Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. VIII.

Hoe den grave van Egmont een appointement met de gues te Ghendt maecte; hoe haer een plaetse ghedesingneert was om eenen tempel te temmeren, ende wat schande men van Hermannus zeijde; van een mandament vande regente; hoe de gues haer calfvel gheschuert hebben; hoe qualic capiteijn Wijchuus ghemoghen¹ was, ende vande persowacie der veltpredicanten.

Up den voornoemden dach, dat was den x^en septembris, es een apointement oft verbant ghemaect, bij den grave van Egmont te Ghendt, als dat de audituers vande nieuwe predicanten zouden paijsivelic up ende neder ghaen, haren prince, heere ende wet ghetrauwe zijn, ende die van deen of dander religie zijn melcanderen niet te naer te spreken, elc voor hem zelven te verandtwoorden vande nieuwe audituers ofte ghuesghezinde, ende indien daer eenighe quaetwillighe onder hemlien waren, die te helpen anbrijnghen ende de magistraet over te leveren, ende wilden zij een keercke of twee, oft huijsen, of schueren temmeren butender stadt, tharen coste, dat worde haer toeghelaten, tot anderstont den coninc daer breeder in voorzien zoude; ende overzulcx hebben zij curts daer naer een plaetse begheert, die

1 Geacht.

[p. 235]

men haer wijsen zoude, om betalen, om een keercke oft tempel te edifieren, ende tconcept es ghenomen, bij consente van schepenen, buten der Bruchscher poorte, neffens die poorte ende veste, alzoo comodiues als men rontom Ghendt zoude moghen vinden, om aest van int midden vander stadt daer te gheraken, om datter te meer volcx zoude moghen commen. Alzoot ooc dede, als die keercke ghemaect was ende daer te voren ter zelver plecke, want twas een schoon lustighe plecke, recht achter die huijsen vanden voorborght, hebbende drij inghanghen, waer af den eenen ghijnck ter zijden die heerbeerghe van S^te Jacob. Maer al noch ter tijt predicten zij up den voornoemden dach, woensdach wesende, naer noene, ter ghewonelicker plaetse, bij den muer vanden Chartruesen, want daer waren ghemaect ij of drij preecstoelen, zoo men in die keercken van buten huseert, ende daer werden drij cnapelicke kinderen christen ghedaen, die alle Jan hieten. Daer was ooc een ontellic volck. Die ministers oft doopers zeijden: dit water es alzoo ghoet als vontwater, dat die papen bezweeren, want Godt heeftet ghebenedijt, ende dierghelijcke redenen, die zij tvolc voren leijden. Vanden preedicant Hermannus zeijden die catolijcque schandelicke maren, als dat hij een uutgheloopen broere was, een apostaet die zijn profes verloochent hadde, ende dat hij vander justicie om zeker malefactien up zijnen rugghe ghebrant was, ende hadde ij zoo drij brantteekenen, dat hij ooc de pocken hadde, dat hij drij wijfs ofte huijsvrauwen hadde dat hij uut Sutphen ghebannen was van sediciues te preken. Ooc hadde den deken vanden christenen ghepredict dat de nieu predicanten duvels waren, verhalende ooc som van tghene dies voorscreven es.

Up den voornoemden dach, was ontboden bij den Grave, den conchierge van sprincenhof, Martin Van Wettere, ende

[p. 236]

was leelic overhaelt vanden Grave hoe hij hem zoo staut ghekendt hadde de verghaderijnghe van alle dien volcke te laten gheschiene int hof vanden coninc, daer hij last af hadde te bewaren, met ander redenen, hiet hem verbeijden ende wilde breeder met hem spreken. Desen man zeer beladen zijnde, ende den Grave in een ander camer vertrocken zijnde, es naer zijn zeerstere¹ gheghaen naer den hoochbaliu, hem biddende dat hij ten besten zou willen spreken, dwelc den hoochbaliu dede, zoo de mare ghijnck. Nochtans daer naer wart de voornoemden conchierge al Ghendt duere ghesocht, ende hendelic ghevonden ende ghevanghen gheleet in tsauselet. Dit was ter causen vande verghaderinghe vande gues, daer wij int voorghaende capittel af ghezeijt hebben.

