Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 286]

Cap. XVII.

Van een voorghebodt te Ghendt uutgheleijt, ende dat in een veltpredicatie vij kinderen ghedoopt werden, ende wat argumenten die catolijcque ende ghues oft Calvinisten jeghen melcanderen namen, nopende die calvinische leeringhe ende anders.

Up den voornoemden xij^en octobris, was te Ghendt, bij trompetslaghe, gheboden dat hem niemant vervoorderen en zoude eenighe verghaderinghen te maken up keerchoven of ghewijde plaetsen, oft eldere, up lijvelic ghecorregiert te zijne. Dit was ghedaen om dat schepenen te vullen gheinformeert waren van die zes beroerten, die alleene up S^te Jacobs keerchof ende in de keercke gheresen waren. Voort wart daer ghepublieert, dat die vander nieuwer religie haer niet vervoorderen en zouden ijemant te doopen, trauwen of te begraven in de stadt, ofte ooc te predicken, up de penen int mandament, in de ougstmaent uutgheleijt, begrepen, maer dat zij de pacientie nemen zouden buten der stadt.

Up den xiij^en octobris, was een groote verghaderinghe ter predicatie neffens tChartruesen, ende daer werden vij kinderen ghedoopt oft christen ghedaen, vijve tvoornoens ende twee tsachternoens, waer af datter twee teender dracht gheboren waren, ende waren nochtans (zoo men zeijde) groote kinderen. Als men die audituers, die ter veltpredicacie ghijnghen, voren leijde, dat haer predicanten gheen miraculen oft teekenen en deden, anghezien dat zij een ander leeringhe leerden dan van audts gheleert was, ende dan die aude christen doctueren, griecsche ende latijnsche gheleert hadden, welcke miraculen (zeijden zij) zouden de zeghelen van

[p. 287]

haer nieuwe leeringhen zijn: hier up ghaven zij ende de ghuesghezinde in andtwoorden, dat haer leeringhe gheen nieuwe leeringhe en was, maer die alder audtste apostolijcque leeringhe, die de heleghe apostelen ende de eerste naervolghers van dien ghehuseert hebben, zoo ooc dien man wilde zegghen totten predicant in S^te Jacobs keercke, zoo voren lib. 3, cap. 13, ghezeijt es. Ende lieten ooc zeker gheprentte quaternkins uutghaen, waerin zij te kennen ghaven, hoe zij die eerste aude doctueren, griecsche ende latijnsche met hemlieden hadden, anroerende de passaigen ende propoosten, die zij ghescreven hadden, metter anotacie vande boucken ende capittelen van dien. Maer of zulcx ghetrauwelic ghehandelt was, en weet ic niet. De catolijcque gheleerde wilden haer somtijts achterhalen ende controlueren van onghetrauwicheijt, alzoo zij ooc wederomme deden de catolijcque. Aldus en wasser gheen verzoenen van desen strijt. Tslachte den strijt, die eeuwich es tusschen den elephant ende den drake. Daerom, zeijden zij, en hadden zij gheen miraculen vandoene, om dieswille dat haer leere niet nieuwe en was, zoo men haer uptooch, niet min deden nochtans duer de cracht Godts, duer hare predicantien die alder crachtichste miraculen, die eenich meinsche doen mach, te weten gheestelic, die veel crachtiger waren dan lichamelicke miraculen, dat was dat ghecostumeerde dronckaerts, die om gheen dijnck ter weerelt haer dronckenschap ghelaten en zouden hebben, duer de cracht vanden woorde Godts, (dwelc eenen hamer es die steenen breect, zoo de prophete zecht, dwelc zijn de versteende herten) haer dronckenschap terstont ghelaten hebben, oncuusche haer ghecostumeerde oncuijscheijt ofte overspel, al oft zij som betoovert waren; onredelicke mannen, die zeer quetselic waren voor haer huijsghezin, ende plochten haer ghezelschap

[p. 288]

te slaen ende te smijten daer zij over haer knien laghen, hebben nu haer schult bekennende, voor haer wijfs over haer knien gheleghen, haer biddende om de passie ende liefde Godts, dat zij hemlieden vergheven wilden haer groote meshuijsen ende rudessen jeghen haer bedreven, up dattet haer int oordeel Godts niet up en quame ende jammerlic en verwoughe, ende alzoo voort van alle ander zonden, ende ghebreken; dwelc men met duijsent ghetughen wel zoude doen blijcken, ende dwelc eensdeels wel kenlic wert an dassijsen vander stadt van bieren ende wijnen, daer die pachters vander zelver assijsen vele an verliesen, om dat tvolc in de taveernen niet en drijnct zoo tplach. Zoo datter assijseneers waren daer eenen alleene wel een pont grooten sdaechs was verliesende ende tachter ghaende. Ende al mach dit ooc commen duer den aermen tijt, dat onder den ghemeenen man gheen neeringhe noch coopmanschepe en was, nochtans en conde daer duer alleene zoo groote inbrake niet ghecommen; want vele plochten die taveernen, bordeelen ende thuuschscholen te anthieren, al moesten haer wijfs ende kinderen vasten ende ghebreck lijden, ja, droughen haer teneweerck ende cleeren daeromme inde pusseme¹. Dat hier gheseijt es vande bekeerijnghe der mannen, was ooc te nemen ende te verstane vande bekeerijnghe der onredelicker quader vrauwen ende onghebonden jonghers ende dochters; want die lieten haer wulpscheijt, nieuloopicheijt ende cueriuescheijt van hooveerdijen. Want, zeijden zij, daer uut bleeck dat zij dat ware, puere, onghevalschte woort leerden, duer de boeten diet dede, ghelijck eenen costelicken dranck oft recepte weerct ende opereert, daer eenen onclaren ghevalschten dranck den ziecken gheen duecht en pleecht te doene. Want Paulus hadde

