Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 220]

Cap. V.

Hoe de wake oft wachte te Ghendt gheschict wart; hoe Lievin Onghena bijcans ghevanghen was, ende hoe bij Gheerdtsbeerghe die gues een groote nederlaghe hadden; van diversche mandamenten ende een rudesse tEecloo.

Die edel justicie steercte haer van daghe te daghe hoe lancx hoe meer; want die knechten daer men int eerste mede gheghect hadde, werden nu bemint, ontzien ende ghevreest, want zij werdens ghewone tghene dat zij onghewone waren. Ooc waren zij nu al beter voorzien van hernasch ende gheweere, ende daer waren vier capiteijnen overe, als: Franchoijs Van Wijchuus, Franchoijs Paesscharis, Anthonis De Stoppeleere, ende meester Artus Boessens. Dese quamen alle avonde met haren honderden haer vertoghen voor mijn heere den hoochbaliu, up de plaetse te Poele. Daer staken vier pannen uute, daer schoot men veel bussen af, ende alsdoe quam dhoochbaliu uute, somtijts te voete ende somtijts te peerde met viij of x langhe toortsen, ende alzoo trocken zij in oorden up de Vrindachmaerct, alwaer zij een slecke ghemaect hebbende. Den hoochbaliu thuijswaert ghaende met zijnen staet, bleven die knechten al den nacht, deen heelft daer wakende, met rotten, an alle ghaten ende straten der maert, ende dander heelft bewaerde den Coorenaert. Aldus stelden den hoochbaliu zelve menighen avont altijts zelve de wachte, ende quam dan ghemeenlic int scepenhuus bij schepenen ende andere, die daer ooc waecten. Dees knechten hadden trommelen ende feijfelen, maer gheen vendelen, want zij noch niet ghemaect en waren. Ende daer waecten alle nachten ij regimenten met haren capiteijnen. Ontrent desen tijt ghebuerdet, dat een paeigekin vanden

[p. 221]

capitein Passcharis afliet onbewist zijn sijncroer, ontrent den hoochbaliu, dwelc loot vlooch eenen jonghen knecht, neffens zijn ocxel, int lijf, ende lach daer langhe te bedde af, ende wart zoo ghemeestert, dat hij veel buspoers ende stancx quijt wart, ende ghenas duer de gracie Godts.

Voren es ghezeijt, hoe datter vele (die een cooren up haer tonghe hadden) ghevlucht waren, waer af dat eene vande principaelste was Lievin Onghena ende ooc meester Jan zijn broedere. Desen Lievin plach hem te Ghendt te gheneeren met schoon honden ende die te leeren te watere ende andersins, reijsder doe mede in Vrancrijcke ende eldere ende bracht een ghoet ghedeel sticken ghauts thuus, dwelc nochtans een magher neerijnghe oft coopmanschepe was, ende daer naer es hij gheworden van een hondecutsere, een capiteijn vande ghues. Dese zoo hij ghecommen was te Dickelvenne, tot een zuster, die hij daer hadde wonende, wart bespiet ende was up den iⁿ dach van september, maendach wesende, vanden baliu aldaer bijcans betraept tot zijns zusters huijse, maer ontscapeerde van achtere, duer een cleen duerkin, zoo dat hij duer dwater zwemmen moeste, latende zijnen mantel daer ende van zijnen ghelde ontrent iiij ponden grooten. Ende den tweetsten septembris quam de tijdijnghe te Ghendt, dat die ghues ontrent Gheerdtsbeerghe, een groote nederlaghe ghehadt hadden, want zij waren daer ghecommen met eenen verghaderden hoop van Audenaerde ende eldere, in meeninghen daer die beelden af te stormen ende ander rudesse te bedrijven, ende waren een deel te peerde en met gheweere ghemonteert; maer zij werden wederstaen ende onvoorzien bespronghen, zoo datter daer een deel ghebleven es, maer al meest verdroncken, duer een brugghe, die daer upghetrocken was. Daer warter ooc een deel ghe-

