Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. IV.

Van die vreese, die onder die ghues ghecommen was ende van die vreese, die ooc de magistraet hadde; hoe zij mor tbedde van ij veltpredicanten waren; van noch vijve, die van haer bedde ghehaelt waren; dat men weder missen beghonde te doene ende clocken te luden; hoe die Ghuepoorte¹ ghemaect wart, ende hoet elder in ander steden ende quartieren ghijnck, ende hoe broer Jan Vanderhaghen ende her Leo Beernaert weder werden predickende.

Twee vreesen (zoot schijnbaer was) waren nu onder hooghe ende neder, te Ghendt, alzoo dit capittel wel betooghen zal; want de gues ofte calvinisten werden zeerder vreesende de justicie dan zij ghedaen hadden. Dat bleeck wel an haer

1 Geuzepoort. Vaernewijck geeft de verklaring van het woord op bl. 236.

[p. 215]

veltpredicacie buten Sente Pieters, daer niet tvierendeel vanden volcke ghecommen en es, die daer plochten te commen, ende de zelve die daer quamen en hadden ooc gheen gheweere met hemlieden ghebrocht. Ziet wat ghoede justicie doet. Dit es gheschiet om datter vj mannen of viij van dier nacht ghevanghen waren; want ic meene wel dat up den zelven nacht ofte daer ontrent Gillis Van Hauweghem, een mandemaker, ooc ghevanghen was, maer was gheleet int sausselet. Dees ghevanghenen en schenent int eerste niet zwaer te maken, al wisten zij schoone, dat zij voor justicie steerven zouden, meenende ter avontueren Godt een sacrificie te doene, ende zonghen in die leelicke vanghenesse schoon psalmen:, naer haer manniere. Justicie haer nacht ruste latende om haer zelven ende die ghoede te preserveren van die beroerlicke uploopende quellicke gheesten, heeft in den nacht vanden xxx^en augustij wederom uutgheghaen, ende heefter noch vijve ghevanghen, die som vander Mude waren, ende vele liepender wech. Den nacht te voren, hadde ooc de justicie gheweest voor tbedde van twee predicanten die bij haer wijfs laghen en sliepen, als Herraanus¹, een Vriese, ende Petrus Carpentier², van Meesene, in den westcant, ende waren, te Ghendt in de Cluse up dHoochpoort ghelogiert, ende zij vraechden die maigistraet of zij medeghaen wilden, ende haer was ghezeijt neen, dat zij ander zochten, te weten den weert in de Cluse, ghenaemt Anthonis Van der Muelen, van Audenaerde gheboren, die eijmelic ghevlucht was, hij hadde daer de weduwe ghetraut. Wat dit in hadde dat men de predicanten (die de wurtel van al waren, ende tvolc beroerden

1 Herman Moded. Zie Te Water, Hist. hervormde kerk te Gent, bl. 222; H.-Q. Janssen, Kerkhervorming te Brugge, II, bl. 251.

2 Zie Janssen, op. cit., II, bl. 251.

[p. 216]

ende vanden gheloove trocken) niet en vijnck, ghaf menich groot wondere. Vele namen daer uute, dat mer niet an commen en mochte, om dat zij van groote meesters, zoo zij presumeerden, ghezonden waren. Ander zeijden, twas om beroerte te schuwen. Maer dat en ghaf ooc gheen veerwe; want men vijnck wel andere persoonen, en daer en quam gheen perijckel af. Zeker hadden de herders gheweert gheweest, de schapen en zouden daer niet ghecommen hebben. Dit hadde al verre de minste quale gheweest, ende men hadder menich meinsche duere ghepreserveert ende bewaert van groeten grieve, dat haer (eijlacen!) naermaels daer af ghecommen es, alzoo men noch wel hooren zal. Te meer was dit zeer te verwonderen, anghezien dat mijvrauwe die regente, in tijts ende vrouch ghenouch, die veltpredicanten up een ghelt doen stellen hadde, zoo ghij vint int eerste bouc int 3 capittel ende ooc int 2^e cap.; maer wat duvelsche plaghe oft tooverie dat hier af in den wech gheweest heeft, dates mij onbekent. Ic en wilder ooc mijn hooft niet meer mede breken.

Up den voornoemden xxx^en augustij, beghonde men mess te doene in Ste Michiels keercke, waertoe men lude een cleen clocxkin, want men hoorde anders gheen clocken noch ghehoort en hadde, sichtent den xxij^en augustij, als oft van doe schusse woensdach¹ gheweest hadde, dan torologie up tBeelfroot ende de weerckclocke met haer ghecostumeerde poosen. Maer in Ste Jacobs grau zuster huus, staende in eenen houck achter Ste Jacobs keercke, dede men ij daghen lanck, als den xxix^en ende xxx^en augustij, veel messen, als wel tot viij^e of neghene, voor die van messe te hooren, mits der foele, verachtert waren, ende elder wart ooc daerinne zeer

