Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. VII.

Dat de lieden een aftrecken vander keerchen creghen duer de destructie aldaer ghedaen; dat men buten ende binnen der stadt, contrarie melcanderen, al even steerck preecte; dat Herman die al onse ter disputacie noodde ende uproerich preecte, en ander dijnc.

De desolacie in keercken, cloosters ende godtshuijsen ghedaen, maecte menich weemoedich herte, die om haer groot jammer ende zwaermoedicheijt niet meer te vermeeren

[p. 230]

duer tanschauwen van zulcke ruijne, vervremden eenen tijt lanck van in zulcke plaetsen te commen, ghelijc ijemant mocht laten bij eenen ghequetsten te commen duer de groote compassie ende smerte die hij daeromme int herte zoude moghen hebben. Alzoo was boven ander deerlic om zien hoe S^te Jacobs keercke binnen te ghereke lach, want up den viij^en septembris, zondach wesende, dede men daer de hoochmesse, in den bueck voor den name Jhesus autaer in de cruijskeercke, ende den deken vanden christenen predicte ontrent een alf huere in de hoochmesse, alzoo men buten te lande doet, om dat den choor zoo vuijl ende onghehouffent lach. Ende up den zelven dach tsachternoens ontrent den vijf hueren es den grave van Egmont, prince van Ghavere ende ghouvernuer van Vlaenderen, in Ghendt ghecommen, als men hem langhe verwacht hadde ende ghewaent dat hij commen zoude.

Up den voornoemden dach, wesende ooc Onser Vrauwen gheboorte dach, preecten die veltpredicanten weder an de Chartruesen, met een ontellic toegheloop van volcke, ende broer Jan Vanderhaghen in S^te Michiels keercke met de keercke vul volcx, ende S^te Jans naer noene ten iiij hueren een Onser Vrauwen broeder oft Carmelijt. Aldus wasser een wonderlicke divisie ende tweedracht onder tvolck, zoo dat vele niet en wisten wat best ghedaen oft ghelaten ware. Die predicanten, die inde stadt preecten, zeijden, dat die buten preecten valsche verleeders waren, ende dat zij ter verdommenesse waert ghijnghen, diese ghijnghen hooren, dat zij den tecxt der Scriftuere vervalschten, die woorden ende den zin oft tverstant verdraeijden. Ende die predicanten, die buten preecten, spraken dat de predicanten, die binnen preecten, tvolck verleedden ende bedroghen om haer ghiericheijt wille, zegghende dat zij de Scriftuere niet en ver-

[p. 231]

valschten, maer volchden die zelve translacie die Theophilactus¹ ghevolcht hadde, ende zulcke helighe doctueren die de helighe keercke ende troomsche canon over menich jaer ontfaen heeft, hoewel dat Johannes Chrisostomus een ander translacie in zijn uutlegghijnghen ghevolcht heeft. Onder ander heeft Hermannus, een van de veltpredicanten, die ander ter disputacie ghenoot. Hij zoude onghewapent zonder boucken compareren, ende dat dander partije al haer boucken mede brijnghen zouden, daer uut zij haer conden behelpen. Hij wildese uut haer eijghen boucken beschamen ende hemlien (zoo Davidt Goliath dede) met haer zelfs zweert verslaen ende tonderbrijnghen; daer up dat dander zeijden, dat mocht zijn vande abusen der gheestelicke, maer niet vande ware leeringhe, die zij hadden, maer zij wildent van alle beede doen. Dander zeijden neen daer jeghen, ende dat zij, te weten de catolijcque, wel x aude doctueren hadden jeghen hemlien jeghen een of twee, die mochten schijnen met haer sprekende. Hermannus hadde ooc ghepreect, de roomsche keercke (die hij hiet de hoere van Babilon) moeste nu in Nederlandt vallen, al zoudet hondert duijsent mannen haer leven costen, ende als hij buten te velde prekende eerst hoorde luden (naer de ruijne in de keercken) de clocken, zoo zoude hij totten volcke ghezeijt hebben: hoort, die hoere van Babilon laet haren voijs weder hooren, zij slacht een slecke die metten voet ghetorden heeft gheweest, die bij der tijt haer wert te ghader treckende ende weder haer hooren upstekende, maer waer zij alzoo ghetorden dat ooc haer slechuus verplet ware, zoo en waer daer gheenmeesterijnghe meer an; haer leven waer ghedaen. Daer uut willende