[p. 222]

vanghen, die dheere van Backerzele¹, raet vanden grave van Egmont, alle doen hanghen heeft, men meent wel tot xxj; want daer was een haut dweers in twee boomen gheleijt daer zij (eijlacen!) alle an hijnghen. Sommighe vertellen, maer tluut fabulues, datter een vader quam, die hadder drij zonen inne ende badt zeer daer voren, hem beclaghende deerlic dat hij up eenen dach zoude moeten berooft zijn van zijn drij zonen, ende badt uuterlic dat men hem een van drijen zoude willen schijncken, ende als hem tzelve gheconsenteert wart, zoo was hij zeer te wets wie hij kiesen zoude, ende en wilde gheenen kuere doen, mits dat hijse even lief hadde. Doe werden dees drij ghebroeders ende pacienten te ghader sprekende, ende beede de audtste accordeerden dat zij haer zouden laten justicieren, als best ghestelt zijnde, ende haren joncsten broeder verlossen, ende alzoo zout ghebuert zijn, dwelc een groote trauwe was, indient waer es, dat mer af zecht. Al dander bij den hangman van Ghendt ghehanghen zijnde, die daertoe ontboden was, werden wederomme de stroppen afghesneden, ende die lichamen laten vallen in een duwierie² die daer onder ghedolven was, en zij werden doe met eerde overdect. Die ander ghevanghenen wel tot xxx, werden ghegheesselt ende ghebannen. Menich verwonderde zeere van Backerzele, dat hij bij dese execusie was; want die ghues van Ghendt hadden gheheel ende al haer betrauwen op hem ghestelt, ende meer andere, zoo men zeijde.

't Andtweerpen vercocht men veel spottelicke figueren up

1 Jan Casembroot, heer van Backerzeele, werd den 9 sept. 1567 te gelijk met Egmond en Hoorn gevangen, en naderhand op de pijnbank gebracht en onthoofd. Zie H.-Q. Janssen, de Kerkhervorming te Brugge, II, bl. 236.

2 Kuil.

[p. 223]

tgheestelicke, ende onder andere daer priesters staen en consacreren, ende een huijlkin trect de belle ende een duvelkin heft de casule up, dwelc gheen stichtijnghe in en brachte. Ende den iiij^en septembris disendach ende weercdach wesende, preecten tsachternoens weder twee veltpredicanten. Deene, een audtachtich man, anden muer vanden Chartruesen, ende hadde veel volcx; dander in den meersch bij der veste, achter den turre tEnder Weere, ende en hadde niet boven tderde vanden volcke. Dese zach ic een deel knielen int hende vanden sermoene ende zonghen psalmen, zoo dat ic den ghallem van up de veste hoorde, ende trocken doe naer den meesten hoop; want men zeijde, dat men daer een kindt christen dede, ende een deel quamen overghevaren an den voornoemden turre, daer drij zoo vier schepen laghen. Dit was tnaeste, dat ic noijnt der nieuwer predicatie gheweest hadde.

Up den zelven dach, ooc naer noene, was den hoochbaliu int nieuw casteel ghereden, ende schepenen vander Kuere, metghaders de secretarissen ende den scheerprechter ghijnghen ooc daer, maer up verscheeden tijden ende bij partijen, om dat mer te min up letten zoude; maer tvolc creech de spuere ende quamen hooren ende zien, wat daer te doen was; want zij presumeerden, dat mer ter scheerper exame ghijnck ende zeker ghevanghenen ter tortuere oft pijne brachte, te weten eenighe vande voornoemde zesse, die daer in ghevanghen gheleet waren. De mare ghijnck ontrent desen tijt (dwelc hem oock metten effecte waerachtich bevonden heeft), als dat die grave van Egmont, die prince van Ghaver es, tzelve prinsdom zuver hilt vande veltpredicanten ende beeltstormers, an alle zijden.