1 Woensdag vóór Paschen.

[p. 217]

tbeste ghedaen. Den deken vanden christenen ende ander priesters beghonden haer nu [te] vertooghene met een lettel smaels in haer priesterlicke abijten, die haer te voren bedect hilden, ende ghijnghen met vilten hoeden ende mantels als weerlicke persoonen, ende sommighe priesters ende zanghers die lettel of gheen patrimonie ghoet en hadden, die beclaecht hadden dat zij niet en wisten wat zij zouden ghaen maken, ende waerbij dat zij leven zouden, creghen nu weder een lettel hope ende couraige, mits dat nu de justicie wart vanghende die voghels, die haer de vreese anghejaecht hadden; want up den xxxj^en augustij werden noch bij nacht vijf personen ghevanghen, ende in den dach warter daer vele upgheraept, die achter de straten ghijnghen. Item ooc was men besich, uutghaende ougste, met een poorte up den langhen dam te maken, ter zijden tcasteel up tbruggheskin ende den waterloop up te zetten. Dees poorte met een waechuus up de zijde van den Ham, met een cave ende cruijsveinster ende noch een ander veinster ziende naer den Ham, was buten ghemaect van orduijn de pinanten ende daer tusschen kelsijesteen ghenaemt ..... (sic) zeer hert. Up den voornoemden laetsten augustij, begonden S^te Jans, nu S^te Baefs de hooftkeercke van Ghendt, aldereerst de clocken te luden; want men beijaerde te love, ende was zaterdach ende S^te Gillis avont, ende was nu den ix^en dach dat die cloeken gherust hadden. In den westcant predicten die veltpredicanten, in veel steden in de keercken, als te Meesene daer een abdesse es, te Comene, te Weervicke, te Meenene ende eldere. Item tYpre wast ooc al in sticken; maer te Curtrijcke was tbeeldewerck ende dautaer tafelen al gheweert ende vande inzetenen properlic afghedaen, ende daer was een ghaerde in de stadt upghenomen, waeraf die canonicken een deel betalden ende de reste de stadt. Zij sloten ooc haer stadt vaste toe, ende en lieten daer

[p. 218]

niemant met gheweer in commen; twart al ghevisiteert watter inne quam. Die van Rijsele ende Brugghe hebben ooc haer steden wel bewaert; want zij hebben steden, die vast sluten. In den westcant ghijnghen nu veel mannen int hernasch ende met gheweere wel voorzien, als de schade ghebuert es, zoo men zecht als 't calf verdroncken es, dan vult men den put. Ende te Ghendt waecten up ij maercten, als de Coorenmaerct ende de Vrindachmaerct, vj^c mannen wel voorzien van gheweere, zonder die int stadthuus waren wakende, te weten alle nachten ij neeringhen up de zale, ende binnen sommighe schepenen. vander Keure ende eenighe edelmannen oft poorters. Ende up den iⁿ septembris zondach wesende zoo voorseijt es, preecte voor deerste reijse, naer dat hijt sindert den xx^en augustij ghelaten hadde, broeder Jan Vanderhaghen, in S^te Michielskeercke, beleedende de evangelie vanden Samaritaen, ende hadde een viercante bonette up zijn hooft ende zijn hair was gheschoren, zoo dat men niet en bekende dat hij crune hadde. Telcken als hij den name Godts noumde, zoo dede hij reverentelic zijn bonette af. Zijn medebroerkin was den zone van Anthonis Buridaen, die deerste secretaris vander Kuere plach te zijne, maer overleden. Dese hadde eenen mantel an van zwart laken ende eenen hoet, ende onder weerlicke abijten een hende¹ met een craghe welcx snoeren voren uuthijnghen. Daer was een machtich volc tsermoene, dat men qualic duer de keercke conde gheraken. Die mans stonden ende zaten, meest alle metten blooten hoofde. Hij predicte smorghens vanden vij tot den viij hueren, ende zeijde dat hij zijn matterie vanden H. Sacramente des autaers beleeden zoude (die hij voor de beroerten beghonnen

1 Hemd.

[p. 219]

hadde), alsser een oorden ghestelt zoude wesen, ende dat hij meende te preken in Onzer Vrauwen gheboortedach naest comende. Naer tsermoen dede men ij messen, eene up den name Jhesus autaer, daer gheen belle ghecloncken en was, mits dat die dobbel belle ofte de twee bellen die daer hijnghen afghedaen waren; want zij zijnder sindert weder ghehanghen, dander messe was ghedaen an dander zijde up den anderen autaer vander cruijskeercke.

Up den zelven dach zoo predicte tS^te Jans , her Leo Beernaert, een weerlic priester, gheboren van Tielt, ooc een wel gheleert man in latijn ende griecx, als den voornoemden, ende beleedde een evangelie van eenen dooven, die den Heere ghezont maecte, stekende zijnen vijngher in zijn hoore, daer bij bewijsende de ceremonien vanden doopsele, hoe den priester den vijngher in des kindts hoore steect, ende doet den duvel duer die cracht Godts vanden kinde wijcken als hijt beleeft; niet dat de moeder neghen maenden lanck den duvel in haer draecht int lichaem vanden kinde, als oft tkindt bezeten ware, zoo dees nieuwe predicanten haer daer om beghecten (van welcx woorden sommighe bevruchte vrauwen zoo verscricten, dat zij inschellich zijn gheworden, ghelijck dat deene veel intreckelder¹ es dan dandere); maer daer bij wart bewesen, dat den vijandt duer de eerfzonde (daer alle kinderen in gheboren werden) hem recht daer anne vermeet ende heeft, ende dat men hem van zulck een recht versteect ende verjaecht metten bloede Christi duer thelich doopsele.

1 Ontvankelijker.