Den xij^en der zelver maent, es den Grave tsmorghens ontrent den viij hueren vertrocken uut Ghendt naer Audenaerde, ende alzoo naer diversche ander steden, om den xx^en der zelver maent hem te Brugghe te vinden om aldaer de wet te vermaken. Up den zelven dach tsachternoens, was men bezich met de lijste te legghen boven tghat vander poorte up den langhen Dam, die alsdoe den name beghonde te crijghen der Guepoorte, om dat se ter causen ende uut vreesen vande gues ghemaect wart, ende daer was ghebrocht de rute daer de macht van Ghendt metten leeu in ghefigureert stont, uut eenen herten ende dicken blauwen steen ghehauwen, die plach te stane up de Spittaelpoorte², die nauwelic al nieuwe vulmaect zijnde weder afghebrocken was int jaer xl, ende was dit stick tot noch toe bewaert.

Den xiij^en der zelver maent, drouch men te Ghendt te

1 Spoedigste.

2 Hospitaalpoort.

[p. 237]

coope gheprente quahierkins¹ inhaudende,hoe dat ghelast was van sconincx weghen, niewers gheen vergharijnghen te maken ende volck up te scrijven zonder consent, wille ende wete vanden hove, up de ghalghe, ende was ghedaen den derden septembris, ende sindert ghepublieert te Ghendt uuten sgraven casteele². Item ic hadde den nacht te voren ghewaect in schepenen camere metten voorscepen ende Pauwels Van den Velde, ende den uppersecretaris bij ghedeele, Sebastiaen Dhane, en Cornelis van Pottelsbeerghe, als edelman, metghaders dienaers ende serjanten. Men bracht van alle heerbeerghen ende hostelrijen ons de namen vande ghelogierde ghasten overe, ende de slotelen van alle de poorten vander stadt, die de poortiers weder quamen halen tsmorghens als den nacht ghepasseert was; want wij waren tot de vijf hueren aldaer. Ende up de zale waecten drij neeringhen als crudeniers, caescoopers ende keersghieters, die men tsavonts met name ende toename uutriep ende dede compareren voor tleterijn³, ende tsmorghens wederomme om te ziene ofter niemant vertrocken en was. Aldus hebbic ghewaect tot den xiij^enin maerte lxvi, ontrent alle maenden ende andere ooc van ghelijcken, bij toure, ende ten vermane van schepenen, ende mijn eerste reijse was den xviij^en augusti, zoo voorscreven es.

Up den zondach nacht den xv^en van september, warender weder ghehaelt vijf of zesse, van up S^te Pieters, van haerlier

1 Boekjes.

2 Ordinantie... waer by verboden ende gheinterdiceert werdt... krijgsvolck...in te scriuen, aenemen bestellen, oft in besoldijnghe oplichten etc. Op pene van ghehouden ende gheacht te werden voor sedicieuse menschen ende ouer sulck ghestraft te worden metter galghen. (3 sept. 1566). Te Ghendt, bïj Ian van den Steene... (Typis Manilij). Bibliogr. gantoise, I, bl. 187.

3 Tribune.

[p. 238]

bedde, ende up desen zondach wasser weder een ontellic volck ter predicatie bij den Chartruesen, ende zij hebben zeker handteekenen ende calfvel¹ daer inne zij gheaccordeert hadden ende ghehandteekent wel tot lxxx of meer deghelicke persoonen, wederomme gheschuert. Hier toe waren zij verghadert up den driesch bij der Schelde, buten der Hueverpoorte, bij tghoet van wijlen Jan Van Pottelsbeerghe. Dees handteekenen waren gheschiet, zoo men zeijde, ter begheerte vanden Grave, oft Backerzele zijnen raet. Zij hadden ooc begheert an den Grave vrijelic te moghen doopen, trauwen ende begraven, naer hare manniere; maer twas haer bij den Grave ontzeijt, zoo men zecht.

Den xvij^en septembris quamer veel hernasch te waghene, te Ghendt, int schepenhuus, spijssen ende ander gheweere, ooc veel tonnen met buspoer. Dit hadden de heeren doen coopen thaerder bewaernesse. Vele vanden ghemeente mochten zeer qualic een vande vier capiteijnen, Franchoijs Van Wijchuse, om dat hij up de veste tAckerghem, als men over dwater tEnder Weere bij den Chartruesen de predicatie dede, riep ende wupelde: jau, jau, warp honden ende katten int watere; wilde een trommel een croone hueren om te spelen daer men preecte, te danssen, om haer predicatie te verstooren ende beschimpen, ende weinschter ooc een musele². Over zulcx waren daer sommighe up hem zoo gheviert, dat zij voor haer namen, hem te duersteken. Men zecht dat die ghues ghaven bij schepenen, up den xix^en septembris, drij requesten tzijnen laste, zoo men zecht, waer af dat deene an zoude gheghaen hebben zijn ghebueren, die hij zoude

