Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 276]

Cap. XV.

Hoe die ghuesghezinde lieten in drucke oft prente uutghaen zeker liedekins ende balladen, die in spotte vander gheestelicheijt ende van onsen gheloove ghemaect waren, daer tvolc zeer duer verwect ende verstaut wart, om ooc tzelve te verachten ende te beghecken.

Ontrent den vj^en octobris, lieten de ghuesghezinde, die ontrent Ghendt haer predicatie hilden, ter plecken ghecostumeert, dat was bij ofte neffens den Sartruesen, uutghaen zeker liedekins ende balladen, in spotte ende versmadenesse vander gheestelicheijt, den paus van Roome ende dierghelijcke. Ende onder ander wasser een beclach oft lamentacie van meester Pieter Titelmannus, deken van Ronche, van xvj clausen elc van xiij reghulen, in vlaemschen dichte, inhaudende hoe den voornoemden inquisituer beclaechde zijnen val ende zijn tijrannighe ende ghierighe possessie, daer hij xxiiij jaren in ghepersevereert hadde, zegghende dat hij er wel duijsent ter doot doen brijnghen hadde ende meer dan twee duijsent ghecomposeert, ende wel hondert duijsent verjaecht ende doen vluchten ende dolen in andere landen, hem weinschende te Milanen bij den cardinael Granvelles, nemende oorlof an de messe, an de bevaerden, uutvaerden, matten, ghetijde, clocluuders, beijaerders, musicienen, coralen, muulstooters, zoo zij die noumen, salve regina, requiescant in pace, verclarende hoe duer zijn bedrijf Vlaenderen al bij berooft was van rijcdom ende neeringhe; ooc zegghende adieu, leghen vader, cardinals, biscoppen en die lecker abten ende hooghe prelaten, die in grooter luxurie leefden in schijnsel van duechden, verclarende hoe hij vrijmoedich in sconincx camer quam, zonder ijemant daer naer te vraghen,

[p. 277]

in spijt Orainge, Egmont ende ander princen ende heeren; voort vermaent hij nonnen, beghijnen, abdessen, religiuesen, carmelijten die ghoede ghezellen, dhooveerdighe jacopijnen, luxuriuese putieren, augustijnen, minrebroers, clusenaers, cellebroers, pastuers, cappellaens, costers, etc. te screijen ende weenen; want die vrome stadt Babilon vul hoerije (dwelc confuzie te zegghen es) es bijcans verwoest, haer zelver in schuum verandert. Die dees valsche doctrijne ghebaut heeft es den derden paus, den mechelschen cardinael; hij roupt adieu an den roomschen sophist ende an den tweeden paus van Lothrijcke, ooc roupt hij adieu an meester Claeijs Mil promotuer zijn zone, an Pieter zijnen cleerck, an de canonicken, an zijn tirannighe substituten, an broeder Rufelaert wonende te Ghendt¹, an broer Karel Wijcke, broer Cornelis te Brugghe, die de vraukins gheeselde², an broer Pieter de Backere³, an Joorkin van Hol, die zijn wijf in lijden bracht, an meester Hans den scheerprechter van Ghendt, an meester Malen in Brugghe, an meester Jooris tYpre, an de souverains dienaers, die om schandelic ghewin brochten in desolacie duutvercoren kinderen, die hij ghebrant hadde totten beene, ghezact ende versmoort; de ghuesen hadden hem desen trouble ghedaen, ende wilt hem den Heere zijn zonden niet slaken, zoo zoude de helle zijn vag hevier zijn. Maer den autuer noch den drucker van dit quarhierkin en was daer niet bekent. Ooc lieten zij, onder andere schimpende refereijnen, eene uutghaen, dat bedect stont ende intriciaet⁴ludende aldus:

1 Franciscus Ruffelaert, predikheer, geboren te Gent in 1518, en aldaar overleden den 28 oct. 1596.

2 Cornelis Adriaensen van Dordrecht, minderbroeder recollect, gestorven in Brugge, den 14 juli 1581.

3 Pieter De Backere, predikheer, geboren te Gent in 1517, en aldaar overleden den 18 febr. 1601.

4 Dubbelzinnig.

[p. 278]

 

Hoe lettel weet men ooc den staet van velen!

 

Men wilt nu al eijmelic onder den dume quelen.

 

Tzal metten weert in de drij croonkins qualic ghaen¹:

 

Zijn eijghen ghasten en willen zijnen roof niet helen,

 

Ende zij gheven hem den name den roffiaen

 

En zijn huus, der hoeren huus, dat zal hem schaen.

 

Den derden pennijnck int vercoopen diere.

 

Zij zegghen: hij heeft zijn broot vul ghist ghedaen²,

 

Den wijn bedorven, ghemijnghelt met zueren biere.

 

Maer nu zij dit ontdect hebben telcken quartiere,

 

Tvolc wert zijn spijse ende dranck gheheel zat.

 

Hij mach nu wel aest intrecken zijn banniere;

 

Want den aermen duvel wert gheel achter nat.

 

Zijnen credo es uut, ende ooc zijnen magnificat.

 

Hij en crijcht gheen kerten meer up zijn keerven.

 

Tes al waer, men macht wel zegghen plat:

 

Qua namen zouden eens weerts huus bedeerven.

