Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XVIII.

Van acht murmurerende pointen, die tvolc onderlijnghe namen up tfait vander wake te betalen, ende van ander viii redenen de nootzake van dien betooghende, ende van noch zeker redenen destruerende de voornoemde murmurerende pointen.

Schepenen vander Kuere in Ghendt ziende ende ghevoelende dat de stede niet machtich en was te supporteren die zware oncosten, mits haer groote tachterheijt daer zij in was int betalen der crijschknechten, die zij telcx bewaernesse upghenomen hadden ende sonderlijnghe ter welvaert

[p. 292]

van die gheghoedde vander stadt, up dat zij niet overvallen ende gherooft en werden van tgheboufte, ende bijsonder ende boven al die priesters, canonicken ende ander gheestelicke persoonen, hebben ontrent desen tijt beghinnen ontbieden hare inzetenen, poorters, cooplieden ende ambachtslieden, die redelic ghestaet waren, tschepenhuuse voor hemlieden, om maentghelt te gheven vander wake, te weten van ij maenden, die zijlieden, communiquierende met sommighe schepenen van Ghedeele, ghetauxeert hadden in hare absentie, naer hare ghoetdijncken ende discretie; hadden ooc ghecommuniquiert metten heeren vanden rade, de welcke hemlieden verleend hadden een executoor, om de ghene diets niet gheven en wilden te executeren ende haer ghoet te vercoopen, daer menich meinsche qualic in te vreden was om diveersche redenen.

Ten eersten, want zij zeijden, dat zulcx behoorde toegheghaen te hebben bij slote van Colacien, om te weten met wat middele men alderbest mocht de voornoemde wake oft guarde betalen; want al eijst om een begheerte vanden prince, die veel vehementer es, men haut daer nochtans Colacie uppe.

Ten anderen, want schepenen voornoemde gheen octroij en hadden vanden hove om zulcx te moghen voortstellen.

Ten derden, om dat zij zoo groffelic in der lieden burssen tastende waren, als een ghemeen man tauxerende x schellijnghen de maent te gheven ende up te brijnghen.

Ten vierden, om dat zeer onghelijck te weercke ghijnck; want daer waren sommighe, daert best af mochte, gheestelic ende weerlic, die zes waerf min ghetauxeert waren, in advenant vande ghestaethede van andere persoonen.

Ten vijfsten, om den scheerpen tijt, daer coopmanschap noch neeringhe en regneerde, zoo en werden de lieden niet

[p. 293]

wel betaelt van haer pachten ende renten, zoot ooc waerachtich was; want zij en dorsten haer credituers nauwelic manen.

Ten zesten, want die gheghoedde zulcx niet verdient noch beroct en hadden, als gheen meshuus ghedaen hebbende ende haer leet wesende dat zulcx gheschiet was.

Ten vij^en, zoo zeijden de ghuesghezinde, haer ooc onschuldich daer af zijnde, als gheen ghepeinse hebbende ijemant te mesdoene of tzijne te nemen; maer dat meer es, wilden gheerne heere ende wet ende alle die burghers int ghemeene (wart noot) met haren bloede bijstant doen, zegghende dat dese wake oft wachte van gheenen noode en was, dan zoot scheen, om tgheestelicke te bewaren ende hauden zittende, om welcx abusen ende confuzien alle dees beroerten toeghecommen waren, ende dat zijt behoorden alleene te betalen, alsmer aldus waken zoude.

Ten viij^en, zoo zeijden hier up sommighe gheestelicke, dat mense tauxeerde ter betalinghe van deser wake tonrechte, anghezien dat haer dijnghen inde keercken ende cloosters niet wel bewaert en hadde gheweest van die vander wet; want zijt hadden laten int eerste al in sticken smijten ende bedeerven, waer up de ghuesghezinde ende ooc de catolijcque in andtwoorden ghaven, dattet haerlier ghoet niet en was, al noumden zijt alzoo, maer tghoet vande weerlicke persoonen diet ghegheven hadden, niet haerlier persoonen, maer der fabrijcque vande keercken ende cloosters om die daer mede te vercieren, zoo zij van hemlieden daertoe gheinduceert waren, ende dat dit waerachtich was, dat was kenlic alle de weerelt.