1 Verdrag geschreven op kalfvel of perkament.

2 Doedelzak.

[p. 239]

ghedreecht hebben tvier in haer huijsen te steken, om dat zij ter veltpredicatie ghijnghen. Daer was een vlecke landts ontrent Audenaerde, alwaer tvolck hemn lichtelic hadden laten, perswaderen van den veltpredicanten, om dat tharen voordeele strecte; dat zij de gheestelicke haer tienden niet betalen en zouden anders dan den xxxiij^en schoof, daer zij ghecostumeert waren te hebben den xi^en, want drij waerf xi^e maect xxxiij, zeijden zij, zegghende dat zij van alle aude goddelicke rechten niet meer schuldich en waren; dat men ooc niet desen xxxiij^en schoof en zoude laten te ghoede commen de ledighe papen, monicken ende nonnen, die som boven mate rijcke ende machtich waren, ende haeldent dicwils up schamel lieden landt, die met pap ende broot ghedoen moesten, ende dander verdedent overdadich. Ooc warent stomme honden, die dwoort Godts niet en predicten noch den volcke voren en leijden, maer men zout gheven die neerstighe predicanten der waerheijt, die trechte woort Godts verclaerden, meenende daer mede haer zelven (es wel te dijncken) ende haers ghelijcke, ende indien daer overschote van een tamelicke teere ende onderhaut daer af te nemen, dat men dat zoude gheven den aermen ende behouftighen meinschen. Ende al waert dat ijemant hier up arguweren wilde, dat die priesters int aude testament van Godt de tienden toeghelaten was, dat datte gheen argument en was dat dochte, anghezien dat zij niet eenen voet eerven oft landts en hadden, die hemlien eijghen toebehoorde. Aldus wilden onse gheestelicke alle haer ander ghoedijnghen ende eerlicheden vertijen¹ ende daer af bloot staen, als int aude testament de Levijten, zoo wilden zij haer ooc gheerne de tienden toelaten, bij alzoo dat zij preecten, ende toverschot

1 Afgeven.

[p. 240]

der tienden lieten den aermen toecommen, zoo voorseijt es. Dit anhoorende die lieden vanden lande ofte van buten ende meer andere van daer ontrent, en hebben de tienden in der vormen zoo zij ghewone waren, niet willen betalen.

Daer waren twee heeren van desen lande bij de coninclicke maigesteijt in Spaengien ghezonden, als: de marquis de Beerghen ende de heere van Montingij, waerom menich meinsche verwondert was, hoet quam dat men van hemlien niet en verhoorde, ofte om dat zij niet wederom over en quamen. Hier af was dicwils sprake onder de lieden, die niet en wisten wat dat bedieden mochten. Ooc sindert de foele up den Coorenaert te Ghendt, zoo ghezeijt es, lib. 1,cap. 18, was noch achter bleven den lepele int Rijcke Ghasthuus, te weten dat zij daer mede niet en schiepen uut elcken zack, up den aert, eenen schep, zoo zij ghewone waren te doene, ende bedrouch herde vele¹, waer up dicwils ghemurmurreert was, dat men dees preheminencie van desen lepele behoorde toe te legghene ten proffijte vanden aermen, ghemeerct dat zij niet en onderhilden haer lazerusche, waer up zij ghefondeert waren, ende hadden een onnoumelic ghoet vercreghen. Dit heeft menichwaerf ghezeijt gheweest ende voor ghoet ghepresen, maer zij ghedijnckende noch wat zij in de foele van tbeelde breken gheleden hadden, hoe zij ooc in partijen gherooft waren, (want daer wasser die up de broers camers liepen ende worpen haer bedden, hooftpuelums ende cussens ter veinster uut, ende bovendien tasten zij int stroo ende vonden daer zeker bursen met ghelde verborghen, die de broers toebehoorden, de welcke zij verpasten, zoo dat zij daer noijnt an gheraken en conden) hebben noch dees vreese ende de vreese vanden loop ten aerde int lijf ghehadt.

1 Zeer veel.