 

 

 

Van dinghels bier licht hij al drooghe³;

 

De duijtsche wijnen zijn zijn zulle te hooghe;

 

Omburghen, Libs ende Bremers bier oock.

 

Een spaensch wijnkin crijcht hij noch bij ghedooghe,

 

Maer de fransche wijnen zijn verre hem oock al loock.

 

Tdoornicx bier smaecte te zeer naer den roock;

 

Den meenenschen cnol zoude hij liever zueren laten;

 

Twerter al doolaghe⁴ voor den aermen ghoock⁵:

 

Hij en crijcht niet dan sturtebier vande vaten.

1 Hierbij verstaen zij den paus, om dat hij drij croonen draecht.
(Nota van den schrijver).

2 Hier spotten zij met zijn pardoenen, indulgentien ende anders.
(Ibid.)

3 d'Inghelsche zijn van hem afgheweken, de Duijtschen ooc, de Oosterlinghen ooc; Spaingen blijft hem noch bij; Vranckerijc alsus ende alzoo.
(Ibid.)

4 Slijkpoel.

5 Gek, zot.

[p. 279]

 

In mijten veranderen nu zijn ducaten;

 

Nochtans moet hij daer up zijn craghe ontdraghen;

 

Want die hier voortijts up de banck zaten,

 

Moeten nu als musen an zijn canten cnaghen.

 

Zij willen met de roode wijnkins de vanen uutvaghen

 

En tvat den boom insmijten menichweerven.

 

Alst comt dat de zonden de meinschen plaghen:

 

Qua namen zouden eens weerts huus bedeerven.

 

 

 

Zijn oblijen met al zijn vasten fruut¹

 

Smacken die ghasten vrij ter veinster uut.

 

Zij en willen tzijnent niet meer cloppen noch clijncken:

 

Zij zien tbedroch al ende schoon lauut².

 

Ten helpt gheen verbeijen meer, roupen of wijncken;

 

Al wilt hij om niet van zijn gracien schijncken,

 

Men wiltse gheensins ghecocht noch ghegheven.

 

Tes tijt de curven te heffen, de visschen stijncken.

 

De claer fonteijne es beter verheven,

 

Die overvloedigh vloeijt uut teeuwich leven,

 

Daer elc om niet mach drijncken ghemeene.

 

Hij heeft wel drij crusen voor een ghescreven.

 

Nu moet hij zijn water gheven om eenen pennijnc cleene;

 

Noch heeft hij liever puer broot alleene,

 

Want de spijse wert zuer, ten mach niet eerven.

 

Niemant en trect nu zijn relasen te beene.

 

Qua namen zouden eens weerts huus bedeerven.

1 Hier verstaen zij dat de ghezette vastendaghen oft spijse deervijnghe niet en es, dwelc nochtans valsch es. (Nota van den schrijver).

2 Beuzelingen.

[p. 280]

 

prinche.

 

 

 

Indient ghaet, zoo de lieden zegghen, hij esser af.

 

Hij zal den slotel wel moghen legghen up tgraf;

 

Want de zueghe wilt met den tap wech loopen.

 

Van alle zijnen groven serpen ghist, past¹ ende draf,

 

Hij zal tproffijt wel an zijnen nuese cnoopen.

 

Men mach wel peinsen, can hijt niet vercoopen,

 

Zoo moet hij leven up zijn inghewant.

 

Die voortijts creditueren waren met hoopen,

 

Roupen up hem nu moort ende brant.

 

Zij zien tbroot es commen tot eenen cant.

 

Elc wilt van hem weder hebben zijn part.

 

Ooc hij die es zulc een helich hooveerdich sant,

 

Die nauwelic noijnt up deerde en tart²,

 

Tmoet hem wel wesen om verdraghen hart,

 

Dat hij zijn potten dus zietin sceerven.

 

Tes al niet, al can hij van wit maken zwart:

 

Qua namen zouden eens weerts huus bedeerven.

 

 

 

explicit.

Daer was noch een refereijn ghedruct, dat zeijde dat Judas beter was dan den paus. Item een curte belijdijnghe des gheloofs, in dichte, met veel cotacien der H. Scrift up de maergien, ende veel ander dijncx niet weert te reputeren. Welcke schimpijnghe ende onstichtijnghe een groote quaetwillicheijt onder tvolc maecte, een verachtijnghe vande gheestelicheijt, een cleen reverencie tot justicie, ende een oorzake van veel blasphemien, ende ooc een voetsel tot uproer, hertneckicheijt, rebellie, twist ende tweedracht, die alsdoe maer al te vele up de bane ghecommen en was.

1 Deeg.

2 Om dat hij hem laet draghen. (Nota van den schrijver).

[p. 281]

Up den voornoemden zesten octobris, voor der noene, was een busse afghelaten up den steenenen leeu, die up den connincx Eedtveldens huus stont, tot mijnent achtere, ende daer viel een groot stick vanden leeu af, ghelijck eens kindts hooft, ende hadde bijcans ghevallen up meester Phelips De Somere, eerfscheeder ende temmerman deser stede, ende was groot perijckel voor de jonghe kinderen, die daer dicwils pleghen te spelen.