Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 204]

Cap. II.

Hoe schepenen noch een ghebodt deden uutlegghen, dwelc sommich volc int vercombienen¹ verdraeijde; van die vreese der priesters dat men die kinders christen dede in der priesters huusen; van een mandament, hoe Sente Jans keercke ontsloten wart;, hoe datter daer van haren bedde ghehaelt waren ende veel vluchte.

Ende om dat de ghues ghijnghen met gheweere ter veltpredicatie, zoo deden schepenen vander Kuere bij trompetslaghe publieren, dat niemant met gheweere en zoude ghaen ter veltpredicatie; maer mochten daer wel ghaen zonder gheweere, tot anderstont datter breeder oorder ghestelt worde, en dat niemant hem vervoorderen en zoude in eenighe keercken, cloosters of ander plaetsen der stadt, te predicken, ende dat men de keercken wederom repareren zoude ende daer in dienst doen, ende datter een placcaet ter causen van desen vanden hove ghecommen was. Dit voorghebodt ghelesen zijnde, riepen die knechten ende kinderen jau, jau. Van desen voorghebode zeijden die anders ghezint waren, als datter gheboden was de keercken ende cloosters noch meer te rumen ende pilgieren, ende dat elc vrij mocht ghaen ter veltpredicatie, ghelijck zij alle dijnghen verkeerden, elc naer zijnen zin ende naer dat hijt gheerne zaghe. De priesters ende broers, oock vrauwen religiuesen, hilden haer noch al verborghen. Men zacher lettel aft gheene up straten noch in keercken of cloosters. Tscheen dat men gheene meer en vant. Daer wasser eenighe

1 Uitleggen.

[p. 205]

up de straten, die zeer vet waren. Als die foele up den Coorenaert ghebuerde, ende mits dat men niet en wiste, wat daer uut spruten zoude, zoo was elc bevreest ende smeten bij waerften zeer rudelic, haer veinsters ende dueren toe, zoo dat tvolc, die up de straten waren, daerinne verscricten, meenende datter eenen loop al de stadt duere ghebueren zoude. Ende bijsonder waren zeer verscrict de voornoemde priesters, ende liepen naer haer zeerste ende conden som qualic voort van haer vetticheijt, zoo dat sommighe ghuesghezinde huijslieden daerom loughen ende spraken: ic en zalse in mijn huus niet laten ende bescheermen, oft zij en zullen eerst vijve le ghues roupen. In de keercken en was niet te doene, eensdeels omdat daer zoo vul ende onbestierich lach, van alle tghene datter ghebroken was, ende van ghelijcken in de cloosters. Die kinderen christen te doen hadden of lieden te begraven, en wisten niet waer zij metten packe henen zouden. Daerom wart men die kinderen christen doende in de priesters huijsen, ende dan worden zij beghect en ghevraecht of zij noch tot de papen ghijnghen, ende of zij zouden de hoverhandt hebben, waerom de vroedevrauwen qualic wilden met de kinderen achter straten ghaen, ende de vrauwen, die mede ghijnghen, quamen van verren gheslopen van achtere.

Den xxviij^en augustij was een mandament ten tin tuijne uutghelesen, uuten schepen huijse, commende vanden hove, inhaudende dat niemant met gheweer ghaen en zoude, dan die dertoe ghecommitteert ware om heere ende wet bij te stane; dat hem elc ghereet hauden zoude, als zij versocht waren, van heere ende wet tallen tijden bijstant te doene, tzij int generale oft particuliere; dat niemant eenighe rudesse of pilgieringhe in keercken of cloosters doen en zoude; dat men de zulcke zoude moghen weeren ende dootslaen, ende

[p. 206]

eere ende prijs daer af hebben. Ooc was daer inne scheerpelic verboden den voorcoop van den coorne¹.

