Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 268]

Cap. XIV.

Hoe rudelic dat die vremde peerderuters, te Ghendt, S^te Baefs daer zij ghelogiert waren, leefden, ende hoe die vanden nieuwen casteele dlandtvolc plaechden; hoe eenen ghueschen predicant hem bestont up S^te Jacobs keerchof te predicken; hoe die soldaten van Ghendt tvolc ooc onghelijc deden; hoe in Hollandt noch ghebroken was, ende de priesters haer baerden lieten wassen.

Up den j^en octobris, S^te Bavens ende dicendach wesende, predicte broeder Jan Vanderhaghen wederom in S^te Jacobs keercke, voor ende naer noene, maer en hadde zoo veel volcx niet als hij tsondaechs te voren ghehadt hadde, ende bijsonder van vrauwen; want zij vreesden daer te commen om de voorghaende beroerte, ende want een simpel mestdach was. Item alsdoe was ooc al vulmaect die nieu poorte up den nieuwen ende langhen Steendam, ter zijden tnieu casteel, ende men mochtse sluten met steercke dueren.

Int beghinsel van october, hoorde men groote clachten vande soldaten ende sonderlijnghe van die die men de roode bende hiet, omdat zij droughen roode jorneijnen¹ oft wapenrocx met witte strecken, daer noch ander coluerkins als blau ende andere in ghemijnghelt waren. Dit waren die peerderuters, die te Ghendt in quamen, up den dach als den grave van Egmont tsavonts spade inne quam, zoo hiervoren lib. 3, cap. 12, ghezeijt es. Twaren alle busschieters te peerde; want twaren cleen peerdekins, die zij hadden, die gheen lance verdraghen en mochten. Zij waren achter ende neffens

1 Korte mantel.

[p. 269]

tnieu casteel ghefoeriert, ghenaemt Sente Baefs, daer volc woont, die coeijen hauwen ende metter landtneeringhe ommeghaen. Hier deden zij grooten overlast, treckende der lieden vleesch uuter cave¹ ende cupen thaerlier verdoene, ende verbesighende die fouraige, die de aerme lieden ende pachters hadden bijgheghaert om haer coeijen ende ander beesten uut te winteren, ende ghavent haer peerden, zoo dat zij aest verteert wart. Daer moesten ooc sommighe vraukins haer stallekins rumen ende haer coijkins vercoopen, omdat zij daer haer peerden in stelden, dwelc hemlieden bitter tranen coste, die Godt den Heere pleecht te anziene. Zij trocken ooc buten der stadt, ende namen de lieden dat zij veil vonden: hemden, lijnwaet ende dierghelijcke, tstont haer al anne, ende twaren alle walsche tonghen. Een poose daer te voren hadden die vanden casteele te Ghendt uut gheweest, ten diveerschen stonden, int landt van Aelst ende eldere, sonderlijnghe up clooster ghoedijnghen ende groote pachthoven, daer zij wel zij x, xij, xvj of xviij tsamen inne quamen, makende ghoede chiere van al, dat zij daer vonden ende bleven daer vernachtende, ende tsmorghens vertreckende deden een inbijt ende droughen noch een deel spijse met hemlien, daer die pachters qualic in te vreden waren, zegghende, al woonden zij up clooster ghoedijnghen, die rijcke ende machtich waren, te weten die cloosters ofte religiuesen, diese toebehoorden, daerom en waren die pachters diese in pachte hilden somtijts niet zeer rijcke, ende moesten (boven dat zij zulck af steken hadden) haerlier pachten te vullen betalen, ergo, zoo ghijnct van hemlieden ende niet vande cloosteriers. Die voornoemde roo bende pleghen, als zij ten platten lande in der lieden huijsen ende landthoven

1 Schoorsteen.

[p. 270]

commen, te commen eerst zij twee of drije of viere, ende biemen haer den tant, zoo gheven zij een schuffelet ende wert den terstont zij xviij, xx of xxiiij, zoo dat mer niet jeghen staen en darf. Zij zegghen, zij zijn qualic betaelt ende moeten leven, ende zullen de lieden wel betalen daer zij thuus ligghen; maer dat staet daer, ic dijnck wel met ruters paeijment, indien ijemant wilde betaelt wesen.