Ontrent dees tijt was de poorte up den dam voornoemt begonnen verwelven, ende men wracht Sente Pieters an

[p. 224]

de veste, tusschen der Pedercelie ende der Hueverpoorte. Daer werden ooc diveersche mandamenten ghepublieert, als eene tAndtweerpen duer den prince van Oraingen, ende eene te Doornicke duer den grave van Hoorne, ende tAudenaerde was Backersele, raet vanden grave van Egmont. Tmandament tAndtweerpen hilt onder ander inne, ende wart daer ghepublieert den iij^en septembris, dat deghene, die van deene of van dander religie waren, melcanderen niet beschimpen en zouden, ende was ghedaen bij manniere van provisie.

Omtrent den v^en septembris, een veltpredicant passerende duer Eecloo, zach ons Heere ghefigureert an tcruijse hanghen up tkeerchof, ende sprack tot zijn medeghezellen: wat gheck hancht daer? Weerpt hem af. Dwelc zijn medepleghers terstont ghedaen hebben met die ander cruijsen die up tkeerchof stonden; want de zulcke en moghen ooc gheen cruijsen gheluchten, als oft zij een specie vanden duvel hadden, of zij en willen, peinse ic, daer inne volghen die Ete faruz¹ dwelc es een secte van volcke in Abassia onder Prete Jan², ende zijn ghecommen van een gheslachte van hare heremijten. Dese en willen de crusen niet eeren ghelijck de christenen in Abassia eeren; want zij zegghen: tes een

1 Là (à Malve)... on vient à trouuer vn monastère, qui se nŌme Abbamata, habité de religieus de notre Dame... et faut entendre qu'en tout le païs de Prête-Ian n'y a qu'vn seul ordre de religieus asauoir de saint Antonie l'hermite, duquel en est procedé vn autre, nommé Este farruz: tenant plus tot du Iudaisme, que du Christianisme: et dit on qu'on brule souuentefois de ceus, qui vivent sous iceluy, pour ensuyure plusieurs heresies: comme, entre les autres choses, ils ne veulent aucunement adorer la Crois, qu'ils font eus mêmes, et que touts les Prêtres et Religieux portent en main, et les gens Lais au col: par cette raison, qu'ils soutienent, que autre que celle en laquelle Iesvchrist soufrit pour nous... ne doit être addorée. Car on ne doit porter tele reuerence aus autres (ainsi comme ils disent) d'autant qu'elles sont faites de main d'homme. (Hist. description de l'Ethiopie. Anvers, 1558, f. 113.

2 Prêtre Jean.

[p. 225]

haut ende niet eenighe cracht van helicheijt in hem hebbende. De gheestelicke aldaer draghen cruijsen in haer handen ende de weerlicke an den hals, die zij sonderlijnghe eere bewijsen; maer alle die Abassijnen generalick en willen niet toelaten oft lijden dat men ons Heere figureert ghecruust, ofte zijn passie; want zij zegghen: men es niet weerdich te ziene dat bitter ende schandelic lijden ons Heeren, tes ghenouch dat ment gheloove ende hem daer af in den gront des herten danckt. Ziet hier af in die boucken, die Francischus Alvarez ghescreven heeft van dese Indiaensche Christenen¹. Maer wat exceptie dat men hier up nemen mach, nochtans en can ic niet ghoet anghezien dat zulcke figueren van ijemant gheweert werden, die daertoe niet wettelicke gheauctoriseert en zijn oft macht hebben; want hier duere verbelcht men de overheijt, men onstichtet tghemeente, ende men gheeft cause van veel beroerten ende werrijnghen, ende men weert de memorialen Godts ende zijnder helighen, die de helighe keercke tot noch toe voor ghoet anghezien heeft aldus te ghebruucken tot een verwecken van devocien.

1 Historiale description de l'Ethiopie, contenant vraye relation des terres, et païs du grand Roy, et Empereur Prete-Ian (par François Alvarez), Anvers, Ch. Plantin, 1558. (Bibl. Gand, Hist., n^o 4039). - Historia de las cosas de Etiopia.... Anvers, en casa de Iuan Steelsio, 1557 (Id., n^o 4038).