Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 256]

Cap. XII.

Hoe die kinderen te Ghendt prefighureerden den toecommenden tijt, ende van een voorghebodt jeghen hemlien ende jeghen ander zaken, ende hoe den grave van Egmont zeer spade te Ghendt inghecommen es, ende daer te voren een hondert mannen busschieters te peerde, ende hoe die vrauwen diens¹ mans van tbreken ghevanghen waren den Grave langhe verwachten om te moghen spreken, ende sommighe argumenten vande beelden.

Men zecht ghemeenlic, alsser eenighe veranderinghe van tijde zal gheschien ofte eenighe plaghen regneren, dat Godt dat pleecht met zeker teekenen in den hemel of in der eerden te vertooghen, ja, somtijts met onnoosel creatueren als onder die kinderen, ghelijckerwijs alst peste wesen zal, zoo pleghen die kinderen daer te voren costumelic processien te maken ende ghaen al zijnghende achter straten, alzoo men de lijcken ten grave waert draecht; alst oorloghe zal zijn, zoo pleghen zij onderlinghe bataillen ende strijden te conterfeeten, ende alzoo voort. Ic en weet niet duer wat middel mijn kinderen noch gheheel jonc zijnde ende dochters, over een groot alf jaer hier te voren, zoo dicwils conterfeetten de messe, namen pampierkins oft zantkins, plantense met speecsel an de mueren, knielden daer voren, sloughen voor haer burst, strecten haer aermen uut, songhen als oft zij antiffonen ghezonghen hadden, in somma, conterfeetten gheheel tghebruuc der misse ende der beelden, welcke twee zaken curts daer naer, (zoo ghehoort es ende men noch hoeren zal), zoo veel te lijden hadde dat eenen beede zijn hoeren tuten mochte, ende nu cesseren zij gheheel daer af,

1 Wier.

[p. 257]

als oft zij die manniere vanden tijde volchden. Alzoo oock up den xxij^en septembris, zondach zijnde, zijn die kinderen up den Cauter te Ghendt verghaert, ende maecten een battaille jeghen melcanderen, daer perijckel in gheleghen was; want zij streden stranghelic jeghen melcanderen, ende hadden onder ander gheweere handtbussen ghemaect van ossenbeenen in een haut ghebonden, waer mede zij schoten, ende tghaf eenen clack als een ander busse, dwelc zij al Ghendt duere, eenen tijt te voren ghehuseert hadden, als oft zij ooc hadden willen prefigureren, dat den jeghenwoordighen troublen tijt zonder oorloghe oft strijt niet henden en zoude: dwelc ooc alzoo gheschiet es, zoo men int vervolch wel hooren zal. Of men mocht ooc zegghen dat zij zulcx huseerden, conterfeetende de wake die bussen aflieten; want die kinderen als schemijnckelen willen alle dijnghen naerdoen oft conterfeeten: welc oordeel ooc niet onwaerachtich en es, al zoude haer voortstel wel uut oorzake van alle beede de causen moghen gheschiet zijn. Maer om ongherief te beletten als dat zij melcanderen niet en quetsten ofte die ooghen uut en schoten, zoo was up den xxiiij^en septembris, met trompetslaghe verboden zulcke battaillen van kinderen, te strijden oft schieten, dat ooc niemant bij nachte oft ontijde hem en zou vervoorderen in de stadt te commen, daer gheenen wech en laghe, te water of te lande, up lijvelic ghecorregiert te zijne, ende van gheen vremt volc te logieren, wart daer ooc met eenen uutgheleijt.

