen.

Up den zelven achternoene quamen binnen Ghendt, vande bende van Hoochstraten, hondert ruters te peerde, eenen min, ghelijc men zecht dat die stadt van Doornicke turren heeft. Dit waren zeer upsche ruters, al wit, ghewapent metter lance in de vuust, ende hadden zeer rustighe peerden, ende werden ghefouriert int midden vander stadt in de heerbeerghen ende horstelrijen. Men zeijde, dat zij binnen twee zoo drij daghen zouden vertrecken naer Brugghe. Daer waren veel edel mannen inne, die paigen hadden achter haer peerden loopende, ende hadden dees nobilisten onder haer hernasch panden oft flanckaerts van root ende orainge fluweel ghestept ende gheborduert som met ghaut ende andersins. Dit was rechs eenen monster, buten thernasch zoo de homedaermen¹ pleghen te huseren, anders zoude tfluweel onder thernasch al bedeerven.

Den xxvij^en octobris, zondach wesende, was weder een ontellic volck ter veltpredicatie, niet ter ghewonelicker plecken, maer in een pleijn of stick landts groot als de Vrindachmaerct achter de heerbeerghe van Sente Jacob voornoemt, buten der Bruchschepoorte, ende die ghedeputeerde vande ghues brochten daer voort eenen patroon, om aldaer eenen tempel te temmeren, up een ronde oft achtcante manniere,

1 Hommes d'armes.

[p. 309]

van haute zoude tgherase wesen ende met wissen off banderoen daer tusschen ghevlochten, ende dan met moortel of cleem gheplaestert, met clare ongheschilderde ghelaesveinsters, was dit eerste concept. Ende daer werden op dien zelven dach, onder hemlieden, neghen kinderen christen ghedaen. Alsdoe wast ooc den keercmes dack in Sente Jacobs prochie; maer den choor en was boven niet behanghen, zoo hij plach, met die costelicke ghulden ende zelveren gheborduerde pellen up costelic fluweel van diversche colueren, die de neeringhen der stadt toebehooren, die men pleecht te legghen up de dootkisten, als men die lieden, die in de zelve neeringhen vrij zijn, ten grave waert draecht. Noch ooc den bueck der zelve keercke en was niet behanghen ende verchiert met de schoon tappijtserien, die de poorters ende gheghoedde lieden vander zelve prochie daertoe leenende waren. Men speelder ooc niet onder die zanghers, als men die hoochmesse celebreerde, met den riethoren ende cijncque¹, alzoot plach up ander jaren, noch men hoorde de ghewonelicke hurghel niet resoneren, mits dat haer pijpen achter de straten, onder die kinderen, ghestroeijt waren, zoo voorseijt es int tweede bouc cap. VIII². Alleene was daer een posetijfkin brocht up den alf ghebrokenen docxael, daer up dat men speelde bij poosen. Den choor (tes wel waer) was ghecroont, maer gheen meijen en zach men daer. Tsacrament wart ooc omme ghedreghen in die keercke, maer niet met die beste noch naer beste cijborie, (die moghelic noch beede besteet ende verborghen waren), maer met een vaetkin, simpel ghenouch, ghecroont met een bloemen hoedekin. Sommighe brochten potbloumen, die zij daer up staken.

1 Trompet.

2 Bladz. 138.

[p. 310]

Die ghehuldicheijt van veel devote persoonen en scheen niet te falen. Daer waren ontrent vijftich bernende toortsen, zoot tzondaechs te voren ooc gheweest hadde, als men tsacrament van buten rontomme de keercke drouch, om Godt almachtich te bidden dat alle dijnghen te beter zouden moghen ghaen. Hier onder waren toortsen, die eerlic ghecroont waren naer tsaijsoen vanden jare. Bij dese keercke, die de meeste noch de minste vander stadt en es, mach men verstaen wat in ander keercken (mits dese desolacie) ghebueren mochte; want ic scrijve alleene vande ghene daer ic onder sortere, ende dat mij best kenlic es.

