Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 264]

Cap. XIII.

Van meester Petrus Datenus, een veltpredicant; van twee beroerten up eenen dach, in de sermoenen van broer Jan Vanderhaghen, ende hoe datter eenen man om ghevanghen was.

Up den xxviij^en septembris voornoemt, es ghecommen bij den Grave, eer hij uut Ghendt vertrack, eenen veltpredicant ghenaemt meester Petrus Datenus, gheboren van Cassele in West-Vlaenderen, ende was den predicant vanden Grave Palatijn, die gheheel calvinist es ende al zijn landt. Hij hadde een knechtkin achter hem ghaende, een vierschoot man van xl jaren, met eenen rosten baerde. Hij hadde daer te voren buten bij tChartruesen ghepreect, met een groot toegheloop van volcke. Men zeijde dat hij vanden Palsgrave, zijnen heere, brieven van recomandacien hadde, als dat hij een uprecht man was, eersaem ende ghoet van levene. Nu anghaende zijn gheleertheijt, zoo zeijde men dat hij conde vlaemsch, walsch, hoochduutsch, latijn, griecsch ende hebreeusch. Hij was daertoe zebaer¹ ende zoet van sprake, eloquent ende overvloedich in de Scriftuere, waerom hij een groot anzien vanden volcke hadde. Zijn leeringhe was ooc gheheel ende al up de manniere vande Calvinisten.

Up den xxix^en septembris, zondach zijnde, preecte broeder Jan Vanderhaghen, voor der noene, in Ste Jacobs keercke, ende de keercke was gheheel vul volcx, ende als tsermoen ghedaen was, mits dat de hendelduere niet gheheel open en was (zoo den coster ghelast es wijde hopen te doene, als

1 Zedig.

[p. 265]

de keercke vul volcx es), zoo wart tvolck zeer drummende, ende sonderlijnghe die vrauwen die den meesten hoop waren, mits dat zij devoter dan de mans schijnen zijnde, ende te meer was van hemlien ghedrumt, omdat zij hem bewaren wilden jeghens die ghuesen ende ketters, diet zeer quaet up hem hadden, hoewel dat hem ghegheven was een gheleet van crijchsknechten tzijnder bewaernesse. In somam met dit ghedrum zoo quamt dat sommighe kinderen averecht vielen ende ooc eenighe vrauwen over melcanderen, zoo datter een vrauwe of twee creesch om haer kindt, roupende: wacht, wacht, dwelc zulck een gheruchte ende vreese maecte in de vrauwen, die ontrent den choor waren, die niet en wisten wat over hende vander keercke te doen was, zoo dat zij al de vlucht namen als spreeuwen, ende liepen tot in den sanctuarij, zoo dat daer al vul wart, ende als die priesters haer vraechden wat daer schuulde, zoo en ghaven zij gheen andtwoorde, maer elc begheerde slechs zijn leven te salveren, meenende dat men den predicant ende meer ander dootsmijtende was in de keercke. Ja, ooc een priester, die zijn misse anghesleghen hadde voor den name Jhesus autaer, quam zulck een vreese over, dat hij ghereeschap maecte om van zijnen autaer te loopen; maer alst al omme quam, zoo quamt al uut een cleen oorzake, daer nochtans (zoot wel te vreesen es) bevruchte vrauwen wel qualic af zouden ghevaren hebben. Ende alzoo tvooren noens dees beroerte in de keercke gheweest hadde, zoo wasser tsachternoens noch een meerdere; want denzelven predicant besich staende in zijn predicatie, preecte, onder ander propoosten, als dat men nu wel zach, wie dat vanden gheloove ghevallen waren ende noch daghelicx vielen, welc gheloove over de xv^c jaren ghestaen hadde, ende dat mense nu wel kende, die men te voren niet en presumeerde dat zij van dien waren, dwelck hem van sommighe afghenomen

[p. 266]

was, als of hij snaecte om te weten wie de zulcke waren, om die naermaels, ghaeft pas, te bedraghen ende anden hals te helpen brijnghen; want die men aet mach lichte meszegghen oft mesdoen. Ende onder ander wasser een man, een barbier van up de Mude, die stont en bast, omdat hij zulcx hooren moeste (ghelijck Eliu¹ int bouc Job zeijde, dat zijnen buuck was ghelijck den most zonder luchtghat, die de nieuwe flasschen ontween breect), ende sprack tot eenen die neffens hem stont, datter den broere om looch, maer dat tgheestelicke zelve afghevallen was ende vanden eersten apostolijcquen gheloove ghescheeden. Doe zeijde den anderen: wat wilt ghijt mij zegghen, zegghet den predicant. Zoo dat zij een lettel kijvende werden, ende mits dat int hende vanden sermoene was, zoo zoude hij (zoo sommighe zegghen) tzelve jeghen den broere oft predicant ghezeijt hebben, zoo datter een groot rumoer ende vreese onder tvolc rees. De priesters liepen uuter keercken, alzoo wit als doucken, die vrauwen van ghelijcken ende die knechten ende joncwijfkins liepen al met hurtmalen uut der keercken, ende ghijnghen dan daer weder in, en terstont daernaer quamen zij weder uutgheschoten. Dit ghebuerde wel viij of x reijsen, ende was int anzien ghelijck een virguus² vaetkin dat bij den viere licht, en ziet ende overpropt, ende dan weder invalt, tot gheender vercleente vander keercke ofte van ijemande ghezeijt. Meester Marcus Steercke, den aelmoessenier van Sente Jans, een schoon man ende canonick van Sente Baefs, facte³ den man bij den boesem ende hilt hem staende in de keercke, tot dat hij van zeker soldaten ghegrepen ende

1 Elihu. Job, cap. XXXII.

2 Sap van onrijpe druiven. In het Fr. verjus.

3 Greep.

[p. 267]

ghevanghen wech gheleet wart. Sommighe zeijden, dat hij ooc van ijemant een kinnebacsmete¹ creech, ende dat hij zou ghezeijt hebben, dat hij van sommighe vander Vrindachmaerct ghehaelt wart, om dat hij den predicant berespen zoude. Maer die vrauwen waren aldermeest beroert ende weenden som van impaciencien, om dat zij niet met vreden ende rusten en mochten dwoort Godts horen, beclaghende dat hij zijn costelic sermoen niet en hadde moghen henden. Deene liet haren preecstoel achtere, dander zijn pantoffelen, ende waren langhe een paer pantoffelen staende up Sente Jacobs autaer in de cruuskeercke, daer niemant naer en vraechde, maer zij werden bewaert. Daer was een poorter of twee vander stadt, die den predicant rieden te vluchten, zegghende dat men hem doot smijten wilde, waeromme hij ghevlucht es in den sanctuarii, ende es daer naer uut der keercke gheslopen, verzelschapt met drij of vier poorterkins, jonghe ghezellen, met rappieren an de zijden, ende wart gheleet ter zijdelduere die naest de Veemaerct staet uute, naer den curten Steendam toe. Zoo qualic mocht men trapoort vande lieden ghelooven, dat ic daerwaert ghijnc om de waerheijt te vernemen, hoewel dat mijn huns maer ... (sic) passen vander keercke en staet; want een priester die uut der keercke quam voor mijn duere zeijde, dat den man voornoemt den predicant hadde heeten lieghen, ende dat hij riep dat ment al doot slaen zoude, dwelc ic gheloghen vant int ij^de deel, zoo ic ooc propoosten vant gheloghen, die vande nieu predicanten ghezinde waren; want de lueghenen waren al dat jaer zeer ghoeden coop.

1 Kaakslag.