Den v^en octobre, zaterdach wesende, zoo dede amende den man, die de beroerte in Sente Jacobs keercke ghemaect hadde, knielende voor eere ende wet, ende ootmoet tooghende. Ende naer der noene up den zelven dach, zoo ghestorven was een man ghenaemt Racen, hebbende ghetraut een huijsvrauwe van Asselt te Vrijen, ende wonende achter inde husinghe van Pieter van Pollare, tenden der Baudeloostrate, up dAude Veste, zoo wart hij ghedreghen vande cellebroers tot up Ste Jacobs keerchof, up de zijde vande husen, die staen tusschen thof van Eersele ende de Melcbrugghe, daer een linde up tkeerchof staet, een lanck smal plecxkin afghescheeden met een voetweghelkin, dat men zecht dat onghewijde eerde es, alwaer hij begraven wart, ende daer en was priester noch coster ontrent, maer eene vande ministers, die up tvelt pleghen te preken, daer ment heet de groen keercke. Men zeijde dat hij een Onser-Vrauwenbroer gheweest hadde. Dese bestont daer te predicken ontrent een huere tijts vande miserabiliteijt vanden meinsche, ende last somtijts in een boucxkin. Daer verghaerde veel volcx, ende daer lieper vast toe, vande Vrindachmaerct, mits dat doe daer maerct ende int upbreken vander maerct was. Eenighe priesters zeijden, dat desen minister zoude ghewet hebben zulcx te doene, ende dat hij daermede wan eenen alfven osse; maer de waerheijt hier af was int onghereede. Daer quamen hallebaergiers an hem vander magistraet ghezonden, zegghende dat hij zou commen

[p. 271]

spreken jeghen den hoochbaliu, waer up hij handtwoorde, hij hadde ghedaen, ende hende zijn vermanijnghe oft sermoen terstont, ende tvolc ghijnc elc zijn zins. Maer ic en hebbe niet verstaen dat desen predicant bij den hoochbaliu gheghaen es.

Den voornoemden ghestorvenen hadde eene vande ghuesghezinde gheweest, ende dicwils ter veltpredicatie gheghaen. Ooc hadde sdaechs te voren den voornoemden minister hem hebben gheweest visiteren. Ende niet alleene en was tvolc ghequelt vande vremde soldaten maer ooc vande soldaten die vander stede weghe anghenomen waren. Dese hilden de dachwake an alle poorten van Ghendt. Dan namen zij altemet eenen mutsaert of twee, of blocken vande waghens die van buten gheladen inne quamen om vier te maken, mits dattet caut was. Ander zegghen dat zijt maer en begheerden an hemlieden, diet brochten. Dit quam somtijts den huijsman ter schade, ende somtijts ter schade vande lieden van buten, diet inbrochten. Men zeijde ooc, dat onse soldaten, tbier tapten uut de tonnen biers, die ter stede uutghevoert werden buten te lande, in heerbeerghen, taveernen ofte bruloften van buten, ende dat met cleenen dancke van die tbier toebehoorde ofte van diet te bewaren hadden, up dat ment haer niet wijten en zoude, dat zijt zelve ghedaen hadden ofte laten gheschien, ende ooc dat tbier daermede bedorven wart, als die tonnen wan zijn ofte niet vul vanden voornoemden biere. Hoewel dese ende dese ghelijcke bewarijnghen oft meesterien an de ziecte vande ghuesen ghedaen wart, zoo en scheent nochtans niet veel te helpen; want daer es wederomme een versche tijdijnghe ghecommen, als dat men in Hollandt anderwaerven zeer ghebroken hadde, waeraf die stadt Utrecht niet vrij en was, ende plach de hooftstadt van Hollandt te wesen, daer eenen bisscob

[p. 272]

zijnen stoel haut, daer veel gheestelic volck es ende veel schoon vraukins van lichten levene. Daer zijn emmer binnen der stadt vijf canesijen ende een abdije, ende noch een abdije buten an de mueren.

