Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 245]

Cap. X.

Hoeveel datter vande ghues ghevanghen zaten te Ghendt, zonder Sente Pieters, ende wat die catholijcque van haer zeijden; hoe sommighe wakers niet wel te betrauwen en waren, ende een dispuut van beede dees religien up sommighe pointen pro et contra.

Up desen tijt wasser daer wel ghevanghen int sausselet, ter causen vander brekijnghe, uproer ende dieverie, ontrent xxv, ende onder dese eenighe vrauwen, ende int graven casteel ontrent iiij zoo vijfve, waer af datter boven dese noch drije ghehanghen waren, zoo voorseijt es, zonder die up de eerlichede van Sente Pieters ghevanghen zaten. Men zeijde dat dees reformatuers, rijbauwen ende brekers, ofte eenighe van hemlien gheconcipieert hadden te rooven der gheghoedder lieden husen, ende bijsonder was bij hemlien ghenoteert joncheere Joos Triest, heere van Lovendighem, comijs vanden imposten ende capiteijn was van Saeftijnghen, Jan Dhertoghe, ontfangher van Oostvlaenderen, ende Franchoijs Van Avere¹, die men heet mons^r generael, om dat hij breeden ontfanck heeft vanden lande van Vlaenderen. Want daer waren veel quaetwillighe, die ghezeijt hadden dat haer leet was, dat zij in den loop vander brekijnghe vande beelden ende dierghelijcke rudessen, niet veel meer quaets ghedaen en hadden ende inde ghelt coufferen ghetast, anghezien dat zij nu met tlanghe beijden bedwonghen worden ende moesten met zulck een schamel beetkin uut blijven, zoo men zecht. Want deen gheweere dede nu dander int schee blijven; want de wet was nu te boven ghecommen, die gheheel tonder

1 Van Havere.

[p. 246]

hadden gheweest, mits dat men scheerpe wake hilt, niet alleene binnen der stadt, bij nachte ende bij daghe, maer ooc tot allen buten poorten vander stadt, daer men een dach wake hilt, ende ooc mits dat mer vijnck ende hijnck. Zoo begonsten die gues bevreest te werden, nochtans waren ooc bevreest heere ende wet, niet alleene te Ghendt, maer in veel ander steden, durpen ende rapassen in dese Nederlanden, verre ende wijt haer bestreckende; want tscheen dat alomme de ghues uuter eerden ghegroeijt quamen. Ende ooc waren in veel steden die gheghoedde ende ghoetwillighe in grooter vreesen, te meer, om dat sommighe vande wakers haer hadden laten ontvlieghen, indien dat te vechten quame, dat zij voor de papen niet en zouden willen vechten, maer liever haer spijssen in deerde steken, dan haer gheweere up de ghues te bezighen, ja, zouden haer met de ghues voughen ende die papen met al haren anhanck helpen slaen. Dwelcke nochtans, indien zij te vullen betuucht hadden gheweest, woorden waren om an een ghalghe te waijen, anghezien dat zij als valsche verraders, contrarie haer belofte ende eedt zouden ghedaen hebben. Dat meer was, daer waren sommighe ghuesghezinde ende hoolic¹ gheboufte die zeijden: men zoude niet alleene die papen, maer al dat vander poorterie was doot slaen, om dat zijt met de papen hilden, als blendtpotten, die haer lollaerts ende broers alleene hoorden ende gheloofden, die vul lueghenen, valscheijt ende ghiericheijt waren ende haer niet eens en gheweerdichden te hooren die predicanten der waerheijt, die men als onredelicke dieren, tot grooter cleenicheijt ende versmaetheijt vanden woorde Godts, buten te velde liet predicken, ende al eijst dat zij van hemlien ende vande papen gheheeten waren velt-