1 Lombard.

[p. 289]

ghezeijt, dat dwoort Godts levende ende crachtich es ende scheerper duersnijdende dan eenich zweert up beede zijden snijdende; want tghaet duere tot dat scheeden der zielen ende des gheests ende der tsamenvouchselen des marchs, ende es een onderscheeder van die ghedachten ende meeninghen des herten; dat ooc die christen doctueren hadden gheaffirmeert ende ghezeijt, dattet veel meerder ende wonderlicker teekenen ende miraculen waren, eenen dronckaert van zijn ghecostumeerde dronckenschap, eenen oncuuschen van zijn inghewurtelde oncuuscheijt, eenen ghierighen van zijn onversadighe ghiericheijt, ende alzoo voort, doen afstaen, dan eenen dooven doen horen, eenen blenden doen zien, eenen cruepelen doen ghaen, eenen melaetschen reijnighen, ja, eenen dooden doen verrijsen. Hier jeghen responceerden, die andere, dat zulcx ooc die catolijcque predicanten, duer die cracht Godts deden, ende al en schenen zijt zoo meerkelic ende overvloedelic niet doende, dat quam daer bij, dat dese nieuwe predicatie haer zoo nieuwelic inne viel, ende en was niet dan een nieuloopicheijt ende gheen waerachtighe bekeeringhe van vele, ja, meer een dwaesheijt ende zodtheijt dan een bekeeringhe te achten. Ghelijck die zotte Donatisten in Affrijca zoo vierich ende ghewis wilden zijn dat hare leere de waerheijt was, (die nochtans valsch was voor al de weerelt, alzoo sindert wel bekent es) dat zij haer zelven daeromme ter doot brochten, ghelijc men noch ziet an de Herdoopers, hoe treffelic zij leven ende hoe gruwelic zij ghelooven. Men heeft ooc dicwils ende menichwaerf hier voortijts veel ketters vonden, die wonderlicke veel duechden deden, haer ghoet om Ghodtswille ghaven, ende in grooter abstinencie ende penitencie leefden;. zoo ooc die Saducheen hier voortijts deden, ende en gheloofden nochtans niet datter een verrijsenesse was, noch inghel, noch gheest. Bij den

[p. 290]

heijdenen heeft men ooc vele onghelooven vonden, nochtans verchiert met vele ende groote duechden, de welcke nochtans (zoo Paulus zecht) zonder gheloove ende liefde niet en moghen helpen noch zalich maken. Hieraf zou men ghetughenessen ghenouch vinden, maer tzoude hier al te lanck vallen om te vertellen.

Up den zelven xiij^en der maent octobris, zondach wesende, predicte voor der noene, den deken vanden Christenen, in S^te Jacobs keercke, verclarende onder andere, als dat de quaetwillighe ende ghues zeer leet was, terwijle dat zij te beene waren ende in de foule vande beelden te breken, dat zij niet met eenen de levende beelden, bijsonde die tgheestelic abijt droughen, doot en sloughen, of ten minsten uut en jaechden, waer af dat zij hem ghedreecht hadden deerste te wesen, dwelc hij hooghe ende diere nam waer te wesen. Zeijde ooc daerbij, dat die veltpredicanten al meest uutgheloopen religiuesen waren, van diveersche oordenen, als carmelijten, minrebroers ende dierghelijcke, daerbij willende tooghen, dat zij niet costelic en waren, maer apostaten ende verloochende christenen. Daer up de ghues zegghen, zoo wij hier voren verhaelt hebben, dat de oordenen secten zijn van meinschen ghevonden, ende dat die predicanten gheroert wesende duer den H. Gheest int herte, haerlier supersticien ende meinschelijcke vonden verlatende, ghecommen zijn an die zuver ende clare leeringhe vanden woorde Godts; want hadden zijt niet quaet ende valsch bevonden, zij zelve en zouden haer eijghen oordenen niet blameren ende verzaken, ende een vergruwen daer af hebben ende die verloochent hebben, ghelijc Paulus verliet zijn jootschap, ende meer ander apostelen bevonden hebbende thabuus ende de dolijnghe van dien. Hier up repliquierden die catholijcque: een snoode vrauwe oft hoere, als zij niet dueghen en wilt,

[p. 291]

zoo blameert zij haren man; niemant en prijst dat hij willens verlaet; want anders zou hij hem zelven achterhalen ende beschamen.

Daer was up den voornoemden zondach, eenen jonghen predicant, den zone van meester Willem Rutsemeel, procuruer bij scepenen vander Keure, maer al nu ghevanghen zittende int sgraven casteel, met den anderen die men die foele oft tsamenspannijnghe te laste leijde, int breken der beelden ende dierghelijcke. Desen mans zoone, zegghe ic, stelde hem om predicken ontrent Landuut (zoo men meende); maer die roode rocx, die men hiet de roode bende, zijn van Ghendt daerwaert ghereden ende verstroeijden den hoop met haren peerden, zoo dat dlantvolc of die boeren elc zijns zins ghijnghen ende vertrocken van daer.

Ende up den xiiij^en der zelver maent, maendach wesende, quam de tijdijnghe te Ghendt, dat die van tsHertoghenbossche al haer gheestelicheijt uut ghejaecht hadden, zoo wel vrauwen als mannen.