Up den xxvij^en dach septembris, tsavonts ontrent den ix hueren, quam de grave van Egmont te Ghendt in ghereden al de Bruchschepoorte, ende quam van Brugghe daer hij de wet vermaect hadde. Ende een ghoet ghedeel vrauwen zeer bedruct wesende dat haer mans ghevanghen bleven zittende, hadden hem langhe verwacht om hem te voete te

[p. 258]

vallen, ende mits dat hij zoo langhe beijde, meenden zij dat hij dien dach niet commen en zoude, te meer om dat dhoochbaliu van Ghendt, die hem jeghen ghereden was, ooc weder keerde. Ende een deel vrauwen ziende den hoochbaliu commen van buten inne ghereden, meenden dat hij den Grave was, mits dat zij hem niet wel en kenden, vielen hem te voete ende presenteerden haer requeste an hem; maer ander wisten wel wie hij was, ende adresseerden haer ootmoedighe bedijnghen an hem.

Up den zelven dach an den avont, quamen ter Bruchschepoorte ooc inne, een hondert peerderuters met wapenrocken, root van coluere, ende quamen met hoopen inne ende niet al tsamen. Zij hadden cleen peerden ende voerden alle gheschut, ende waren ghefoeriert S^te Baefs, neffens ende achter tnieu casteel, daer groote clachten naermaels afquamen duer tonghelijc, dat zij de lieden deeden. Ende tsanderdaechs tijlic voor der noene, den xxviij^en septembris, quamen weder dees vrauwen, wel xxxvj of meer, die som zaten ende som stonden voor de huijsen, daer meester Jacob Hesselins woont, heere vanden Rade, bij thof van Egmont, verwachtende dat den grave zoude moghen uut commen, om hem te voete te vallen, ende waren daer al den vooren noene, ooc zeer benaut ende bedruct ziende ende zuchtende, als oft zij vande Turcken ghevanghen hadden gheweest. Den Grave wetende dat dees vrauwen naer hem zaten en wachten, es van zijn hof ter zijden uutghereden, tsachternoens ontrent den twee hueren. Die aerme vrauwen dat ghewaer werdende, zijn naer hem gheloopen, maer en verworven anders gheen andtwoorde oft troost van hem, dan dat hij zijn advijs den hoochbaliu ghezeijt hadde, ende dat zij daer curts af hooren zouden, welcke andtwoorde men mocht tot troost of droufheijt betrecken. Tes ooc waerachtich dat doe den tijt zoo

[p. 259]

curtsich was ende der lieden zinnen zoo frenezijck, dat tien duijsentich lieden zes mael ende noch onghelijck meer buten ende binnen Ghendt niet eens en meenden noch droomden, dat an tbreken der beelden lijf cleven zoude, ja, dat meer was, tdocht haer jeghen recht ende reden zijnde, dat mense noch zoo langhe hilt ghevanghen zittende, als of de pugnicie vander vanghenesse te boven gheghaen hadde hare mesdaet. Ende sommighe met de beelden spottende zeijden, dat men om hauten en steenen beeldekins, dwelc zij maer als puppen oft speeldijnghen en achteden, niemant en behoort eenich lijden an te doene, ende vraechden wie ooc zotter of slechter was, weder¹ de jonghe kinderen die met puppen ende beeldekins speelden, weder die aude verstandighe lieden, die daer voren over haer knien vielen, keerskins planteden ende offeranden ghaven, dwelc zij zeijden een heijdensche zotte manniere ende een groote (maer bedecte) specie van afgoderie zijnde, daer ons Godt zoo neerstelic af roupt ende waerschuut, ende up gheen zonde zoo verstoort en es als up de dese, zoot wel bleeck an dafgoderie, die de Israelijten met dat ghulden calf bedreven, waer af Godt Sprack dat hij in den dach der wraken noch dees mesdaet ghedachtich zijn zoude. Nochtans hadde Moijses duer die handt der kinderen Levij ontrent xxiij duijsent meinschen doen verslaen, die som van haren bloede waren, en die doctueren willen (zoot ooc schijnt uut die tecxten des bijbels) datter gheen plaghe om eenighe mesdaet, naerderhandt onder tvolck van Israël gheschiede, of zij en waren daerinne ooc prouvende die pugnicie, die zij an tghulde calf verdient hadden; want Godt slouchse te herter daeromme. Ende dicwils verhaelt Godt duer zijn propheten vande zelve mesdaet, als een prince, die boven maten vergramt es, ende