1 Sluw.

[p. 247]

hanen ofte veltpredickanten, dat zulck verwijt tot haerder schanden niet en strecte, maer tot verwijt ende schande van zulcke verwijters, die wel de macht hadden hemlieden in de stadt, in capellen ende tempelen te laten preken, ende zelve dat metter macht beletten ende jeghen stonden. Dwelc Godt niet onghewroken laten en zoude, dat men zijn lauter ende clare woort zulcke oneere ende versmadenesse an dede; dat ooc wel recht was dat zij bedrooghen ende verleet waren, mits dat zijt alzoo wilden hebben, ende met fabelen te paeijen waren liever dan metten lauteren woorde Godts, dwelc zij met voeten staken, alst haer tot voor de poorten van haerder stadt angheboden wart, ende en wilden her niet gheweerdighen tzelve te ghaen hooren. Zij slachten die tclare licht der zonne zaghen ende haer veinsteren ende dueren daer jeghen toesloten, zegghende (zoo de scrift zecht): ghaet van ons, wij en begheeren u niet, wijct verre veen ons; want wij en zoucken u weghen niet, mits dat zij ons contrarie vallen ende lastich zijn. Dese veltpredicanten, zeijden zij, en zochten haer zelven niet, quamen uut lauter liefde haers vaderlandts hier dwoort Godts vercondighen, daer zij elder weeldich ende wel ghedoen mochten, huijsen ende hoven hadden, quamen haer hier avontueren, hopende bequamen tijt te hebben om hier tlicht der waerheijt in de herten der meinschen te zaeijen. Ende zeijde ijemant: tzijn een deel uutgheloopen monicken, priesters ofte broers, die haer professie ende belofte verlaten hebbende, hebben wijven ghenomen, ende zijn zulcke valsche leeraers gheworden, die tgheestelicke blameerden, beschimpten ende verspraken; want waert dat zij daer eenighe duecht af zeijden, zoo zouden zij haer zelven achterhalen, men zoude haer dan zegghen ende int aenzicht wrijven: es dien staet zoo ghoet ende helich, zoo moet ghij een boos bouve zijn, dat ghij hem dan ghelaten

[p. 248]

hebt. Hier up andtwoorden dan de ghues, die gheliert ende beredent wilden zijn, zegghende, dat zulcke een deel uutgheloopen broers zijn, kennen wij al ende zij zelve mede; maer dat hebben zij ghedaen om de groote boosheijt, die zij in haer religioenen zaghen regneren, zoo dat zij als uut tmidden van Babilonien daer uut vlien wilden, vreesende besmet te zijne met hare onverzadighe ghiericheijt, met haer upgheblasen hooveerdije ende sodomijtsche onreijnicheijt, ende met haren duvelschen aet ende nijt, waerduere zij melcanders herte wel wilden gheten hebben ende ghaen al pronckende veel jaren lanck. Zulcke haerde vele en hadden vander gheestelicheijt, al wast dat zij gheestelic hieten, niet dan den name ende tabijt. Aldus dese, als van als bezocht zijnde ende gheprouft hebbende, mochten alderlevenst daer af spreken ende waren alderbest te ghelooven; want ten waren gheen vremde ijdioten ofte mameluucken, die zulcx quamen leeren, maer haer eijghen volck zelve, die haer eijghen schanden, die onder de gheestelicke schuulden, quamen uut schumen. Aldus en was dit gheen arghument om daer mede zulcke predicanten te vercleenen, maer om haer te verheffen ende te prijsen, dat zij zoo manlic ghedaen hadden dat zij van onder zulc eenen hoop ghevlucht ende tveendel verloopen waren, ende was tot een onverdraghelicke schande der gheestelicheijt, dat haer dijnghen zoo qualic stonden dat haer eijghen volck haer jeghen viel. Dat zij ooc buten te velde preecten was ooc veel meer thaerder eere dan thaerder schande, anghesien dat zij als ootmoedighe pacientighe lieden haer daer mede lieten ghenoughen, niet willende der overheijt rebel vallen, die zulcx gheliefde met hemlien te disponeren, achtervolghende texempel Christi, Ste Jan Baptiste ende der apostelen, die dicwils te velde hebben moeten predicken onder den blauwen hemel ende ooc in durre ende

[p. 249]