Aldus alst te gheven quam ende in de burse te tasten, was lettel ijemant ghoedtwillich daertoe. Elc hadde wel willen tpack van zijnen halse schaven. Schepenen hadden

[p. 294]

nochtans ten ontfanghe van dese pennijnghen ghecomitteert ende gheauctoriseert eersame Jacob Feron, haerlier medeghezelle in wette ende de vij^e wesende, ghebruuckende daertoede nieu camere int schepenhuus. Vele ghoede redenen waren jeghen de voornoemde bij heere ende wet overdocht, ende ooc bij den heeren vanden rade, als dees wachte nootzakelic wesende, ende eerst (zoo ie dijncke) dat bijna in alle ghoede steden, in Vlaenderen ende daer buten, dese Nederlanden anghaende, daer eenighe foul ghebuert heeft ofte die vreesende waren, van ghelijcke wake huserende waren.

Ten anderen, dat die stadt van Ghendt int jaer xl veel te lijden hadde ende zeer ghediffameert was, overmits zeker rudesse ende onverstant, zoo was haer van noode boven ander steden daer jeghen te voorziene, om te beter haren prince te moghen andtwoorden, als hij quame.

Ten derden, waert datter ijet quaets af quame, de heeren vanden rade, hoochbaliu ende schepenen, dwelc wijse ende dapper mannen behooren te zijne ende sonderlijnghe be waerders ende bezurghers van haer ghemeene burghers, zouden grootelic daer af den wijt hebben ende int verandtwoorden moeten staen.

Ten vierden (tes wel waer), de ghues zegghen wel, dat zij niemants ghoet en begheeren; maer alsser een foele oft loop quame om tgheestelic uut te jaghen of doot te smijten, zoo en zout nauwelic, es te duchten, zonder rooven te weercken ghaen, ende beghonde men up hemlien te rooven, zoo zout slachten een zeer groot vier, dat welcke, alst gheheel onsteken es, men zoo aest niet gheblusschen en can, of de sprancken en zouden oock elder vallen ende ander husen in brande stellen. Alzoo en zoude den huusman, es te duchten, van gherooft te zijne niet quijt ghaen, bijsonder daer zij ijet af

[p. 295]

wisten dat zij contrarie hemlieden gheweest hadden ofte daer zijt quaet up hadden. Ooc en behoorde men gheensins te ghedooghen dat zulck quaet ende moordadich stick over de gheestelicke ghaen zoude, die niet en zouden laten ghedooghen, dat men die openbaer hoeren ende ghemeen vrauwen in onse stadt zoude dootslaen, ja, der lieden peerden ende honden, welc doch gheen meinschen en zijn. Ziet hoe die meinschelicke redene bij vele beghonde gheheel grimich ende tijrannich te werden, als eenen wilden osse in Moscovien ofte eenen weerwulf in Livonia.

Ten vijfsten, om dat die goddelicke en meinschelicke loijen¹ zulcx inhauden, zoo en behoorde men niemant te laten tzijne ontvremden, noch min van tleven te berooven, zonder treijn van justicien; want tzelve gheheel ende al onghoddelic es ende daer jeghen ofte om tzelve te beletten es justicie ghehauden metten lijve wederstant te doene.

Ten zesten, men behoorde tquaet te voorcommen ende in tijts te weeren, dwelc hadde men ghedaen als men beghonde te preken int velt,men haddet wel belet; maer twas als een willen zijn oft finlandtsche tooverije, waer mede elcx zinnen zoo bedwellemt ende verdustert waren, dat men waerlic meende dat zij verstant metten hove ofte van zeer groote meesters hadden, ende dat de ghene diese resisteerden daerom grootelic ghecastijt zouden werden; datter ooc een heir volcx achter quam, die veel scheerper spooren hadden dan men meende, die zouden de ghene, die haer ofte de hare wederstant ghedaen hadden, zoo connen prickelen dat haer gruwen mochte, zoo voorseijt es.