1 Of.

[p. 260]

sonderlijnghe up therte licht, dat zijn volck, die hij veel weldaden bewesen heeft, hem zoo onghetrauwe gheworden zijn, dat zij haer tot ander ghekeert hebben, die gheheel snoode ende onnut zijn. Nu mocht ijemant zegghen, dat sommighe arguweren dat dit een snoode ende grove afgoderie was een calf tanbidden; maer zij zegghen ten was vrij, anghezien die groote wonderlicheden, die de Israelijten noch in Egipten zijnde, an den stier oft calf, dat die Egipcienen Serapis ofte Apis noumden (om zeker redenen hier te lanck om verhalen) ghezien ende ghemeerct hadden, als hoe datter in presencie van menich duijsent meinschen, eenen stier uut die snel loopende riviere Nijlus quam, die in zijn rechter schauder hadde een blijnckende teeken van een ghehoorende mane, ende doe dat volc daer toe quam gheloopen, lovende ende zijnghende met allerande musijcken, zoo wart hij in de lucht upgheheven, ende naer dat den stier hem in die lucht beroerde, daer naer beroerde hem dat volc oock, ende up dien zelven dach verghijnck desen stier, zoo scrijft Plinius. Dat volck van Memphis vierde alle jare die gheboorte van Apis, ende dan wierpen zij in de riviere Nilus een ghauden schotele, meenende dat desen Godt onder dat water woonde ende dese schotel ghecreech, ende hier af hilden zij feeste zeven daghen lanck, ende in dese vij daghen, hadden ende maecten die priesters van Apis tempele bestant met die afgrijselicke waterdraken, crocodillen ghenaemt, die in den Nilus schuulden, ende duer des duvels raet, zoo en quetsten die crocodillen in die vij daghen niet, de ghuene die haer an dit water quamen wasschen, ende in den viij^en dach, als die ceremonien ghedaen waren, zoo besichden zij haer felheijt weder als te voren. Sommighe zegghen dat desen stier alle jare daer naer weder uuten water quam up den feestdach van Serapis, ende sommighe zegghen, dat hij alleene quam ten

[p. 261]

tijden vanden rechtveerdighen priester Heliopoleos, ende niet ten tijden vande onrechtveerdighe priesteren, ende hier duere, zeijden zij, dat hij een Godt was; want men daer duere die rechtveerdicheijt der priesteren bekende. Hier mede slutende dat de Israëlijten veel beter cause hadden desen osse oft calf tanbidden, dan wij hauten oft steenen beelden, daer noijnt gheen mirakel duer gheschiet en es, noch daer duere dat Godt noijnt ijewers in bewesen en heeft dat hij alzoo gheheert wilt zijn. Die Egipcienen zeijden redenen waerom hem Godt almachtich als eenen osse vertoochde, zegghende dattet was een teeken eens ghoeden ackermans of van vruchtbaer jaren; want men daer ende in veel meer andere landen al met ossen dlandt eerijde¹ oft laboureerde. Ghelijc wij zouden zegghen dat hem den Helighen Gheest als een duve ende als vierighe tonghen om zeker weerckijnghen ende beteekenessen, die in hem zijn, vertoochde. Godt mach hem, zeijden zij, vertooghen zoot hem belieft. Ende veel te meer namen zij dat teeken eens ghoeden vruchtbaren tijts daer uut, om dieswille dat zij hem uut den Nijlus zaghen upcommen, zeer wonderlic ende miraculues, duer des duvels consten; want die riviere vanden Nijl es gheheel den troost van Egipten. Als die overvloeijt zeer breet ende wijt, ghelijc zij jaerlicx inde ougstmaent doet, maer deen jaer meer dan dandere, dan wert Egipten in zijn derden deel (daert maer vruchtbaer en es) als een paradijs van vruchtbaerheijt, ende mach sustineren niet alleen hem zelven, maer noch veel conincrijcken van veelderande edel vruchten. Ziet hier uut ende uut meer ander redenen, zegghen onse partijen, ziet men dat de Israelijten veel meer oorzaken hadden om desen osse of calf tanbeden, dan wijlien stomme beelden, die doch