woeste plaetsen, als daer den Heere miraculues verzaedde twee reijsen zijn audituers met brooden ende visschen, ende moeste ooc somtijts up schepen predicken om tghedrum vanden volcke te mijden. Ziet hier, mijn lieve leser, of men niet wel tot alle potten een schijfkin en can maken; maer een reden mach dit al afweerpen ende destrueren, dat es dat haer leeringhe niet ghoet ende uprecht gheweest en es. Dus al dat daer voort uut ghevolcht es, dat es quaet gheweest; want die helighe doctueren, Griecsche ende Latijnsche, en hebben zulcx noijnt willen leeren noch sustineren, maer hebben pleijnelic daer jeghen gheweest. Men heeft ooc vande secte der Sacramentisten niet veel gheweten, dan ten tijden van Berengarius, die een archidiaken tot Angiers was, of wilt ment ten voorsten nemen, die eerste die daer af werrijnghe ende beroerte maecten, waren Bertramus ende Scotus, die screven, anno Domini viij^c, dat Christus natuerlic lichaem niet onder den broode en was. Hier jeghen es hart ghestreden. Anno duijsent ende xx, heeft den voornoemden Berengarius in Vrancrijck ghenomen Bertramus meeninghe te bescheermen, met grooten toeval des volcx, zoo dat concilien jeghens hem beropen zijn, ende anno duijsent ende lviij heeft hij zijnen wederroup tot Roome ghedaen, maer es curtelic weder afghevallen, zoo sommighe lieghen. Vide de consecrat. dist. ij ego Berengari. Anno duijsent iij^c xciiij heeft Johannes Wijclef, in Inghelandt, dit ooc bescheermt. Desen cancker heeft ooc in Bohemen ghecropen, bij den Waldenses int jaer xj^clxx, ende nu in onsen tijden eijlacen! berst dit quaet wederom gheheel uut, waeraf die eerste beghinders gheweest zijn Andreas Carolostadius, Uldarich Zwinglius, predicant te Zurich in Zwitserlandt, Johannes Oecolampadius, Johannes Calvinus, Theodorus De Besa ende meer andere, die haer uuterste vermoghen daertoe ghedaen hebben om die zelve

[p. 250]

dolijnghe wederom up de bane te brijnghen, niet met eerweerdicheijt anziende wat ghevoelen die aude doctueren daer af ghehadt hebben, die ontwijfelijc verlicht waren metten Helighen Gheest. Die begheert te ziene wat zij van dit hoochweerdich sacrament scrijven, in der zelver mannieren alzoot die keercke noch onderhaut, die lese: Chrijsostomus, homelia ad populum Antioch.; Theophilactus, super illo: calix cui benedicimus nonne comunicacio sanguinis Christi est; Ireneus, lib. 4., cap. 34; Ignacius, een discipel van Sente Jan evangelista, in epist. ad romanos; ende Dijonisius, een discipel van S^te Pauwels, cap. 4, de eccle. hierarch.; ende die paus Clemens, in zijnen brief ghescreven totten apostel S^te Jacob, den broeder Christi; Ambrosius, lib. 4, de sacramentis, cap. 4, v, et sermo xxviii super Lucam; Chrisostomus, sermo de eucharistia, theo. Johanis 6; Damascenus, lib. 4, cap. 14; Ciprianus, de cena domini; in concilio Lateranensi sub Innocencio 3, et habetur in capite: firmiter de summa trinitate et fide catho.; in concilio Constanciensi; item in cap.: cum Matthæ; de celebra. missarum; de consecratione dist. ij, cap. quia corpus, et alijs multis cap. ibidem. Voort es ditte ghedetermineert int concilie van Ephesien. Ziet ooc Chrisost., hom. 2, in epistolam 2am, ad Tymotheum; Ciprianus, lib. 2, epist. 3; Hieronymus contra Jovinianum, lib. l, cap. 4, cap. 44.; August., in lib. de salutaribus documentis, cap. 24; Gregorius, hom. 14; Cijrillus super illo Lucæ: hoc est corpus meum; Ireneus, lib. 4., cap. 34; ende noch vele meer hier al te overvloedich om noumen. Die met dese oft deserghelijcke auctoriteijt ooc met die clare woorden der scrift, die daer af zoo meerckelic luden, niet te helpen en es, ic en weet niet, waer mede men hem helpen mach. Nopende de abusen der gheestelicke ende haer quaet leven, daer es van beeden ghoet

[p. 251]

ende quaet, zoot in alle staten es. Es hij qualic onderhauden van velen, zoo es ooc van velen den huwelicken ofte weduwelicken staet. Maer wij willen al up ander zien ende ons zelven niet corregieren. Niet min daer waer wel van noode een reformacie; maer dat en can vanden ghemeenen mans weghe niet oordenlic noch wel ghecommen. Haer schult en zal ons niet letten, haer packen en zullen wij niet draghen. Zijn wij rechte christenen, wij zullen, int stede van haer te beschimpen, Godt voor haer bidden ende ons leven zelve ghestichtich maken.