Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XI.

Waerom dat sommighe boose ghues die poorterie wilden doot smijten; datter ooc veel fausse maren vande comste vanden coninc ghestroeijt waren; van een rudesse bij een priester tAndtweerpen onder die Martinisten ghedaen, ende hoe die Martinisten ende Calvinisten daer haer predicacien hilden.

Noch liet dat monster der ghemeente zijnen asem uutghaen, ten zoude niet helpen dat men de papen doot sloughe of ten ware dat men met eenen die poorterie doot sloughe ende weerde, bij dese redenen, want zij zoudense altijts hauden zittende om haers singuliers proffijts wille; want de cloosters waren de galleijen daer de gheghoedde ende poorters haer kinderen in stelden om daer af onsleghen te zijne, om een kindt of ij of iij rijcke te maken, die in de weerelt den joncheere ende joncvrauwe maken mochten, ende dedense somtijts zeer jonc daer inne met dreeghementen of met vertweeffelijnghe, zoo dat zij tharen jaren van verstande ghecommen zijnde, vader ende moedere ende ander van haren vrienden oft maghen, die daertoe gheholpen hadden, ver-

[p. 252]

vloucten ende vermaledijden, mits dat zij haer zoo mesjantelic haer leefdaghen ghecaerkert hadden, ende waert dat zake dat die cloosteren te nieten ghedaen werden, zoo zouden dan die ghecloosterde kinderen weder tharen laste ende haudenesse commen, ofte ten laste van haren broeders, zusters oft ander maghen, die haer ghoet ghedeelt ende nu groot last van kinderen ghecreghen, oft haren staet daer naer hooghe upghestelt hadden. Die zouden moeten ghaen scheen dan van tghoet, dat zij vande zulcke ghedeelt hadden, dwelc haer al te qualic in den mont smelten zoude, ende en zouden daer nauwelic toe te brijnghen zijn, of ten ware dat men zulcke gheestelicke vanden ghoede des cloosters een hebbelicke theere haer leefdaghe stelde, ende lietse zoo uutsteerven, welcke theere haer som niet souffisant ghenouch en zoude zijn, indien zij haer dan ten huwelicke vouchen ende kinderen creghen. Maer daer wasser vele van tsnoot gheboufte der ghuesen, die weinschten dat zij in de foele stondenvan tbeeltstormen die papen ende cloosteriers ooc uut ghestormt hadden, ja, ende dootghesmeten. Aldus ghijncker menigheranden roup onder tvolck: men hadde langhe ghezeijt dat den coninc uut Spaingnen quam, die dees nieuwe upstelders wel castijden zoude. Hier wart veel af ghezeijt ten diverschen stonden ende meerckelic bescheet alzoot scheen, dwelc vanden hove scheen commende, ende in de monden van veel officiers liep, zoo dat menich duijsent meinschen meenden dat serteijnelic¹ waer was, want daer waren brieven af bescreven ende beschict; maer ditte (zoot wel te dijncken es), quamt vanden hove, zoo wast om een beter ghedaen, om dat tghemeente uut vreesen hem stille hauden zoude, ende niet nieus of beroerlicx voortstellen. Ghelijc men

1 Zekerlijk.

[p. 253]

die kinderen, als zij crijschen oft pijlic¹ zijn, pleecht te, vervaren met te zegghen datter eenen bijtebau comt, ende quam dit van tgheestelicke, zoo deden zijt thaerder bewaernesse, om tvolc te wederhauden dat zij haer niet overvallen en zouden. Hier af werden menigherande nieu maren ende opinien ghezaeijt ende wetspelen upghedaen ende van alle zijden veel toe gheloghen, want elc sprack alzoo hij ghezint was. Alzoo men zecht, elc voghelkin zijnckt alzoot ghebect es.

Up desen tijt quam de tijdijnghe zekerlic te Ghendt, hoe dat eenen eerfachtighen pastuer van S^te Jooris keercke tAndtweerpen, qualic connende ghelijden de manniere van doene, doopijnghe, trauwijnghe ende dadministracie vanden helighen sacramente vanden autare, predicatie ende ander diensten, die de Lutheranen daer deden naer de confessie van Ausburg, es ghecommen up den xvj^en der zelver maent, ende heeft om verre ghesmeten ende ghesteken tbecken daer zij haer kinderen in doopten, die tafele, die lanck was, heeft hij averecht gheworpen ende dierghelijcke rudesse bedreven², waerinne tvolck zoo beroert gheworden es, dat gheheel Andtweerpen in roere ende in de wapen stont, zoo datse den prince van Oraingen ghenouch te stillen hadde. Ende mits dat den voornoemden pastuer hemlien ontlopen was, ende vander magistraet niet ghevanghen en was, wilden zij dat ghaen wreken up tFremenueren clooster, dwelc zeer steerck bemuert ende beheijmt es; maer mits dat zij gheen gheweer en mochten draghen, en conden daer up gheen faict bedrijven. Ende den prince voornoemd leijde daer voren een vendelijn knechten thaerder diffentie ende bewaernesse, hemlien nochtans radende te vertrecken, (zoo

1 Lastig.

2 In nota marg.: Falsi hi rumores, nam in Andwerpianis de his nihil. De Rythovio puto haec intelligenda sed perperàm omnia referuntur.