1 Theophylacti bulgar. archiep. enarrationes in quatuor evangelia. Romae, 1542.

[p. 232]

zegghen (zoo eeneghe meenden), waert dat men ooc int breken der beelden met eenen ghebroken hadde die keercken, cloosters ende capellen, dwelc de huijsen zijn daer zij in schulen, (als een slecke in haer huus) die de roomsche keercke willen hauden staende, zoo waer troomsche ghelove ende manniere van doene, hier uut ghemonstert. Dwelck wel woorden waren van zulck eenen man, die vul sedicie ende uproers was, als een ander Thomaes Muntser¹. Hij es ooc gheghaen (als een berderen aenzicht hebbende) met noch eenen veltpredicant, up den ix^en septembris, bij mijn heeren schepenen vander Kuere, verzelschapt met eenen advocaet bij den raet, Vanderhaghen, meester Jan Pijls ende meer andere, aldaer zij (te weten die veltpredicanten) quamen al lachende uut, met briefkins in de handt, want ic zach daer den zelven Hermannus, mij ghewesen zijnde. Daer wart ooc van sommighe ghezeijt, dat in den westcant, tusschen Rijssel ende Ypre, eenen priester doot vonden was, met beede zijn handen up zijn crune ghenaghelt. Dees tijdijnghe bracht Vincent Yman, den auden greffier van Eecloo, die van Rijssel quam; maer wie dat dit ghedaen hadde en wist men niet. Es dit alzoo waerachtich, zoo en es zulcke boosheijt niet minder te rekenen dan die de extatus heretijcquen in Bohemen bedreven, die van Johannes Hus leeringhe naercommers waren. Hier af ziet Albertus Crants, die eerlicke hijstoriescrijver Wendorum ofte van die Wandalen², hoe lelic dat zij met de priesters leefden die vander roomscher belijdijnghe waren, om dat zij over haer ooc ghetijraniseert hadden.

1 Thomas Münzer, den stichter der herdoopers.

2 Alb. Krantz, Vandaliae seu de Vandalorum vera origine... Col., 1519. - Hystoria von den alten Hussen zu Behemen in keiser Sigismunds zeiten. (Strassb.), 1523.

[p. 233]

Up den x^en septembris smorghens vrouch voor de weerckclocke, zijn te Ghent de voornoemde zes ghevanghenen ghebrockt uuten nieuwen casteele, ende werden gheleet int sgraven casteel, ende waren meester Gillis Coorne, meester Willem Rutsemeelis, ende die ander viere voornoemd, etc. Ende den grave van Egmont ghijnck de xi messe hooren in Sente Michiels keercke, voor den name Jhesus autaer, ende knielde neffens den autaer, metter bonette up thooft, int hende vander messe, zoo ic zach. Hier in waren tweederande lieden verabuseert: de ghues, om dat hij messe ghijnck hooren, ende de catolijcque, om dat hij metter bonette up thooft knielde. Daer naer ghijnck hij ten Predicheeren, daer neffens bezien hoet daer ghestelt was van tbreken, ende ziende dat daer al over hoop gheworpen lach ende talle canten ghebroken ende schade ghedaen, vraechde hoe langhe dat zij daer mede bezich gheweest hadden, ende hoorende maer een paer hueren of lettel meer, zeijde dat zij zeer ende neerstich ghewrocht hadden. Zoo de mare ghaet, zijn edelmannen ende jonckeren cloncken ende trocken alle reijsen de belle zoo hatelic, als oft zij se in sticken hadden willen trecken, om ooc te ghaen bezien wat daer ghedaen was. Tscheen dat zij in de broerkins niet zeer beschaemt en waren.

Up den zelven voren noene was een groote vergharijnghe van volcke int sPrincenhof; want twas een zegghen dattet den grave anghedreghen was dat de ghene, die ter nieuwer predicatie ghijnghen, niet dan ghemeen volcxkin en was of schamel ghepuepele, waerom, uut begheerten vanden predicanten, zoo zijn zij verghaert ter voornoemder plaetse, elck met zijn beste cleeren anne, om te tooghen datter ooc deghelic volck tharen veltsermoenen quam. Ende mijn heere den hoochbaliu reet twee zoo drij reijsen over ende weder,

[p. 234]

te weten int sPrincenhof ende int hof van Egmont bij den Grave, alwaer ooc compareerden de voornoemde nieuwe predicanten met meester Pieter De Rijcke, Vanderhaghe, heere van Gotthem, ende meer andere, die in hulde vande predicanten waren.