Up den xxix^en augustij wesende den feestdach van S^te Jans onthoofdijnghe, up eenen donderdach, wart S^te Jans keercke ontsloten, nu Sente Baefs, die sichtent der destructie ende rasuere ghesloten hadde gheweest, ghelijc alle ander keercken, cloosters ende capellen, ende men deder een ghezonghen messe onder den docsael, ende eldere noch een ghelesen messe, die veel ghoede hertkins devotelic quamen hooren, ende met zuchtender herten die destructie der chieraige der zelver keercke anzaghen, hoe wel dat dees keercke, de hooftkeercke wesende, de minste schade gheleden hadde; maer daer en was niet een aerm toortse te vinden int consacreren van dese ij missen. Ende daer quamen in de keercke ende daer voren an de zijdedueren (want de hendel duere² ghesloten bleef), twee capiteijnen met haren soldaten met haer gheweere als pijcken, bussen, zweerden ende hallebaerden. De capiteijnen waren Franchoijs Van Wijchuus ende Franchoijs Pascharis³, ende daert te voren gheroken hadde naer den goddelicken wieroock, daer stanct nu naer tbuspoer, ende daer men plach te hooren tzoete gheluut der hurghelen, daer hoorde men nu somtijts een busse bassen, niet trauwen, ten was zeer wel ende om een beter ghedaen, om de quaetwillighe te beletten eenighe rudesse in den godtsdienst te bedrijven; want twas van noode dat men aldus doen zoude naer die gheleghentheijt vanden tijde.

1 Ordinantie Sconinghs ... daerby eenen yeghelijcken verboden, ende gheinterdiceert wordt, eenighe cloosteren, kercken, oft andere godshuysen te beroouen, plunderen ... (25 aug. 1566). Mitsgaders ooc zekere confirmatie ... nopende den coorne ende granen (26 aug. 1566). Te Ghendt, by Ian van den Steene (Typis G. Manilii). Bibliogr. gantoise, I, bl. 186.

2 Groote deur.

3 Fr. Paesschiers (Memorieboek der stad Ghent, II, bl. 341).

[p. 207]

In den nacht vanden voornoemden dach, waecte ic metten edeldom in schepenen camere, ende in de zale waecten twee neerijnghen als tappijtsuers ende tijcwevers. Treijnde¹ al dien nacht ende tblixemde, ende alsdoe nochtans waren van haren bedde ghehaelt zes mannen, als meester Gillis Coorne, incarnaet veerwer, een frisch man ende constenare, wonende an tplaetsekin achter de Vrindachmaerct, meester Willem Rutsemeelis², procureur bij schepenen vander Kuere, wonende jeghen over tscepenhuus, beede wel ghestelde lieden, zonderlinghe den ij^en ghenoumden, Ghijselbrecht Cools, een lootghieter in tScepenhuusstraetkin, Jooris de Ghusseme, een curttewaghen cruder, wonende up tSlusekin, Jooris Van Westhuijse, een smet, wonende in de Hauburch, een zeepzieder, ooc in de Hauburch wonende, ghenaemt Pieter Andries, ende waren vande ghene, die haer zeer breet ghemaect hadden in de veltpredicacie ende int breken der beelden ende dierghelijcke, daervan sommighe groote dieverie onder ghebuert was; want twas bevonden in Sente Jacobs keercke alleene, eene vande minste zijnde, als datter drij blocken openghesmeten bevonden waren ende gherooft, als den block vander keercken, den block vanden ghemeenen aermen ende vanden name Jhesus, ende boven desen waren bevonden openghesleghen alle die sloten in den sanctuarii ende eldere, ende die panneelen in de couffers, sijegen ende keerckelicke schappraen, de welcke in dier voughen ghestelt zijnde, spraken ende ghaven te kennen wat beelden dat zij daer zochten; dit heeft men veel maenden lanck alzoo moghen zien. Hier es ooc af te nemen, hoe redelic dat zij som waren, dat zij noch den aermen meinschen in den block vanden

