Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XVI

Van twee beroerten up Ste Jacobs keerchof; hoe gheweldich dat tvolc ter veltpredicatie ghijnck; hoe haren hoop vast meerderde ende groote couraige creghen; noch van een beroerte up tzelve keerchof, ende hoe die ghues schepenen vander Kuere anspraken, ende van die moort onder die ghues te Vuerne in den westcant.

Den vij^en octobris tsavonts tusschen licht ende donckere, was wederom een groote verghaderinghe van volcke up S^te Jacobs keerchof; want men meende dat men daer een vrauwe vande ghuesghezinde, wonende up den Steendam, beghraven zoude. Ende daer waren jonghers, die beghonden psalmen te zijnghen. Dat wilden drij capiteijnen vande drij regimenten van Ghendt beletten met sommighe soldaten, die zij bij haer hadden. Dit maecte datter hoe lancx hoe meer volcx verghaerde ende toeliep. Die soldaten quamen gheloopen met ghevierde bussen naer den hoop vande ghuesghezinde, daer men de psalmen zanck, om hemlieden te verjaghen, maer zij riepen al met eenen voeijse: broeders, staet! staet! Daer was eene, die micte met zijn busse om te schieten, en daer was een ander vande ghuesghezinde, die hem van achter meende thooft te clooven, zoo men zeijde.

[p. 282]

Die capiteijnen wandelden daer over ende weder, om tvolck te doen scheeden; maer zij en wilden niet rumen. Sommighe ghijnghen naer huus, ende quamen wederomme metgheweere ende bussen onder haer mantels ende cappen, zegghende: hadde die luijspoke zijn busse afghelaten, thadder dan van heir gheghaen. Int hende zijn die capiteijnen vertrocken, ende tvolc es ooc afghezepen; want men zeijde al gheckende, dat die vrauwe, die men daer begraven zoude, noch zat en span. Ander zeijden, dat zij ter bruloft gheghaen was. Niet min Hermannus, eene vande veltpredicanten,hadtse gheweest visiteren.

Tsanderdaechs den viij^en octobris, an den avont, wasser weder een groote vergharijnghe up tvoornoemde keerchof, ende die capiteijnen met haren soldaten waren daer weder in de weere. Tvolc was overal zeer beroert. Men zeijde dat daer een deel vrauwen waren, die haer cabasen vul causijtsteenen hadden, indien den cnoop toegheghaen hadde, om de mans ghuesghezinde te sustineren,ende ooc zelve te weerpen, up die de ghues zouden willen crancken. De capiteijnen met haer volck hilden de Vlasmaerct zoo stranghelic vrij, dat die lieden, die daer woonden, niet en mochten haer boden uutzenden om ijet te halen, zulcx als zij vandoen hadden, ende thuus commende moesten eenen keer omme ghaen zouden zij in haer huijsen gheraect hebben. Up den Coorenaert ende up veel houcken ende straten van Ghendt bedeelden haer de nachtwakers. Zoo wie daer meende te passeren, creghen spijssen, hallebaerden ende bussen up de burst, oft zij moesten zegghen wie zij waren ende waer zij ghijnghen. Dit was nu de vijfste beroerte up de weerde van xiiij daghen tijts, die in ende neffens S^te Jacobs keercke ghebuert es gheweest. Alle daghe wies den hoop vande ghues, mits der veltpredicatie; want zij zegghen datter eenen hoop volcx,

[p. 283]

vast an melcanderen zittende ende staende, om eenen veltpredicant te hooren, bevonden was ommeghaens ij^c ende lxx stappen oft passen (zoo ic wel dijncke) simplecx. Ende bij dien crancte ende minderde altijts dander partije, die catolijc waren; want alsser eenen ghues was werdende, dat schaedde altijts ij persoonen in de keeringhe. Zij, te weten de ghues, schenen groote couraige te hebben, als oft haer gheen ghewelt letten en mochte. Als men tot sommighe vraechde of dees beroerte niet cesseren en zoude, zoo spraken zij: de vendelinghen en waren noch niet te soomen ghedaen, twas noch al [te] vrouch, daer moeste eerst dapperlic ghesleghen ende ghehauwen werden. Wat veendelen zij meenden, weder de veendels vande vier regimenten te Ghendt, die noch niet ghemaect en waren, weder vande veendelen, die de ghues hebben zouden, dat es mij onbekent.