De priesters te Ghendt lieten al meest haer baerden was sen ende haer crunen met hare vergroeijen, waeronder sommighe Fremenueren ende Onser-Vrauwenbroers bevonden waren, ende ooc abten ende prelaten, als onder ander den abt van S^te Pieters neffens Ghendt. Dat meer was, sommighe Onser-Vrauwenbroers hebben ghecleet gheghaen achter straten in weerlic abijt. Ja, ooc eenighe Jacopijnen ende Augustijnen, zoo men zecht, ende eenighe Fremenueren zijn in de weerelt ghebleven. Dit quam al meest uut vreesen of de gues noch te boven ghecommen zoude hebben, ende omdat sommighe gheestelicke dweerlic abijt best behaechde. Een lettel tijts daer te voren, ja, eer men van de veltpredicacie huseerde, den dekin vande christenen, bij laste vanden bisscop van Doornicke, en wilde niet ghedooghen dat ijemant in Ste Jacobs keercke (daer hij pastuer was), die den goddelicken dienst celebreerde, priester of zangher, baert draghen zoude. Dit heeft een groote roere inghebrocht; want die zanchmeesters beclaechden hemlien, dat zij nauwelic assistencie van zanghers ghecrijghen en conden; want lettel ijemant hem daer toe schicte, ende dander waren vast uute steervende. Zoo dat die sanchmeesters bijna alleene moesten staen craeijen, dat haer kele schuerde, ende moesten somtijts in een motet ij of iij toonen zijnghen; ende nu als die zanghers gheen baerden en mochten draghen, zoo zoudender daer noch meer afvallen ende wijcken van dat cleene ghetal, dat mer vant, ende alzoo en zoude men int hende gheenen zanck in de keercke hebben. Dat bleeck emmer an Guillame De Moor, die menighen dach in Ste Jacobs keercke zangher

[p. 273]

gheweest hadde, een ghoede kele hebbende ende vaste zijnde in der muzijcque. Dese een cleen hebbelic zwart baerdekin hebbende, dwelc hem meer verchierde, dant wilt oft ongheschict stont, zoo elcken wel kennelic was, heeft liever zijn proffijt ende dienst in de keercke ghelaten, dan dat hijt wilde laten afscheeren; want hij andersins wel ghedoen mochte. Hij hadde curts een ghoet huwelic ghedaen ende hilt eenen meerseniers wijnckele, ende en heeft noijnt sindert meer in de keercke willen commen zijnghen. Met dit voortstel hebben veel lieden zeer gheghect, ende vraechden van waer zulcke groote wijsheijt ende doctrijne vanden bisscop van Doornick oft zijnen raet mochte ghecommen zijn, daer moesten zware ende nootzakelicke questien up de banck gheleijt zijn. De zalvijnghe van Aaron zeep in zijnen baert, zecht de scrift, ende hij was upper priester. Die Nazareen en mochten gheen haer noch baert scheeren, ende was ghenomen voor een sonderlinghe helicheijt int aude testament, ende nu int nieuwe hebben van auden tijden ghehuseert, zoo zij noch ter tijt doen, die pausen, thooft der gheestelicke hier up der eerden, langhe baerden te draghen. Die Fremenueren in Italien ende in ander christen landen, naerder Roome dan wij zijn, draghen baerden. Zoo doen ooc veel priesters, heremijten, monicken ende ander gheestelicke persoonen. Die christen gheestelicke persoonen in Grieckenlandt ghaen ooc met zeer langhe baerden, als een chieraet dat Godt sonderlijnghe de mannen verleent heeft. Ende hals men haer dat voren warp, zoo ghaven zij voor haer steercste andtwoorde ende questie, oft resolucie, twas daer alzoo de manniere, maer hier niet. Ziet wat schoonder clijnckender renen, ziet welcke theologienen, herders inquisituers ende kettermeesters regieren ons, spraken sommighe lieden, die ooc de zanghers, die gheen pries-