1 Het regende.

2 In den Memorieboek, II, bl. 341, staat Willem Utsemelis.

[p. 208]

aermen, noch die aerme keercken ende godtshuijsen in haer blocken ende spaerlic gheldekin, niet en verschoonden; maer hier es ooc te noteren, dat ditte maer eenighe quaetwillighe ende diefachtighe en waren, die, hoe ghoet volck dat in een stadt oft landt es, altijt daer onder ghemijnghelt zijn, ghelijc dat men zecht, dat gheen coorne zonder zijn caf en es, de welcke hem eerst openbaren, als zij eenen wel gheleghenen tijt daer toe zien, ja, sommighe zijnder dan toe gheneghen, die te voren daeromme nauwelic en peijnsden. Hier uut mach men ooc considereren ende peinsen, indien dit in een keercke ghebuert es, wat dan in die ander keercken, cloosters ende godtshuijsen van Ghendt ende in alle dees Neerlanden moet gheschiet zijn, hoewel datter sommighe Nederlanden zijn als Artoijs, Bolonois, Namen, Ludick ende meer andere daer desen reghen niet ghevallen en es, maer dancken Godt dat zij gheen oorzaken daer toe ghehadt en hebben als ander landen ende steden, die welcke ooc som maer in deele gheinfecxeert en waren ende daer zij gheinfexeert waren, maer nauwelic den zesten man, dan dat zij al meest jeghen tgheestelicke ghezint waren, ghelijc men ziet in Vlaenderen an dlandt van Aelst, van Dendermonde, van Rode ende dierghelijcke, daer men lettel of niet ghepreect en heeft die leere van Calvinus. Ende zeker hadde men daer ende ooc in die bovenghenoumde landen (daer men niet ghepreect en heeft de nieu leere) de zelve leerijnghe, in der mannieren zoo hier ghedaen es vercondicht, en peinst niet dat zij beter zouden ghevaren hebben dan wij, ja, thadder moghelic noch eegher ghegaen. Daerom en darf men niemant zijn ongheluck verwijten; want die staet, staet duer de gracie Godts, maer dat hij wel toezie, dat hij niet en valle. Davidt was een uutnemende ghoet man, ende hij viel nochtans leelic. Zoo dede ooc Salomon, zijn zone, die boven maten wijs was, ende

[p. 209]

veel duijsent andere. Aldus hoorende dat mer beghonde te vanghene, zoo maecten haer veel lieden wech, zeer bedruct ende benaut zijnde van herten, deden deerlic haer clachten an sommighe buten der poorten, daer dat zij som nauwelic ghelt en hadden om eenen pot biers te drijncken, ende moesten haer an de reijse stellen. Alle den meesten deel en waenden niet mesdaen te hebben, zij waenden dattet wel gheoorlooft was, ende dat desen houck landts alzoo keerde ende dat vele der heeren wille wel was. Als Jacob De Pruet up den voornoemden nacht ghesocht was, om ooc vanden bedde te halen, zoo vloot hij achter zijn huijskin uut, dwelc staet achter den Pauwinnesteen, in de Donderstrate, ende clam over de huijsen tot up de Vrindachmarct ende salveerde alzoo hem zelven. Men zeijde dat hij in Sente Jacobs keercke alleene alzoo veel ghebroken hadde (maer nam zijnen zone ter hulpen, die daerom ghevanghen wart), als zes andere. Hij was een groot steerck man ende een smet. Dees schade zoude hij in de voornoemde keercke ghedaen hebben, omdat hij den deken vanden christenen, her Jan Bave (die daer pastuer es), niet wel en mochte. Dander zesse voornoemt waren gheleet ghevanghen int nieu casteel, daer tevoren ij pijnbancken inghevoert waren. Dit maecte een groote vreese onder tvolck. Zoo deden ooc die voornoemde ghalghen, die up twee maercten der stadt ghestelt waren. Maer mocht ment zegghen, die brekers al waert dat zake gheweest dat zij meenden dat haer gheoorlooft was, wat hadden zij haer dies te moeijen? Zij hadden moghen stille zitten ofte haer weerck doen; maer neen. Hier uut scheen wel dat zij ghenouch ketters ghezint waren. Godt wilt al beteren ende vergheven; maer haer mesdaden zijn veel meerder gheweest, dan zij zelve meenden.