Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 210]

Cap. III.

Van wonderlicke maren die onder tvolc ghezaeijt waren, die eenen zeer oorboorlicken schijn hadden, ende van tgroote quaet dat daer onder ghemijnghelt was.

De maren waren ghaende achter de straten ende hadden te voren ooc gheghaen, als datter een gheheel nieuwe veranderinghe ende policie in dese Nederlanden commen zoude, up den voet van Duijtschlandt, Vrancrijck ende dierghelijcke; maer twaren alle pijpen van oude daken, zoe men zecht. Men zeijde ooc, dat men te Ghendt veranderen zoude die camer vanden rade, ende alle die langhe dijlaien ende processen weeren, die de lieden groot ghoet costen, ende een zeer ghoet ende curt recht in die plaetse huseren. Van ghelijcken zoude men doen bij schepenen ende alle andere subalterne wetten. Die vander nieuwer religie zouden zeker verstandighe mannen uutkiesen. Daer zouden men de questien vorenbrijnghen ende appointieren partijen, waert eenichsins moghelic, dat neen, zoo zoude men, zoo aest alst doenlic ware, elc zijn stick in de handt gheven. Ander waren van dier meenijnghe: men zoude alsheels niet dijnghen noch pleijten, maer alle zaken als broeders en zusters onderlijnghe modereren, ende niet rusten, zij en waren gheappaisiert ende te vreden ghestelt. Dit ware (meenden zij) beter naer de Scriftuere gheleeft. Twas ooc een groote schande ende verdriet, zeijden zij, dat een gheheel ghemeente moest schade lijden ende vele veraermoet worden, om weeldich te hauden levende een deel procuruers, taellieden oft advocaten, die ghulden woorden spreken, te weten: elc woort voor een stick ghauts in manniere van spreken. Den armen

[p. 211]

landtman drijnct water, zij den coelen rijnschen wijn. Als zij bruloft oft feeste hauden, dat schijnen coninclicke feesten te zijne, x hasen in een bruloft en es daer gheen wondere, de rode beesten, everzwijnen, weeren ende ander ghoet, loopen daer van alle canten in den kelder, tes al mijn heere den advocaet oft procuruer, tes thuwen besten, twert haer al den meesten deel gheschoncken. Zoo dat zijts couver ende te veel hebben; terwijlent cnabbelt den armen boerman (diens gheldekin hij wint ende uutput) een bruun curste rogghen broots, ende heet een groote zoppe oft pap int lijf. Ten es niet ghenouch dat dees costelicke spijse generueselic int deech gheleijt ende ghebacken es, zij moet noch boven dese verchiert zijn als schilderien, met vederen hoofden ende halsen van voghelen, wapenen ende vaenkins, zoo dat hier waer schijnt zijnde dat den prophete zecht: zij maken tbroot tot een lachen, ende de spijse tot een gezichte oft spectakel, tghelijct die pronckerie Assueri of dat avontmael des conincx Baltazars. Twaer veel beter, zeijden zij, dat dese haer winnijnghe benomen worde, dan dat tgheheele ghemeente daer af verlast worde; want veel processen maken veel questien ende onvriendtschappen, ooc tusschen naer ghevrienden, ja, tusschen zusters en broers, auders en kinderen. Vele ooc werden daer duere bijstier ende al haer ghoet uut ghemolcken, duer degroote onverdraghelicke costen vande processen, ende die langhe dilaeijen ende toesteken vande procuruers ende taellieden, die de zaken dicwils veel meer verwernen dan effenen, ende verdonckeren dan verclaren. Ten anderen duer de langhe dilaijen werden dicwils de credituers ende schuldenaers bijstier ende vluchtich, zoo dat men bij dien verliesende es zijn schult, ende moet noch de costen ghelden, al eijst dat hij ooc zijn proces es winnende; want haddet eer ghewesen gheweest,