[p. 274]

ters en waren, verboden baerden te draghen; want daer en waren gheen priesters te voren diet deden. Int landt Archadam (scrijft Marcus Paulus),bedecken beede, mans ende vrauwen, haer tanden met ghulden blecken¹. Die schicken zij alzoo, dat men meent dat die tanden staen up die bleeken² Dezelve scrijft, dat alle die inwoonders des landtschaps Maabar zwart zijn beede mans ende vrauwen, maer die zwartheijt strijcken zij hem zelven an met consten, ende zij achtent voor een groot chieraet als zij zeer zwart zijn. Haer kinderen smeeren zij alle weken drij mael met sesam olije: daer af werden zij uuter maten zwart; want hoe zwarter dat eene bij hemlien es, zoo vele schoonder men hem achtet³. Die afgodissche aldaer maken haer goden ooc zeer zwart, ende zij zegghen, die goden met alle den helighen zijn alle zwart; maer den duvel schilderen zij wit, ende zegghen dat de duvelen alle wit zijn. Dat wilt volc, dat woont ontrent dat groote zeehooft Sagres (zoo scrijft Aloijsius Cadamustius⁴, hebben vrauwen, die draghen rijnghen in haer nuesen; maer die edel vrauwen ende vorstinnen hebben duerboorde leppen, daer in draghen zij sommighe rijnghen, die zij af moghen doen als zij willen, dat es een teeken eens grooten edeldoms. Ziet doch hier zoudt men veerckenen daer af maken. Aldus heeft alle dijnck zijn opijnie, zede ende manniere, daer uut zecht men de zede vanden lande en es gheen schande.

Den tijt wart doe zeer weeck. Men zach wel datter wat uut broeden zoude, ghelijc men wel ziet dat reghenen zal, als de lucht al buuckzieck ende grau pleecht te ziene, ende en mocht

1 Platen.

2 Marco Polo, lib. 2, cap. 41.

3 Id., lib. 3, cap. 28.

4 Al. Cada-Mosto, lib. 2, cap. 49.

[p. 275]

niet wel verdraghen zulcke alteracien oft veranderinghen, dwelc zij een kinderachtighe zouckijnghe oft zotten weerck achten te zijne de zanghers haer baerden te verbiene, als zij zoo quaet om ghecrijghen waren ende daghelic smolten, zoo de priesters ooc deden, zoo datter wel tiene storven jeghen eenen, die daer an quam, waer uut sommighe conjectureerden, dat haer dijnghen eenen val hebben zoude, als oft zij zelve daertoe helpen wilden, niet wetende noch verstaende wat zij deden, ghelijc Caijphas propheteerde de waerheijt, nochtans contrarie zijn meenijnghe. Maer lieden die een ghoetgrondich herte hebben en zullent alzoo nemmermeer verstaen, maer alle dijnghen ten besten keeren, ende liever met der overheijt, gheestelic ende weerlic, willen ende ghevoelen int ghoede; want veel dijnghen wert bij haer ghedaen, daer tghemeene volc gheen verstant af en heeft, noch de oorzaken niet en weet, dwelcke indien zijt wisten tzelve zeer gheerne toestaen ende advoeren¹ zouden, ende waer daer ooc ijet daer inne zij haer zouden moghen mesgrijpen ofte mesghaen, alle meinschelicke zaken en hebben gheen inghelicke²zekerheijt, datte haer ten besten afnemen, anghezien dat zijt om een beter ghedaen hebben, ende die eere Godts ofte goede policie, ende niet haer eijghen proffijt daer inne ghesocht.

1 Bekennen: avoueeren.

2 Engelachtige.