Als nu den xxx^en octobris, beghan weder daghelicx te predicken broeder Jan Vanderhaghen, dominicanus, waerom de ghuesghezinde gram waren dat hij alle daghe predicte, ende dat haer verboden was tzweercdachs te predicken, ende hieten hem daeromme: hannen Vanderhaghen.

Den broeder van Ghijselbrecht Cools, lootghietere, die ghehanghen was, een onser Vrauwenbroere gheweest hebbende, es nu gheworden eene vande veltpredicanten. Hij hadde quaet van regimente gheweest, terwijlen dat hij noch de cappe an hadde, hadde ooc kinderen ende bastaerden ghemaect, die ander lieden hauwen moesten; hadde ooc qualic gheleeft jeghen zijn eijghen moeder, zoo men zeijde. Desen helighen man hadde nu ooc de waerheijtvonden, zoot scheen, ofte alzoo hij hem gheliet. Nicasius Van der Schuere, die zij heeten Schuerkin, omdat zoo cleen ende onghevallich een persoonkin es, die was hem wederom commen vertooghen om neffens Ghendt te predicken. Tleerde noch predicken, ende aperde zeere ende bleef dicwils verstelt in zijn predicatie, dan zeijdet totten volcke, ghelijc sommighe andere, als zij daer gheenen wech mede en wisten: zijncht up eenen psalm ende lof Godts, up dat den gheest Godts wederomme in mij

[p. 311]

commen mach, zonder den welcken ic niets preken en can. Ziet doch met wat teerlijnghen wij ons gheloove laten af tuijschen Twerden nu alle ghoede predicanten, van wat ongheloove, ongheleertheijt ende leven dat zij zijn, connen zij slechs veel blamacie, achterclap ende schimp uutspuwen up de gheestelicke, up de beelden ende keercken chieraigen, up die sacramenten Godts ende ghoede lovelicke husancien ende tradicien der heligher keercken. Godt betert ende helpe ons up eenen salichen wech.

Den xxxj^en ende laetsten octobris, quam de tijdijnghe te Ghendt, als dat eene vande veltpredicanten tAelst ghevanghen was met noch vijf mannen, welcken predicant van bij Hondtscote was, ende hadde tanderen tijden onder de handen vanden deken van Ronche¹, gheweest, tot twee reijsen toe, ende thadde hem ghecost wel hondert ponden grooten, alzoo de mare ghijnck. De cause was, om dat hij contrarie tverbodt vander justicie ghedaen hadde, te wete hadde ghepredict binnen die lemijten, die hem verboden waren, up dlijf, ende gheadverteert zijnde dat hij van daer vertrecken zoude, en heeftet niet willen doen, zegghende dat hij niet obedieren en zoude, ende heeft alzoo zijn sermoen vuldaen met ontrent v^c audituers, onder mans ende vrauwen, jonck ende audt; ende tsermoen ghehent zijnde, es hij tot voor die poorte van Aelst ghecommen, aldaer men naer Gheerdtsbeerghe ghaet, ende heeft daer zijn noenmaeltijt ghedaen met zeker zijne medefautuers oft vrienden, alwaer den baliu ghecommen es, ghesteerct met assistenten met oorloochs gheweere, ende heeftze ghevanghen, zoo voorseijt es. Dit was de ghemeene mare, die ghijnck onder de catholijcque ofte die zeere met de gheestelicke helden ende te partijelic

1 P. Titelman.

[p. 312]