1 Bewerkte.

[p. 262]

niet bedrijven en connen, noch noijnt bedreven en hebben? Hier up andtwoorden wij, alzoo verre alst tanbeden anghaet, dat verweerpen ende vervloucken wij in alle mannieren. Esser ooc ijemant die eenighe van onsen beelden meer crachten toelecht dan in eenen steen oft haut zijn mach, wij zurghen ofter ijet quaets mede zoude moghen spelen; want den duvel zeer listich ende naerghaende es. Maer men zal die hem daer inne mesgrijpen, wijselic vermanen, dat zij se alleene anzien ende daer duer eeren die helighen, die zij representeren, als memorialen van dien. Tot zulcker ende ander ghoede intencien heeft ze die helighe keercke int ghebruuck ghenomen, ende in een teeken dat wij gheen afgoden daer af en maken, zoo breken ende schijden wij die als zij haut ende vurt zijn, ende stoken tvier daermede, maken ooc palen ende bancken van steenen beelden, laten ooc de kinderen achternaer daermede spelen ende suckelen, waer uut al meer dan notoir es, dat wij die gheensins voor Goden en hauden oft voor helighen, Godts, maer alleene voor die ghedijnckenesse van dien. Zoo werden wij dan tonrechte beloghen ende bespot, hoewel nochtans dat zulck dijnck niet over al zonder mesbruuck en es; maer dat gheweert, zoo es de reste al ghoet ende duechdelic. Zoo veel doet een eerlic memoriael van Onse Lieve Heere an tcruuse, van zijn bitter passie, van Godts lieve helighen, van Maria de moeder ons Heeren, gheschildert oft ghesneden ende wel ende pointelic ghemaect, dat de meinsche dat anziende ende eenighe zondighe ghepeinsen in zijn herte hebbende, een achterdijncken, schaemte ende vreese daeraf crijcht. Ende veel te min zoude een redelic meinsche willen eenighe fornicasie, overspel oft ander oneerbaer weercken doen in presentie van zulcke compasselicke beelden. Ooc wert uut sommighe beelden een vreese ghenomen, ghelijc

[p. 263]

uut toordeel, de helle ofte tvaghevier, dat men ghefighureert ziet. Daerom zet men toordeel ghemeenlic in die plaetsen daer men justicie administreert, om dat zij haer zouden vreesen een quaet onrecht oordeel te strijcken, vreesende den uppersten rechter, die alle herten ende ghedachten anziet, die elcken oordeelen zal naer zijn woorden, ghepeinsen ende weercken, tzij ghoet ofte quaet. Daerom zeker dees beeldebrekers hadden groot onrecht zoo rudelic daermede te weercke te ghane, jeghen den danck ende wille vander overheijt, gheestelic ende weerlic, niet alleene schendende de beelden maer veel ander dijnghen, dat gheen beelden en waren, ooc stelende ende roovende als openbare keercroovers ende dieven, die de justicie boven ander roovers ende dieven pleecht te straffen, omdat zij niet de dijnghen, die properlic de meinschen, maer ooc die Godt anghaen ende ghedediceert zijn, berooven ende stelen; maer dese hebbent ooc ontheert ende mesjantelic ghetracteert naer haren boosen wille ende believen, ja, dat meer es, als snoode bouven ende verraders, die hemlien meest duecht ende vriendtscap ghedaen hadden, die tracteerden zij alder qualicst, zoot ghebleken es an mijn heere den prelaet van Sente Pieters, an den abt van Dronghene, an de Predicheeren, Onzer-Vrauwenbroers ende Rijcke Ghasthuus te Ghendt, ende meer andere, zoo wij wel verhalen zouden, waert noot, zonder dat in alle ander steden ende durpen hier af gheschiet es.