[p. 254]

men zecht); want er niet eer ruste zijn en zoude voor dat zij wech waren. Tghemeente vande ghezinde van Ausburg, ooc die waren van Calvinus leerijnghe, wilden dat men recht zoude doen over desen pastuer, mits datter gheboden was up der straf vanden stroppe ende ghalghe, deen of dander partijen melcanderen niet te naer te commen met eenighe rudesse, twist ofte dierghelijcke. Ergo wilden dat zulc ghebodt zoo wel over hem zoude snijden als over een schamel weerlic man; ende want hij alsdoe gheen eerfachtich pastuer vander zelver keercken meer en was, maer was over lanck om zeker meshusen ende zijn ongheregelt leven verlaten, ende was alsnu hemlien die zelve keercke vander overheijt toeghelaten, om haer diensten aldaer paeijsivelic te moghen doene, de welcke hij hadde commen beroeren ende verstooren, niet zoo Christus die coopers ende vercoopers uut den tempel jaechde, maer uut een onghefondeerde nijdicheijt die in hem was. Maer daer en quam niet af, of de overheijt liet den priester wech loopen, of zij en conden hem niet ghecrijghen, dit oordeel was onzeker. Niet alleene en hadden die Ausburchsche ghezinde dees voornoemde keercke om haer besighen, maer ooc een groote logie an Sente Michiels clooster, om haer diensten te doene ende haer predicatien. Noch boven desen zoo preecten daer in de nieuwe stadt drij ander predicanten up de manniere van Calvinus, maer onder den blooten hemel, de twee in vlaemsche ende den derden in walsche, elck bijsondere, zoo wel ooc die in de keercke ende logie preecten met een ontellicke menichte ende toegheloop van volcke, edel ende onedel, rijcke ende aerme, audt ende jonc, gheleert ende ongheleert. Men zecht ooc, dat zij ghecocht hebben een plaetse om eenen tempel te temmeren, xvj^c ghuldenen tsjaers eerffelic, dwelc wel een lueghen schijnt ghelijckende, anghaende de dierte vander plaetse,

[p. 255]

hoewel dat tAndtweerpen die plaetse zeer dierbaer ende preciues es. Zij zonghen haer psalmen naer ende voor haer predicatien ende ander keerckelicke diensten, zoo devotelic, treffelic ende eerlic, zoot schijnt, dateer menich meinsche van devocien om weenen moeste. Maer meerct hier, mijn leser, hoe een ghedeelt rijcke bestandich blijven mach: daer waren up desen tijt drij diveersche leeringhen upgheworpen, als Calvinische, Martinische ende Anabaptistsche. Elc maker een ghoet veers af: eijst niet de temmeringhe vanden turre van Babel, daer Godt haer sprake verwerrende ende alzoo haer boos weerc verstoorde? Want babel heet confuzie. Aldus waren zij confuus ghemaect onder melcanderen, ghelijc zonder twijfel dees sectarissen van onsen tijde zijn. Elc brijnct een bijsonder leeringhe voort, als een monster met veel hoofden, daer de keercke eenstemmich es. Maer al zijn dees sectarissen different melcanderen, nochtans zijn zij ende alle die andere die daer noch zouden moghen zijn, daer in eendrachtich, dat zij alle zijn jeghen die roomsche keercke; maer als men haer ditte vooren weerpt, zoo zegghen zij, dat daer uut blijct hoe quaet ende boos dat die roomsche keercke es, anghezien datter niemant mede te doen hebben en wilt, ende dat zij veel liever steerven zeer pijnlicke ende schandelicke dooden dan zij haer onder dien gruwel (alzoo zijt noumen) zouden willen submitteren, dwelc van hemlien een grove blasphemie es die bruut Christi alzoo te blameren; want al zijnder veel rimpelen in haer abijt, nochtans tgheloove in hem zelven es schoone ende net, die bruut es gheheel van lichame cuusch ende reijn. Of Godt ghave dat die rimpelen gheweert waren, zoo zouder eenen grooten steen des anstootens gheweert zijn, daer menich hem deerlic an quetst.