[p. 212]

hij hadde noch moghen zijn verhael ende recouver vinden, daer hij achter naer comt te platteelkens tijts ende en vinter niet. Dese ende meer andere schenen alle zeer ghoede redenen zijnde, alzoo zij ooc zijn; maer daer loopen ooc vele redenen ter contrarien ghoet ende souffisant, te weten, dat menighe zijn zake niet en verstaet ende noch veel min vertooghen oft beleeden can, daerom dient hem hulpe ende raet om an tzijne te moghen gheraken, dwelc anders zoude moghen verloren blijven; hoewel nochtans dat ooc duer tqualic beleeden ende duer fraude vanden practizienen voornoemd, menich proces in de asschen ghement wert. In somma wij zoudender wel veel toe zegghen dat practizienen wel van noode zijn (ende werden van audts ooc onder die Romeinen ende Griecken ghehuseert, want Cicero, Catho, Phocion ende Demosthenes hebben wijselic int recht gheprocedeert ende tvolc gheholpen); maer ten ware hier niet wel lijdelijc al te verhalen, om dat wij ander matterien roeren moeten, ende ons zaken niet te prolicx ofte lanck maken. Men mochte ooc zegghen: waren de abusen ende eccessen hier inne gheweert, de reste en zoude niet quaet zijn. Men zal de abusen, ende niet dat ghoet in hem zelven es, ruijneren. Weert de boucken vande rechten ende juristen, zoo weert ghij de zonne des verstants, die Godt in sommighe verlichte meinschen ghestiert heeft, dwelc zij ons in haer scriften naerghelaten hebben. Niet zonder cause en heeft den keijser Justinianus bezich ende zoo neerstich gheweest, om die regulen der rechten te vergharen ende te voorschijn te brijnghen; niet zonder nootzakelicke redenen en hebben die jurisconsulten zoo vele groote boucken daer af ghescreven. Dese al gheweert zijnde, wij zullen eenen hoop gheaerde Ethiopers ofte wilde Schoten ghelijcken, ja, een cudde van onredelicke beesten; want trecht es dicwils subtijl

[p. 213]

ende zwaer om vinden, ende om dat men niemant voor recht onrecht doen en zoude, daerom dienet zeer wel onderzocht sonderlijnghe in zaken daer lijf ofte let ancleeft, oft ander dijnghen van grooten ghewichte. Ooc es waerachtich dat zulcke reformacien niet en dienen ghedaen van een woelende ghemeente, dat niet voorder en ziet dan zijnen nuese lanck en es, maer van coninghen, princen, heeren ende vorsten, met grooter voorzienicheijt ende deliberacie van rade; want alzoo wel voughet een ghemeente zulcx te doene, als een zueghe te spinnen, oft een schoenlapper een tafereel te schilderen. Men zeijde voorwaer nochtans, dat sommighe gheschict hadden die consistorie vanden heeren vanden rade, in sgraven casteel onderhauden, af te loopen, ende ooc die manniere van doene bij schepenen; tkeljootkuus¹ vanden coorne zoude ooc an ghestaen hebben; die assijsen zouden ooc alle af ghedaen gheweest hebben, haddet naer haren zin moghen ghaen; men zouden den coninc van zijn tachterheijt, oft daertoe dat hijt van doen hadde, een onnoumelic ghelt ter handt ghedaen hebben, ende daer naer die lasten vande steden ghezuvert; die cloosters, die alle rijcke waren, zouden noch ghenouch behauden hebben om bij te levene, ende zouden die religiuesen maer veel te beter reghel ghehauden ende Gode ghedient hebben. Ziet hoe wel schijnt dit al clijnckende, hoe schoon een ooghe heeftet, daer zoo vuijl eenen steert naervolghen zoude. De rentebrieven en ghenouchden haer ooc niet, die zoude men al metten croise ghelost hebben. De coorencoopers ende beerijlegghers zouden zij eenen reghel ghestelt ofte af gheloopen hebben; zij zouden de tuijn schare in alle dijnghen aldus ghezocht hebben ende haer zelven voor reformatuers ende den maigistraet upgheworpen hebben,

1 Het Cueillothuis was het bureel voor de ontvangst der belasting op het graan. Het stond ter plaatse waar later het Pakhuis werd gebouwd.

[p. 214]

zonder oordene, macht ofte comissie. Dese dijnghen ofte sommighe van dien hilt men up de voornoemde ghevanghenen. Wat daer waer af es, dat weet Godt alderbest. Sommighe hilden voor een teeken, dat zij, in de weke voor S^te Gillis dach, hadden zien zitten eenen hoijvaer, up tclooster van de Filidiuesen te Ghendt, dwelc niet en pleecht te gheschiene, angh ezien dat zij langhe voor dien tijt pleghen te vertrecken over de zee, ghelijc alle die andere vertrocken waren; maer eenighe zeijden (ghelijc men eenen hoijvaer pleecht te noumen een gueijkin), dat hij wilde breeder bescheet zien ende vernemen van die van zijnen name waren, te weten de gues, om die nieumaren over te draghen in andere landen. Maer vele en deden niet als ghuen, maer als juen oft joden ons christendom in veel manieren met voeten terdende.