in haer zaken zijn; maer den andel liet hem veel anders anzien, alsmen daerup hoorde spreken deghene, die daer ontrent woonachtich waren, dewelcke verclaerden dese zake aldus toegheghaen zijnde, te weten, dat desen predicant vander justicie weghe gheadverteert zijnde, begheerde te vertrecken van daer, zegghende tot zijn toehoorders: lieve broeders, laet ons obedieren, heeren moeten heeren zijn, ende es wel een boochschuete weechs van daer gheghaen; maer zij brochten hem wederomme, zegghende, dat hij ter voornoemder plecken, up de eerlichede van Aelst, niet predicken en zoude, maer up Eerdtboijeghem¹, een prochie die daer an paelt, dwelc niet boven x screden van daer en was. Moghelic doolden zij daer inne, ende hier up was hij ghevanghen, ende tsanderdaechs snoenens, up den eersten novembris ende Alderhelighendach wesende, bij den hanghman van Ghendt ghehanghen, ende zijn lichaem wart begraven buten Aelst up tonghewijde, neffens den Oesselcautere, niet verre van daer hij ghepredict hadde, daer iiij lindekins stonden. Men zeijde, dat hij beclaechde de onghetrauwicheijt van zijn audituers, die hem belooft hadden in der noot bijstant te doene, zegghende: waer es nu die trauwe, die ghij mij belooft hebt? Want tviel hem al af, niemant en es hem in deser noot bijghestaen , dan den almoghenden Heere, zoo ic hope, die niemant en verlaet, die hem uuter herten anroupen ende bekeeren, ja, indien hij van zijn boose ketterie bekeert es ende leetschap hadde, waeraf die helighe Scriftuere overvloedich vul es. Die mare ghijnck, datter gheen vonnesse over hem ghestreken en was, ende dat hij niet en zoude ghestorven hebben, hadde hij niet van dootslaghe gheweest.

1 Erembodegem.

[p. 313]

Item tsanderdaechs up Alderzielendach, ghijnck te Ghendt omme mijn heere den onderbaliu, met eenen schepenen vander Kuere of twee, bezouckende husen, die stallen om peerden hadden; want men wachte noch eenen grooten hoop peerdevolcx vanden grave van Hoorne, om dezelve aldaer te foerieren ende te beschicken, Hij hadde een peert achter hem, dat men metter handt leedde, omdat hij qualic te voete was overmits dartijcke¹; maer dit en was anders niet dan om die bende van Hoochstraten voornoemt te verlegghen, die, zoo voorseijt es, in de heerbeerghen ende horstelrijen thuus laghen, dwelc haer te veel coste, ende hadden ooc liever ontrent den nieuwen casteele te zijne, om deen crijschvolc bij den anderen te zijne, wat datter upghecommen hadde, dwelc hem metten effecte bevant waer te wesen; want curts daer naer quamen de voornoemde ligghen in S^te Jacobs prochie ende daer ontrent, niet verre van den nieuwen casteele; maer de lieden hadden daer meer meshandt af dan cost, mits dat zij haer zelfs cost deden oft haer costen betaelden. Ende tsondaechs daer naer, dat was den derden novembris, quamen te Ghendt weder inne de ghewapende voetknechten, die uut den nieuwen casteele gheghaen zijnde, die van Aelst in hare voornoemde justicie bijghestaen hadden, ende commende weder in haer casteel, zoo schoten die ander vanden casteele, voor een groetenesse ende willecomme, haer artijllerie ende gheschut af. Men zeijde, dat zij int reijsen grooten overlast ghedaen hadden in tclooster te Melle, dwelczeer aerm es, ende int nonneclooster tusschen beken, ende ooc up den huijsman, als te Quaetatrecht² in de heerbeerghen, daer zij den wijn uut droncken

1 Arthritis, jicht.

2 Kwatrecht.

[p. 314]

zonder betalen, ende te Wettere verteerden zij wel l ghuldenen ende wart ten ghemeenen coste vander prochie ommeghestelt. Men zeijde, dat zij den pastuer tot Oordeghem sommigh dijnghen ontvremt hadden, ende zouden daer een vrauwe vermoort hebben, hadde zij niet ghevloden. Daer waren twee graubroers van Ghendt ghelogiert, die spronghen van vreesen ter veinster uut.

Up desen zelven dach, zoo die inzetenen van Brugghe ter veltpredicatie gheweest hadden, quamen wederomme in de stadt naer huus, ende ghijnghen haer psalmen al zijnghende met rotten oft hoopen achter straten, dwelc die regimentuers wilden beletten. Hier uut rees eenen twist, en die heeren deden in den hoop schieten, zoo datter daer twee af doot bleven ende sommighe ghequetst, van welcke ghequetste datter naermaels ooc drije af overleden zijn. Zulc spel beghonder omme te ghane, ende noch veel eerghere, zoo u dit vierde bouck beter verclaren zal.