Up den ix^en octobris es de zeste beroerte up S^te Jacobs keerchof gheschiet; want de nieu predicanten, thuus ligghende up den curten Steendam, die som te voren thuus gheweest hadden in de Maigeleinstrate, in de Cluse up de Hoochpoort ende in de Zwane jeghen over den Hoijaert, worden tsavonts, als zij haer predicatien ghedaen hadden, om haer bewaernesse, met veel volcx vande ghuesghezinde, thuus gheleet ende beweecht, ende moesten passeren over S^te Jacobs keerchof ofte daer ontrent, alwaer wederom een verghaderinghe van volcke, om een cleen oorzake, gheworden es. Want zoo daer eenen soldaet passeerde, hebbende een busse met een ghevierde lonte in dhandt, zoo riepen die kinderen: schiet, schiet, ende hij vierde zijn busse, maer zij slough faute, ende terstont wart hij vande kinderen ende knechten met steenen zoo beghoten, dat hij vluchten moeste, ende nam zijnen loop naer de Vrindachmaerct. Ontrent desen tijt deden de ghues de mare ghaen, als datter brieven

[p. 284]

ghecommen waren vanden grave van Egmont, dat men haer toelaten zoude een zeker plaetse in de stadt van Ghendt, om haer diensten te doene ende te predicken, ja, zeijden van een keercke of twee te hebben. Zij hadden bij scepenen vander Kuere gheweest ende stautelic ghesproken, te weten: meester Pieter De Rijcke, Vanderhaghen, heere van Godthem, met haren consoorten ende predicanten, zegghende onder ander propoosten, dat men haer wel een keercke toelaten mochte in de stadt, anghezien dat zij daer inne gherecht waren ghelijc dander lieden van Ghendt, mits dat zij ende haer auders totter fabrijcquen ende upmakijnghen van dien ooc haer ghoet ende ghelt ghegheven hadden; wilden ooc doen blijcken, dat zij die wel van doene hadden, anghezien dat zij conden tooghen, dat up eenen tijt in haer sermoenen over de xxxij duijsent persoonen gheweest hadden. Ooc was de mare te Ghendt ghecommen, dat sommighe westcanters, ghuesghezinde, gheweest hadden voor die stadt van Vuerne, begheerende uut te hebben zeker ghevanghenen, die van haerder zijde waren, ende om dat die van Vuerne niet doen en wilden, zoo scheent dat zij die stadt bespronghen zouden hebben, waerom die vander stadt haer gheschut vande vesten aflieten ende schoten ij zoo iij persoonen vande ghues doot, onder mans en vrauwen, ende daer wasser ooc ghequetst, zoo dat zij van daer gheweken zijn. Maer up den xij^en octobris quam de tijdijnghe anderwaerf te Ghendt, dat die van Vuerne van tvoornoemde volc beleghert waren wel met xviij duijsent mannen. Men hadtse ghetroost dat haer ghebueren zoude zulcken vrijdom als die van Ghendt (dwelc die hooftstadt van Vlaenderen was) haer volck vander nieuwer religie toelaten zoude; maer en wilden zoo langhe niet differeren. Want die van West-Vlaenderen es een vechtachtich volck, zoo datter nauwelic

[p. 285]

eenighe feesten en zijn oft simpel partijculier danssijnghen in ijemants husen of daer en wert ghevochten, ende al comt den baliu int ghescheet ende om de zake te stillen, zij pleghen wel voort te vechten, ende den baliu, alst zoo te passe comt, zijn baliusroede tot an zijn handt af te slane. Maer hoet ghecommen es, daer esser een deel in de stadt gheweest, moghelic vande inzetenen, quaetwillighe, die wildent naer haer handt ghestelt hebben, of dat neen tscheen, zij zouden de wet verdreecht ende doot ghesmeten hebben. Maer daer zijn crijschknechten, Artoijsienen, daer waert ghezonden vanden hove. Dese hebben verstant met die vander wet ghehadt, ende zijn tot xxxvj inne ghelaten, ende dander verbeijden buten hoet daer ghaen zoude. Dese vielen de ghues met haren gheschutte dapper an, die up haer hoede niet en waren, zoo dat zij maer twee of drij schueten gheschieten en conden, ende hebbense alle zeer gruwelic ter doot ghebrocht; want zij en boden gheen weere, liepen ende vluchten in de husen, up de zolders ende eldere, alwaer zij vervolcht waren, ende zonder ghenade doot ghesmeten met bussen ende ander curt gheweere, dat haer hersenen uut speijtten, niet jeghenstaende dat zij over haer knien om haers lijfs ghenade baden. Daer was ooc een brugghe upghetrocken, zoo dat zij uut de stadt niet en conden ghevluchten, waerom zij zeer poochden; maer twas al om niet, haer dooden ende graven waren daer (eijlacen!) gheleghen. Godt wille haerder alder zielen ontfaermen. Die crijschknechten die naermaels te Ghendt laghen ende som daer die moort helpen doen hadden, wisten ghenouch te zegghen hoe deerlicke moort dat daer gheschiet was.