Ten zevensten, eijst al notoir, die de weldaden, proffijten ende solasementen van een ghoede stadt wilt ghebruucken,

1 Wetten.

[p. 296]

hij moet ooc somtijts helpen draghen, als die noot daertoe dwijnct (als in deze zake), haer lasten ende zwaericheden, om haer uut der noot te helpen ende hem zelven mede.

Ten viij^e, es ooc elcken wel kenlic, dat die stadt niet machtich en was met haer incommen dees wake te betalen, die alle maenden, emmertoes, meer dan vj^c ponden grooten bedrouch, anghezien die groote lasten van renten, daer zij in was, ende dat lastich weerck vander nieuwer vaert doen maken hadde, tot solasemente van alle inzetenen. Al eijst dat sommighe zeijden dattet de stede niet veel helpen en mochte, twas emmer ter ghoeder meenijnghe beghonnen, dwelc moeste vulbrocht werden, nu alst bijcans vulmaect was, anders zouden alle die voorleden costen te vergheefs zijn.

Nu om de voorghaende argumenten eensdeels ter neder te legghen, ten eersten nopende van een Colacie hier up te hauden, men moet betrauwen dat die ghoede heeren den alderbesten middel ghezocht hebben, die zij conden, al zegghen sommighe (ghelijc men altijts stokers vint), datter eenighe haer proffijt mede doen zouden, ende dat sommighe zouden heeten ghevende, ende nochtans haer en zoude niet gheheescht werden, al stonden zij in den bouck ghetaxeert, om dander te verdooven; maer zulcke woorden en zal men niet ghelooven ende niet betrauwen dat treffelicke mannen zouden laten gheschien, ghelijc mijn heeren vander wet zeer eerlicke mannen waren ende noch zijn.

Ten anderen, nopende toctroij, zij vermoghen wel in zulcken periculuesen tijt zulcx up te stellen zonder octroij, ende hebben ooc octroij, zoo men zecht, vande Regente; ende al en ware dies niet, zij zijn heeren van sConincx weghen ghestelt om met die alderbeste middelen die stadt te regieren ende in paeijse te hauden, waerover zij macht hebben.

[p. 297]

Ten derden, tes wel te ghelooven, dat zij haer beste ghedaen hebben om naer der lieden staet te vernemen ende om hemlien daer naer te tauxeren. Esser wat faute inne, tes ghenouch dat zij haer beste ghedaen hebben om elcken ghelijc te doene. Ooc en can ment in zulcke ende meer ander zaken niet elcken te passe ghedoen. Dat men ooc de lieden ontboden hadde ende ghevrach ghedaen, wat elc hadde willen de maent daertoe gheven, thadde al blauwelic uutghecommen. Men zal eenen ghequetsten niet vraghen wat zoete plaesteren oft medecijne hij begheert, ende laten hem kiesen; maer den meester, die hem an de zake verstaet, zal met ghoeder causen zelve de kuere hebben. Alzoo en zal men niet doen naer doppinie van elcken, die menichsins zoude vallen, maer men zal tghemeen lichaem der ghemeente poghen te ghenesen met zulcke medecijne alst best doenlic wert. Hier mede latet tvierde ende vijfste artijckel ooc ghesolveert wesen.

Ten zesten, vij^en ende viij^en, dattet elc van zijnen hals weerde, zegghende: ic en hebts gheen schult, men doet mij onghelijck, hier up es te andtwoorden, dat in een ghemeen quale van een ghemeente de ghoede met de quade te lijden moeten hebben, ende dicwils de ghoede ende onschuldighe aldermeest, zoo men ziet in oorloghen, belegghen van steden ofte oorloghen, die Godt zent, als pesten ende diere tijden. Maer dese lichamelicke pugnicien oft qualen weercken diveerschelic in den meinsche, naer der zielen, proffijt of scade doende; want de ghoede werden hier duere ghecroont ende de quade ghecastijt.